Vụ án đất đai của ông Nguyễn Bá Thanh và vấn đề kê khai tài sản

 

Vụ án đất đai của ông Nguyễn Bá Thanh 

và vấn đề kê khai tài sản

Một cựu cán bộ và vợ vừa bị tòa án kết luận chiếm đoạt đất của ông Nguyễn Bá Thanh và đã phải lãnh án tù. Vụ án này cũng hé lộ những vấn đề liên quan tới tài sản của ông Nguyễn Bá Thanh, sinh thời là một lãnh đạo nổi tiếng của Đà Nẵng.
 
Cụ thể, ông Võ Nhi, cựu cán bộ Văn phòng UBND thành phố Đà Nẵng, lãnh 14 năm tù; vợ là Trần Kim Tuyến 3 năm tù, cùng về tội "Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản", trong phiên sơ thẩm tại Tòa án nhân dân thành phố Đà Nẵng hôm 6/9.
 
Án tù này được tuyên sau khi tòa xác định ông Võ Nhi và vợ chiếm đoạt 5 lô đất trị giá hơn 57 tỷ đồng của một cựu lãnh đạo TP Đà Nẵng.
 
Báo chí Việt Nam khi đưa tin về vụ việc này không nêu rõ tên của vị cựu lãnh đạo đã nhờ vợ chồng ông Nhi đứng tên hộ 5 lô đất, mà chỉ dùng chữ viết tắt "N.B.T." hoặc "T." Vợ của ông T. cũng chỉ được nhắc đến là "L.T.Q.".
 
Theo tìm hiểu của BBC News Tiếng Việt, "N.B.T" là ông Nguyễn Bá Thanh, người từng giữ chức bí thư Thành ủy kiêm chủ tịch HĐND TP Đà Nẵng (2003–2013), còn "L.T.Q" là bà Lê Thị Quý.
 
Theo hồ sơ vụ án, năm 2002, vợ chồng ông Thanh và bà Quý mua 5 lô đất thuộc các dự án trên địa bàn.
 
Do không muốn đứng tên, họ đã nhờ vợ chồng ông Nhi đứng tên hộ. Sau khi được cấp sổ đỏ, toàn bộ giấy tờ đều được giao lại cho gia đình ông Thanh giữ. Theo báo Tuổi Trẻ, ông Thanh và ông Nhi có mối quan hệ họ hàng.
 
Ông Thanh qua đời vào tháng 2/2015.
 
Đến năm 2016, khi bà Quý làm thủ tục sang tên đất, ông Nhi yêu cầu được hưởng hơn 2 lô đất vì công chăm sóc cho mẹ ruột của ông Thanh.
 
Bà Quý từ chối. Vợ chồng ông Nhi sau đó báo chính quyền là mất giấy tờ và xin cấp lại sổ đỏ rồi bán hai lô đất với giá trị khoảng 15 tỷ đồng, vẫn theo hồ sơ vụ án. Sau đó, ông Nhi tiếp tục tìm cách chiếm đoạt thêm 3 lô đất còn lại nhưng hành vi này đã bị phát hiện và tố giác.
 
Tổng giá trị 5 lô đất bị chiếm đoạt là 57,4 tỷ đồng, theo cơ quan điều tra.
 
Bên cạnh diễn biến vụ án, điều mà nhiều người quan tâm là lý do vì sao ông Thanh cần người đứng tên hộ những khu đất này và cách làm của ông Thanh có vi phạm những quy định về kê khai tài sản của Đảng Cộng sản Việt Nam và pháp luật của Việt Nam hay không.

 

'Không muốn đứng tên'
Bốn chữ này là cách báo chí Việt Nam giải thích lý do ông Thanh cần người đứng tên hộ đối với những lô đất nói trên. Tuy nhiên, do là lãnh đạo cấp cao của thành phố, việc ông Thanh nhờ đứng tên các tài sản lớn không chỉ là vấn đề cá nhân.
 
Vào năm 2002, khi vợ chồng ông Thanh bà Quý mua 5 lô đất này, ông Thanh đang giữ chức chủ tịch UBND TP Đà Nẵng. Tới năm 2008 thì việc cấp sổ đỏ cho những lô đất này mới được thực hiện. Thời điểm này ông Thanh đang giữ chức bí thư Thành ủy, kiêm chủ tịch HĐND TP Đà Nẵng.
 
Hành động để người khác đứng tên hộ những lô đất của ông Thanh theo đó sẽ được đặt vào trong bối cảnh pháp luật thời điểm đó.
 
Lúc bấy giờ, Luật Phòng chống tham nhũng năm 2005 đang có hiệu lực. Để hướng dẫn cách thi hành luật này, Nghị định 37/2007 về minh bạch tài sản, thu nhập đã được ban hành.
 
Mục đích của kê khai tài sản được nêu rõ là để cơ quan, tổ chức, đơn vị có thẩm quyền biết được tài sản, thu nhập của người có nghĩa vụ kê khai nhằm minh bạch tài sản, thu nhập của người đó; phục vụ công tác quản lý cán bộ, công chức, góp phần phòng ngừa và ngăn chặn hành vi tham nhũng.
 
Cũng theo nghị định này, ông Thanh thuộc diện phải kê khai tài sản vì đang nắm giữ chức vụ chủ tịch HĐND và quyền sử dụng đất cũng thuộc dạng tài sản cần phải kê khai.
 
Khoản 2 điều 8 nêu cách kê khai quyền sử dụng đất như sau:
 
Quyền sử dụng đất của bản thân, vợ hoặc chồng và con chưa thành niên đã được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng;
Quyền sử dụng đất của bản thân, vợ hoặc chồng và con chưa thành niên nhưng chưa được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng hoặc Giấy chứng nhận quyền sử dụng đứng tên người khác.
Do đó, trong trường hợp của ông Thanh, ông vẫn cần phải kê khai đầy đủ năm lô đất nói trên, ghi rõ người đứng tên thay là vợ chồng ông Nhi, bà Tuyến.
 
Trong trường hợp ông Thanh không kê khai thì có thể vi phạm Điều 4 của Nghị định 37/2007 quy định những hành vi bị nghiêm cấm, trong đó có việc "tẩu tán tài sản dưới mọi hình thức nhằm trốn tránh việc kê khai tài sản, thu nhập; cản trở việc xác minh tài sản, thu nhập".
 
Theo Luật sư Hồ Ngọc Diệp, luật sư bào chữa cho bị cáo trong vụ án nói trên, nếu có hành vi tẩu tán tài sản ở đây thì "việc nhờ người khác đứng tên giùm tài sản nhà đất (nếu có) là giao dịch vi phạm điều cấm của pháp luật".
 
"Do vi phạm điều cấm nên giao dịch vô hiệu từ thời điểm xác lập. Việc công nhận tài sản đất đai thuộc sở hữu của vợ chồng ông T (để từ đó quy kết bị cáo chiếm đoạt) không chỉ hình sự hóa một quan hệ dân sự, mà còn là sự công nhận trái pháp luật đối với một giao dịch vốn bị luật pháp nghiêm cấm," ông Diệp viết trên tài khoản Facebook cá nhân vào ngày 7/9.
 
Ông cũng chia sẻ thêm rằng luận điểm này của ông Luận không được hội đồng xét xử chấp nhận.
 
BBC News Tiếng Việt chưa thể độc lập xác minh việc liệu ông Nguyễn Bá Thanh có kê khai năm lô đất kia khi còn tại nhiệm hay không. Tuy nhiên, những bản kê khai sẽ được lưu lại khi một người nghỉ hưu, thôi việc, cùng với hồ sơ cán bộ của người đó. Do đó, nếu những bản kê khai của ông Thanh vẫn tồn tại, chính quyền có thể xác minh được vấn đề này.
 
Đối với trường hợp kê khai tài sản không trung thực, việc xử lý tùy thuộc vào mức độ với những hình thức kỷ luật từ nhẹ đến nặng là: khiển trách, cảnh cáo, hạ bậc lương, hạ ngạch.
 
Những hình thức này giờ đây không thể áp dụng trong trường hợp của ông Thanh do ông đã qua đời từ lâu.
 
Việc kê khai tài sản được kỳ vọng là công cụ để chống tham nhũng, nhưng đây vẫn là một vấn đề trầm kha của Việt Nam.
 
Năm 2012, báo Dân trí dẫn lời Đại biểu Quốc hội Lê Thị Nguyệt (Vĩnh Phúc) cho rằng những việc kê khai tài sản chỉ mang tính hình thức, không có hiệu quả.
 
"Thực tế, trong thời gian thực hiện quy định kê khai này suốt 7 năm qua nhưng rõ ràng chưa có một vụ án tham nhũng nào được phát hiện từ việc này," bà nói.
 
Đại biểu Nguyễn Sỹ Cương (Ninh Thuận) đồng tình với nhận định này của bà Nguyện, nói rằng vì chưa có ai bị xử lý khi kê khai sai nên công chức thậm chí còn mách nhau một "chiêu" là cứ khai vống lên đến lúc tài sản gia tăng thêm là vừa.
 
"Chỉ tài sản tăng thêm mới có vấn đề, chưa ai đề cập gì khi tài sản bị giảm đi," ông nêu.
 
Vào tháng 3/2018, Tạp chí Tổ chức Nhà nước và Lao động của Bộ Nội vụ có bài viết nêu rằng việc kê khai tài sản, thu nhập ở Việt Nam vẫn chưa đạt được mục đích và sự kỳ vọng của xã hội.
 
"Kê khai tài sản, thu nhập vẫn còn rất hình thức và mang tính đối phó," bài viết nêu.
 
Vào tháng 9/2024, Ủy ban Tư pháp của Quốc hội đã có phiên họp toàn thể cho ý kiến, thẩm tra báo cáo về công tác phòng chống tham nhũng 2024.
 
Tại đây, Phó chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Mạnh Cường cho biết tình trạng kê khai tài sản không trung thực còn nhiều.
 
"Thực tế xử lý các vụ án tham nhũng vừa qua cho thấy nhiều trường hợp sau khi cơ quan cảnh sát điều tra khám xét thì mới phát hiện khối tài sản lớn không kê khai, không rõ nguồn gốc.
 
"Qua phản ánh của dư luận, cử tri cho thấy tình trạng kê khai tài sản, thu nhập không trung thực diễn ra còn nhiều," ông Cường nêu.
 
Theo một số liệu do Thanh tra Chính phủ công bố vào tháng 7/2025 nhằm sơ kết công tác 6 tháng đầu năm, triển khai nhiệm vụ 6 tháng cuối năm 2025 của ngành thanh tra, đã 194.686 người đã thực hiện kê khai tài sản, thu nhập trong kỳ; có 2.029 người được xác minh việc kê khai tài sản, thu nhập; 8 người bị kỷ luật do kê khai tài sản, thu nhập không trung thực.
 
Có thể thấy tỷ lệ là rất rất nhỏ, chỉ khoảng 0,3%.
 
Trong khi đó, chỉ vài ngày trước, khi Thanh tra tỉnh Đắk Lắk xác minh ngẫu nhiên 79 trường hợp cán bộ, công chức kê khai tài sản, có 17 người kê khai không trung thực, tức khoảng 21%.

 

'Lãnh đạo gần dân'
Ông Thanh từng giữ chức chủ tịch UBND TP Nẵng (1997-2003), bí thư Thành ủy Đà Nẵng kiêm chủ tịch HĐND TP Đà Nẵng (2003–2013). Năm 2013, ông là trưởng Ban Nội chính Trung ương, phó trưởng Ban chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng.
 
Ông qua đời vào năm 2015 sau hơn nửa năm điều trị bệnh rối loạn sinh tủy ở Singapore, Mỹ và Việt Nam.
 
Lúc còn đương chức cho tới khi qua đời, ông Thanh thường được báo chí trong nước ca ngợi là nhà lãnh đạo dám nghĩ dám làm, gần dân, hết lòng vì dân, người đã mang tới sự đổi thay cho thành phố Đà Nẵng.
 
Tuy nhiên, sau khi qua đời một thời gian, tên ông đã được nhắc tới liên quan tới một số vụ án tham nhũng.
 
Tiêu biểu nhất là vụ sai phạm "thâu tóm đất công" của ông Phan Văn Anh Vũ gây thiệt hại hơn 22.047 tỷ đồng xảy ra tại TP Đà Nẵng.
 
Vụ án này liên quan tới hàng loạt lãnh đạo cấp cao như các cựu Chủ tịch UBND TP Đà Nẵng Trần Văn Minh và Văn Hữu Chiến, Phó chủ tịch Nguyễn Ngọc Tuấn, Chánh Văn phòng Thành ủy Đào Tấn Bằng, Chánh Văn phòng UBND Nguyễn Văn Cán…
 
Đây đều là những quan chức dưới thời ông Nguyễn Bá Thanh.
 
Trong phiên tòa sơ thẩm diễn ra tại TAND TP Hà Nội vào tháng 1/2020, các bị cáo khai nhận trước tòa rằng họ thực hiện hành vi vi phạm do có sự chỉ đạo trực tiếp của cựu Chủ tịch Đà Nẵng Trần Văn Minh và gián tiếp của cố Bí thư Nguyễn Bá Thanh.
 
Dù vậy, trách nhiệm của ông Thanh chưa hề được đề cập một cách chính thức. Ông vẫn được báo chí đánh giá là một chính trị gia gần dân và được lòng dân.
 
Khi bắt đầu giữ chức vụ bí thư Thành ủy TP Đà Nẵng, ông Thanh đã phát động chiến dịch "năm không": không hộ đói, không mù chữ, không lang thang xin ăn, không ma túy, không giết người cướp của. Sau đó năm năm, ông tiếp tục chỉ đạo thực hiện "ba có": có nhà ở, có việc làm và có lối sống văn minh đô thị.
 
Ông từng khẳng định cán bộ lãnh đạo phải có nghĩa vụ phục vụ dân, phải có lòng tự trọng, sự dũng cảm, tinh thần trách nhiệm và lời nói đi đôi với việc làm.
 
"Phải biết tập xấu hổ" và "làm việc đừng hô khẩu hiệu" là một số cụm từ ông gửi cho những cán bộ không làm được nhưng cứ hứa với dân.
 
Trong một bài viết gửi tới BBC News Tiếng Việt vào năm 2015, Tiến sĩ Jonathan London cho rằng ông Thanh là "một mặt hàng hiếm hoi trong nền chính trị Việt Nam: một người dám nghĩ dám làm và một nhà bảo thủ chính trị với một kỷ lục mạnh mẽ về các thử nghiệm và thành tích".
 
Tuy nhiên, ông London cũng nhấn mạnh rằng dù những thành tích trong việc thúc đẩy phát triển Đà Nẵng của ông đã được ca ngợi rộng rãi và không thể phủ nhận, các nhà chỉ trích nhận định rằng việc tái phát triển của thành phố đã diễn ra mà không tạo ra các không gian công cộng, với một cơ sở công nghiệp không đáng kể và nền kinh tế dịch vụ chỉ tầm tầm.
 
Ông Nguyễn Bá Thanh có người con trai tên là Nguyễn Bá Cảnh, người từng giữ chức vụ phó trưởng ban thường trực Ban Dân vận Thành ủy Đà Nẵng từ tháng 8/2017 tới tháng 4/2019. Ông Cảnh đã bị cách tất cả chức vụ trong Đảng do "đã sống chung với người khác như vợ chồng và có con riêng khi đang có vợ trong thời gian hôn nhân hợp pháp, vi phạm phẩm chất đạo đức, lối sống".
 
Sau khi ông Cảnh bị kỷ luật, một số tờ báo của Việt Nam đã lấy ông ra làm ví dụ cho tình trạng quy hoạch cán bộ trẻ chưa đạt yêu cầu.