TIẾNG VIỆT ĐANG BỊ PHA TẠP QUÁ NHIỀU
TIẾNG VIỆT ĐANG BỊ
PHA TẠP QUÁ NHIỀU
Suốt chiều dài lịch sử dựng nước và giữ nước, dân tộc ta từng
phải trải qua các thời kỳ lệ thuộc vào chữ Hán và chữ Pháp khá sâu nặng trong
lĩnh vực hành chính, giáo dục và trong đời sống thường ngày, kể cả việc tế lễ
thờ cúng. Song nhân dân ta vẫn không ngừng nỗ lực cùng học giả Hàn Thuyên (=
Tiến sĩ Nguyễn Thuyên (-0-1247) xây dựng một hệ thống ngôn ngữ văn tự Việt Nam
tồn tại độc lập: – đó là chữ Nôm xuất hiện nhằm bảo vệ và duy trì bản sắc
dân tộc đủ kích thước thể hiện chính xác suy nghĩ, tâm tư, tình cảm trong giao
tiếp giữa cuộc sống lao động và đấu tranh. Bắt nguồn từ khát vọng cao đẹp ấy,
nhiều tác phẩm thơ ca có giá trị viết bằng chữ Nôm lần lượt ra đời ở thế kỷ
XVIII; tiêu biểu nhất phải kể đến bản trường ca Chinh phụ ngâm của Đặng Trần
Côn được Đoàn Thị Điểm (1705-1748) dịch (?) từ chữ Hán sang chữ Nôm cùng hệ
thống thơ ca của Nguyễn Du và Hồ Xuân Hương… Đấy là những thành tựu cơ bản
trong quá trình giữ gìn và phát triển tiếng Việt quốc hồn quốc túy suốt
hàng ngàn năm.
Hãy cùng đọc lại mấy vần thơ hết sức tinh tế mở đầu bản Chinh phụ
ngâm để nhớ về chữ Nôm thuở ban đầu lưu luyến không thể nào quên được:
Thuở trời đất
nổi cơn gió bụi,
Khách má hồng nhiều nỗi truân chuyên.
Xanh kia thăm thẳm từng trên,
Vì ai gây dựng cho nên nỗi này?…
Khách má hồng nhiều nỗi truân chuyên.
Xanh kia thăm thẳm từng trên,
Vì ai gây dựng cho nên nỗi này?…
…
Xin làm bóng
theo cùng chàng vậy,
Chàng đi đâu cũng thấy thiếp bên.
Chàng nương vừng nguyệt phỉ nguyền,
Mọi bề trung hiếu, thiếp xin vẹn toàn
Chàng đi đâu cũng thấy thiếp bên.
Chàng nương vừng nguyệt phỉ nguyền,
Mọi bề trung hiếu, thiếp xin vẹn toàn
…
Kế thừa truyền thống quý giá vô ngần ấy, hơn 70 năm qua kể từ sau
cuộc Cách mạng tháng Tám 1945, các trường từ tiểu học đến sau đại học đều sử
dụng Tiếng Việt và chữ quốc ngữ đầy hiệu quả, không chỉ dừng lại ở thành tích
to lớn thoát nạn mù chữ trên toàn quốc, mà còn được sử dụng sâu rộng xuyên suốt
công văn chỉ thị của bộ máy hành chính Nhà nước cùng tất cả các ngành khoa học
xã hội – tự nhiên và nổi bật hơn là quá trình vận dụng quốc ngữ vào công nghệ
thông tin phục vụ cuộc sống hiện đại của toàn dân sánh kịp bè bạn năm châu.
Thành tựu vĩ đại này thể hiện sức sống mãnh liệt của nền văn hiến truyền thống
dồi dào bản sắc độc lập tự chủ của dân tộc ta. Quá khứ lịch sử đã chứng minh
hùng hồn, dù cho kẻ thù ngoại bang từng hàng trăm năm dai dẳng đeo bám tìm mọi
thủ đoạn thâm độc nhằm đồng hóa văn hóa và ngôn ngữ của chúng ta, nhưng không
sao đạt được.
Nhìn rộng ra, việc coi trọng ngôn ngữ dân tộc là phù hợp với quy
luật lịch sử nhân loại, đúng như nhà ngôn ngữ học Humboldt (Đức) từng khẳng
định:
“Ngôn ngữ là linh hồn của dân tộc và linh hồn của dân tộc chính là
ngôn ngữ”.
Tiếng Việt và văn tự chữ Nôm, chữ quốc ngữ là những thành tố vô
cùng quan trọng góp phần xây dựng và phát triển sức sống tự cường bền vững của
quốc gia con Lạc cháu Hồng. Ngày nay và cả mai sau, mỗi người Việt chúng ta
cần chú ý nâng cao ý thức bảo vệ sự trong sáng của tiếng Việt sao cho ngày càng
giàu đẹp và được sử dụng hiệu quả trên mọi lĩnh vực khoa học cũng như đời
sống.
Nhà văn Nguyễn Tuân thuở sinh thời từng “cảm thấy chịu ơn rất
nhiều đối với quê hương ông-bà đã truyền cho (…) thứ tiếng nói đậm đà” là “di
sản nhiệm màu (…) thiêng liêng vô giá, mà tất cả trữ kim, trữ ngân của tất cả
ngân hàng thế gian cũng không sao đánh đổi được”(Về tiếng ta). Ông Nguyễn không
tiếc lời phê phán những ai đó mất gốc “ồn ào ca tụng cái văn minh Địa Trung
Hải”, quên đi cái hồn cốt độc đáo của dân tộc!
Tuy vậy, vẫn còn một số người sùng ngoại chưa biết trân trọng kho
vàng bạc quý giá đó, mà ngược lại cố sức chạy đua pha độn tiếng nước ngoài
những lúc không cần thiết. Rõ ràng là mấy năm gần đây việc học tiếng Anh trở
thành nhu cầu tất yếu không thể tránh né đối với lớp trẻ không chỉ trong nhà
trường, mà cả phần lớn cán bộ ở nhiều ngành khác nhau. Quả là tiếng Anh (Mỹ)
đã góp phần đáng kể trong giao lưu – tiếp nhận khoa học và trao đổi kinh tế. Đó
là lợi ích hiển hiện và là điều đáng mừng trên đường hội nhập quốc tế giữa thế
giới phẳng ngày nay.
Nhưng mặt khác, hiện tượng lạm dụng tiếng Anh không đúng chỗ vẫn
khá phổ biến. Chẳng hạn một số báo viết và cả báo nói thường giật tít đậm nét.
“Trại hè tuổi teen”, phim “Tuổi teen xui xẻo”, “Nhịp điệu teen”,
“Teen đúng nghĩa”, “Teen phạm tội” cùng bao thứ tuổi teen bát nháo khác! Có lẽ
người viết cứ tưởng mình đã làm một việc đổi mới sáng tạo cho tiếng mẹ đẻ
chăng? Trong khi đó ngày ngày giữa phố phường vẫn vang vang lời hát trữ tình
rất đẹp: “Hà Nội ơi, xanh xanh màu áo học trò”. Giá mà ai đó “ấm đầu” hâm hâm
rống lên thành “Hà Nội ơi, xanh xanh màu áo “teen teen”, thì chắc là cụ Nguyễn
Tuân phải sống lại, hiện lên cười mũi mà rằng: – Một mình con hâm cũng đủ rồi,
không nên làm phiền người khác!
Nếu chú ý vào quá trình phát triển tiếng Việt, chúng ta có thể
thấy từ đầu thế kỷ XX, khi mà các lớp học chữ Hán phải đóng cửa để thay thế
bằng các trường học chữ Quốc ngữ và chữ Pháp thì trong dân gian đã xuất hiện
câu nói vui: Nhất quỷ, nhì ma, thứ ba học trò”; thế nghĩa là từ học trò đã sống
động trong lòng người Việt từ Bắc chí Nam hàng trăm năm thay cho từ Nho sinh cổ
kính đạo mạo. Giờ đây chẳng cần phải đổi thành “teen teen” lạ lẫm! Liệu có ích
gì cho việc khai sáng dân trí? Đó chính là Tuổi thần tiên – tên bài hát phổ cập
của nhạc sĩ Trần Chung và báo Hoa học trò đang được đông đảo học sinh thích thú
mến yêu. Và có bao người viết “tuổi hồng, tuổi hoa, tuổi xanh, tuổi mộng mơ,
tuổi me xanh, tuổi ô mai, tuổi mực tím”… Thú vị biết mấy! Chẳng phải đài Truyền
hình thủ đô từng giới thiệu một chương trình ca nhạc Giai điệu tuổi hồng của Sở
Giáo dục Hà Nội. Chỉ mới nghe qua đã thấy hấp dẫn. Thế mà gần đây nhất báo Tuổi
trẻ vẫn giật tít lớn “Nỗi lòng Hotteen trường học” tiếp đến “Hotboy giáo viên”.
Cách viết kiểu Tây như vậy thì dù các phụ huynh có văn bằng cấp cao cũng khó
lòng hiểu nổi ý nghĩa sâu xa của nó?
Đáng tiếc là cái mốt độn tiếng Anh vẫn bành trướng những lúc
không cần thiết trở thành một “hội chứng buồn cười” cần chữa trị kịp thời. Hãy
đọc thêm một số quảng cáo trên các báo ở Sài Gòn hiện nay thì sẽ gặp nhan nhản
tiếng Anh. Chẳng hạn báo Thanh Niên viết “Xem triển lãm hàng thủ công hand
made”! Không chịu kém bạn đồng nghiệp, báo Tuổi Trẻ cũng giật tít lớn “Trẻ
mầm non tự làm đồ handmade để gây quỹ từ thiện”.
Xin thưa rằng, từ ngày xửa ngày xưa theo nghĩa Hán Việt, thủ là
tay, công là làm, ai mà chả biết! Giờ đây quảng cáo độn tiếng Anh nhem nhuốc
khiến người xem triển lãm xấu hổ cứ tưởng là hàng làm bằng máy móc từ tận trời
Tây nhập nội bèn tìm mua? Chẳng phải Thủ công là môn học bắt buộc ở cấp Tiểu
học từ trước năm 1945 đó sao? Người đọc cứ ngỡ đang chuyện trò với Việt kiều
tận Mỹ về thăm quê hương? Báo Thể thao văn hóa vốn sính dùng tiếng nước ngoài,
nào là “confederations cups”, nào là “tìfosi”, nào là “cu-le”, nào là “đội bóng
Đà Nẵng nổ champagne”; mặc dù nhà thơ Tú Mỡ từng viết “sáng sâm banh, tối sữa
bò”; thế mà 70 năm sau nhà báo nọ lại nổ tiếng Tây lòe thiên hạ, thậm chí còn
dịch ẩu giật tít: “Ở Anh phát giải thưởng cho các hư cấu”? Dù là chốn trời Tây
văn minh giàu có đến mấy cũng chẳng bao giờ có chuyện giải thưởng lại phát cho
các hư cấu? Thật ra, từ fiction có hai nghĩa: tiểu thuyết ở phía người Anh,
còn phía người Mỹ cộng thêm nghĩa hư cấu. Kỳ lạ hơn, trên quê hương cụ Đồ
Chiểu và cụ Trương Vĩnh Ký chiều chiều các bạn thích nhậu trứng vịt lộn
vui vẻ tràn đầy vỉa hè làm sao có thể hiểu được cái biển hiệu rắc rối nọ: Siêu
thị- New Chợ quận Gò Vấp? Ôi, thật là “hy hữu”! Sao không nói là hiếm có,
hiếm gặp, hiếm thấy cho dễ hiểu? (Hy là hiếm, hữu là có = từ Hán Việt). Bởi mục
tiêu cao nhất của báo chí là thông tin đến tận đông đảo người dân thường giúp
họ nhận biết. Câu hỏi “Viết cho ai đọc” vẫn rất nóng hổi ở thời nay, dù cho
Việt Nam đã là thành viên của WTO? Đâu cần thâm nho, khó hiểu đến vậy!
Nếu bạn chú ý đến âm nhạc thì có lẽ đây là lĩnh vực pha độn nhiều
tiếng Anh vụng về nhất, thậm chí có lúc tưởng như các ca sĩ quên cả mảnh đất
đang đứng là nơi nào? Hiện nay ở các thành phố lớn đã xuất hiện không ít ban
nhạc Việt mang nhãn hiệu Tây, nghe rất oách, song lại nhẹ tênh tênh lạc điệu
không đủ hấp dẫn để sánh kịp tiếng vỗ tay đối với các ban nhạc mang tên Việt!
Mà ngay cả mấy ông Tây cũng than phiền là chẳng hiểu họ đang hát
tiếng gì? Tiếp tay cho việc đó là một số bạn dẫn chương trình ca nhạc cũng mê
nói tiếng Anh. Chả thế mà cuộc thi tài âm nhạc nọ (VTV9), ba giám khảo thì hai
người mang tên Tây và tám người dự thi thì hầu hết mang họ Tây? Thậm chí cả bài
hát của người Việt – lời Việt cũng mang nhan đề tiếng Anh? Khán giả cứ xì xào
rằng, họ từ Mỹ sang hồi nào, song nhìn kỹ chân dung họ dường như đều là dân đất
Chín Rồng hoặc Tây Ninh? Tại một buổi thi hát khác, vị nhạc sĩ trẻ – giám khảo
hăng hái nhận xét: “Bài hát này có ai-đia (idea = ý tưởng) tốt, nhưng nhìn vào
body (vóc dáng) ca sĩ thì sexy quá! Còn ca sĩ vội vàng trả lời: “Bài này em đã
ca cùng ban nhạc Moonlight trong event (sự kiện) khai mạc hội chợ được rất
nhiều người like (thích)! Người nghe không hiểu nên vui hay nên buồn? Bởi nếu
cứ tiếp tục con đường ca hát vá víu vay mượn nửa tây nửa ta như thế thì biết
đến bao giờ dòng nhạc Việt mới vươn lên xứng tầm cùng thiên hạ?
Như mọi người đã biết, lĩnh vực khoa học ngôn ngữ nói chung có bộ
môn mỹ từ pháp (rhetoric), nay gọi là tu từ học nhằm hướng tới việc trau giồi
nói và viết sao cho hay cho đẹp một thứ ngữ nhất định. Dù ở góc độ nào cũng
không thể lạm dụng lối nói – viết tùy tiện pha độn nhộn nhạo “Tây-Tàu-Việt”,
theo kiểu dung tục “nước mắm chấm dùi đục” làm lu mờ nét tao nhã, tinh tế cần
đạt, nhất là trong thơ văn.
Nếu nhìn từ góc độ văn hóa đại chúng thì chẳng phải món bún cua
đồng vẫn đông khách hơn món ăn nhanh kiểu Mỹ KFC giữa thủ đô đó sao? Như mọi
người đều biết, ngày nay chúng ta đang sống trong thời đại giao lưu rộng rãi
trên nhiều lĩnh vực, tuy được mệnh danh là thế giới phẳng, nhất là về kinh tế.
Song nếu tỉnh táo suy xét nhìn thấu bốn cõi thì thực chất mỗi dân tộc, mỗi vùng
miền lại mang đậm nét độc đáo truyền thống về văn hóa và ngôn ngữ bản địa.
Chẳng phải ngay trên mảnh đất máu thịt ngàn đời của chúng ta, ngôn ngữ – văn
hóa mỗi miền Bắc-Trung-Nam và miền núi đều đậm đà bản sắc riêng đầy hấp dẫn
không lẫn vào đâu được? Hát Quan họ Bắc Ninh đâu phải là hát ví giặm Nghệ Tĩnh,
còn hát Cải lương vọng cổ khác hẳn Tiếng cồng chiêng Tây Nguyên. Tuy thế, tất
cả đều được UNESCO vinh danh “di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại”.
Trong dòng chảy lịch sử trường tồn của tiếng Việt và chữ quốc
ngữ, chúng ta càng biết ơn các nhà văn hóa lớn, các nhà văn, nhà thơ, nhà báo,
nhà khoa học… từng có nhiều công lao trong sự nghiệp bảo tồn và phát triển ngôn
ngữ. Có nhiều vị thông thái rất sành ngoại ngữ, song họ đem bao tâm huyết cống
hiến cho tiếng nói của dân tộc ngày càng bền vững giàu có, tiêu biểu nhất phải
kể đến Trương Vĩnh Ký với Từ điển Pháp-Hán-Việt từ cuối thế kỷ XIX và Hoàng
Xuân Hãn với Danh từ khoa học từ trước năm 1945… Hai bậc thông tuệ ấy hết sức
coi trọng tiếng Việt-tiếng mẹ đẻ-quốc hồn- quốc túy và nỗ lực Việt hóa các
thông tin khoa học ngoại lai sang tiếng Việt góp phần làm phong phú ngôn ngữ
truyền thống của tổ tiên từ bao đời để lại…
Xin nêu ra đây một hiện tượng lớn bộc lộ tầm quốc tế quan trọng
của việc bảo vệ ngôn ngữ bản địa vùng miền. Tại đất nước Bỉ – trung tâm của
châu Âu – vốn tồn tại bốn cộng đồng dân cư chung sống lâu đời và sử dụng bốn
thứ ngôn ngữ khác nhau: tiếng Pháp, tiếng Đức, tiếng Hà Lan và tiếng Flamăng.
Vì vậy mà vị chủ tịch Quốc hội ở nước này được luân phiên giữ nhiệm kỳ sáu
tháng theo bốn loại ngôn ngữ. Dọc các dãy phố, các biển chỉ đường đều ghi bằng
bốn thứ tiếng. Tuy vậy, trên chính trường đã không ít lần xẩy ra bất đồng sâu
sắc được gọi là “chiến tranh ngôn ngữ”. Vậy là không thể có bên trọng, bên
khinh, tất nhiên là số cư dân trong thực tế đâu có bằng nhau. Còn trên đất
Paris, để tránh việc xâm nhập của tiếng Anh hàng ngày, Nhà nước Pháp ra lệnh
cấm quảng cáo bằng tiếng Anh, đến mức có một viện sĩ Hàn lâm lớn tiếng khẳng
định: “Tôi sẽ rút gươm ra để bảo vệ cho ngôn ngữ chúng ta đã bị tấn công một
cách tàn nhẫn bởi sự ngốc nghếch và sự lai tạp”…
Hiện nay ở nước ta đã đến lúc Nhà nước và các cơ quan ngôn luận
cần quan tâm nhiều hơn và cần đặt ra những quy chế hướng dẫn cần thiết cho việc
bảo vệ tiếng Việt, trong đó có cả lĩnh vực thông tin quảng cáo…
PGS-TS NGUYỄN TRƯỜNG LỊCH
Nhận xét
Đăng nhận xét