TIẾNG VIỆT LỆCH CHUẨN PHỔ THÔNG
TIẾNG VIỆT LỆCH CHUẨN PHỔ THÔNG
Câu chuyện tiếng Việt 'lệch chuẩn phổ thông', tạm gọi là 'hiểu đúng,
nói sai', đang ăn sâu trong đời sống xã hội nước ta, ở mọi vùng miền.
Từ lâu đời, khi nói (có khi cả
viết) người dân phía Bắc đã dùng từ "chó cắn" (hành động con chó phản
ứng, tấn công bằng răng - miệng) thay vì "chó sủa" (tiếng kêu, âm
thanh), "thổi cơm" thay vì "nấu cơm", "giồng cây"
thay vì "trồng cây", "phân do" thay vì "phân
tro"...
Trong khi đó, người dân ở các tỉnh
thành phía Nam cũng có không ít câu cửa miệng "sai chuẩn phổ thông":
dù mọi người chỉ có thể nghe bằng tai, ngửi bằng mũi nhưng bà con lại hay nói:
"Nghe thấy mùi (thay vì ngửi thấy) thơm - hôi", "không ngủ được
miếng nào" thay vì "không ngủ được chút (hay tí) nào", "thối
tiền" thay vì "trả lại tiền thừa" ...
Cái khó sửa, khó chỉnh "tật"
nói sai chuẩn phổ thông này của dân ta nằm ở chỗ đã hình thành từ nhiều đời, mặc
nhiên được chấp nhận, coi là chuyện đương nhiên, bình thường.
Khô
cá, cá khô
Bên cạnh sự lệch chuẩn ngôn ngữ
do khác biệt về văn hóa, tập tục vùng miền nói trên, sự hiểu (viết) đúng nhưng
lại nói sai trong cộng đồng người Việt còn có một "tật" khác là nói
ngược, nói tắt mà ra, hay tùy tiện "sáng tạo" rồi lan rộng, phổ biến,
ăn sâu.
Về "tật" nói ngược, có
một ví dụ mà dân chúng nước ta thường nói "đi khám bác sĩ", trong khi
lẽ ra phải nói "đi bác sĩ (để) khám" mới đúng nghĩa, "sản
khoa" thay vì "khoa sản", "đưa vào cấp cứu bệnh viện"
thay vì "đưa vào bệnh viện cấp cứu", "khô cá, khô bò" thay
vì "cá khô, thịt bò khô".
Mặt khác, lại có một thực tế là
rõ ràng biết nói (viết) ngược quy trình tự nhiên nhưng vẫn "hợp thức
hóa" thành việc đúng trong cả nước.
Sao lại
là cửa hàng may đo?
Có một cửa hàng may mặc trên đường
Nguyễn Oanh, quận Gò Vấp ở Sài Gòn viết bảng hiệu chính xác "cửa hàng đo
may" (quy trình đúng phải đo kích cỡ rồi mới tiến hành may), trong khi cả
nước đều viết ngược "cửa hàng may đo"!
Song có lẽ vì "lẻ loi chiếc
bóng một mình" mà cái bảng hiệu chuẩn ngôn ngữ ấy lại bị coi là ngồ ngộ, kỳ
lạ trong mắt người đi đường.
Lại nữa, trong lời thuyết minh
hay lồng tiếng của nhiều phim truyền hình, nhất là phim do Đài Loan, Hong Kong
sản xuất, người xem thường bị "tra tấn" bởi lời thoại (dịch) sai chuẩn
tiếng Việt, như "xin mời khách quan (đúng phải là "quan khách")
vào quán", "chế tác (sáng tác kịch bản mới đúng) phim", "tỉ
tỉ đặc biệt (Việt hóa phải là "rất") thích em"...
Bên cạnh đó, còn có tình trạng
tiếng Việt bị "ai đó sáng tác", lúc đầu có thể là một kiểu nói vui,
nhưng dần coi như những định nghĩa.
Ta thường nghe thấy cụm từ
"đẹp tàn bạo", "đẹp dã man" ở khu vực Nam Bộ, hoặc "đẹp
trai lồng lộng" ở các địa phương miền Bắc. Cái đẹp thì sao lại dã man, tàn
bạo? Đẹp trai đâu đồng nghĩa với trời cao mà lồng lộng?
"Địa phương hóa" quá mức
Không thể lấy vùng miền này làm
chuẩn để "kết tội" ngôn ngữ vùng miền khác là sai. Những dẫn chứng
"hiểu đúng, nói sai" trên đây chỉ là so với chuẩn tiếng phổ
thông.
Ngôn ngữ bản địa (phương ngữ) đa
dạng cũng là một biểu hiện sự giàu có của tiếng Việt. Tùy ngữ cảnh, thể loại cụ
thể mà sử dụng phương ngữ, nhưng nên để trong ngoặc kép nếu là trích dẫn và
trong ngoặc đơn nếu cần thiết giải nghĩa.
Cứ "phổ thông hóa" máy
móc có thể bị quy kết là sai sự thật, nhưng ngược lại sự "địa phương
hóa" quá mức sẽ làm nhiều người không hiểu khi đọc bài viết.
Trong các loại hình văn bản hành
chính, sách giáo khoa, bài giảng của giáo viên, báo chí..., thiết nghĩ cần bảo
đảm nguyên tắc, chuẩn mực tiếng phổ thông.
Chẳng hạn, không phải trích dẫn
lời nhân vật mà là của phóng viên, bản báo mà lại viết "nghe (bằng tai) thấy
mùi thơm" thì rõ ràng không ổn rồi.
NGUYỄN VĂN HÙNG
Nhận xét
Đăng nhận xét