CUỐI NĂM NÓI CHUYỆN PHIẾM VỀ CHỮ “BUỒN”

CUỐI NĂM NÓI CHUYỆN PHIẾM

VỀ CHỮ “BUỒN”

Chỉ còn vài  hôm nữa là bước qua năm mới, người mình sang đầu năm thì không nhắc chuyện "buồn", các cụ nói "dông" cả năm, cho nên tôi muốn kết thúc năm cũ bằng câu chuyện phiếm về chữ buồnchơi đôi chút. Chả là mấy hôm trước có dịp ngồi cà phê tán dóc với mấy người bạn cũ, có anh bạn Nam bộ đã kể một chuyện nhỏ trong gia đình, con trai của bạn có vợ là một cô gái người miền Bắc, "Bắc rặc" luôn, như lời anh bạn nói. Đôi khi cô con dâu nói chuyện anh bạn không hiểu gì mấy, chẳng hạn  hôm qua cô con dâu nói câu chuyện gì đó mà có chữ buồn, theo bạn hiểu cốt chuyện cô con dâu kể nói chung là vui mà tại sao lại có buồn trong đó? Thì ra bạn nói buồn ở đây người miền Nam nói là nhột, như khi bị thọoc léc thì ta thấy nhột, ở đây  thay cho nhột cô con dâu nói buồn.

Đúng là cùng một chữ mà khi nói mỗi miền hiểu mỗi khác. Sống quá nửa đời người ở đất Sè Gòong tôi đã quen với cách nói của người miền Nam, nhưng cũng may là tôi vẫn còn nhớ cách dùng từ của người miền Bắc, như khi xưa nghe các cụ của tôi nói trong nhà. Các cụ kể chuyện lúc mới di cư vào miền Nam, ra chợ thấy hàng quán người ta đông khách, quen miệng khen "hôm nay bán đắt quá" (hôm nay bán đông khách quá), chủ quán là người Nam bộ nghe nói "bán đắt" lại tưởng ông bà này chê họ "bán mắc". Một câu chuyện khác nữa cũng về cách hiểu từ ngữ mỗi miền mỗi khác. Có lần tôi ghé một quán cơm quen mua cơm hộp về ăn, bà chủ quán ngồi bán là người miền Bắc xưa, còn ông chồng lăng xăng phụ một tay lại là người miền Nam. Khi tôi hỏi hôm nay có món gì ngon, bà chủ quán nói "hôm nay nhà hàng có món canh cua rau đay, và món rạm rang giòn"(*). Ông chồng Nam bộ đứng phụ kế bên cười khì "quán cơm bình dân mà bà nói là nhà hàng". Khi một người miền Bắc xưa như bà chủ quán cơm nói nhà hàng , chỉ có nghĩa là nhà bán hàng (hàng ăn) chứ không có nghĩa như ta thường dùng bây giờ, là để chỉ quán ăn cao cấp (restaurant) như ông chồng nghĩ.

Cũng như về chữ buồn mà người bạn miền Nam của tôi nói bên trên. Buồn, cái nghĩa số một, thông dụng, quen thuộc là "trạng thái của con người khi gặp chuyện không vừa ý, hay gặp chuyện đau thương", ta hay gặp trong cụm từbuồn bã, buồn bực, buồn phiền, buồn rầu, buồn teo, buồn tênh, buồn thảm, buồn thiu, buồn xo... Nhưng khi người miền Bắc nói "bị cù nách thấybuồn" (hoặc thấy buồn buồn), thì người miền Nam nói "bị thọoc léc nghe nhột" (hoặc nghe nhột nhột), buồn ở đây có nghĩa là nhột, và buồn buồn có nghĩa là nhột nhột. Cũng xin lưu ý một chi tiết nữa về cách dùng từ, người miền Bắc nói "cù nách", người miền Nam nói "thọoc léc", người miền Bắc nói "thấy buồn", thì người miền Nam nói "nghe nhột". Cùng một sự việc mà một đằng "thấy", một đằng "nghe", ngộ!

Khi người miền Bắc nói "nghe nó kể chuyện buồn cười", thì người miền Nam nói "nghe nó nói chuyện mắc cười", chữ buồn cười và mắc cười ở đây được hiểu là không nhịn được cười. Còn câu khác "giờ này buồn ngủ quá", thì ta hiểu ngay là người ấy muốn nói "giờ này muốn ngủ quá", buồn lại có nghĩa làmuốn.

Bây giờ tôi không còn nghe ai nói câu thành ngữ "buồn như trấu cắn", "trấu" là lớp vỏ cứng của hạt thóc chứ không phải "chấu" (con châu chấu), câu này là để chỉ một tâm trạng bứt rứt, khó chịu. Khi ta bị những vỏ trấu dính (cắn) vào da sẽ có cảm giác ngứa ngáy, bứt rứt, khó chịu. Như vậy chữ buồn ở đây có nghĩa là bứt rứt, khó chịu. Nhưng còn chữ "buồn tình" thì sao nhỉ? Chẳng hạn như khi nghe nói "Hôm nay nghỉ không có việc gì làm, buồn tình ghé rủ bạn đi chơi", buồn tình ở đây chắc chắn không phải là buồn vì... tình, mà có nghĩa là rảnh rỗi, rảnh rang, có cảm giác trống trải... Hôm nay nghỉ không có việc làm, rảnh rỗi (hay cảm thấy trống trải) nên ghé rủ bạn đi chơi...

Chữ nghĩa tiếng Việt rất phong phú, đến người mình có khi còn ú ớ.

Phạm Ngọc Hiệp

(*) Canh cua rau đay và rạm rang giòn là hai món ăn bình dân của người miền Bắc. Con rạm là một loài cua nhỏ được tẩm nước mắm, rang giòn trên chảo mỡ ăn cơm với canh cua rau đay có thêm quả mướp hương nữa, ngon tuyệt.