Chuyện những tên đường ở TP.HCM: Lịch sử chuyện những cái tên lâu đời nhất hoặc bị đặt sai
Chuyện những tên đường ở TP.HCM:
Lịch sử
chuyện những cái tên lâu đời nhất hoặc bị đặt sai
Hội đồng Đổi, đặt tên đường TP.HCM từ
ngày đầu thành lập đã đề xuất sửa những tên đường bị đặt sai. Năm 2016, nhóm
nghiên cứu của PGS.TS Tôn Nữ Quỳnh Trân phát hiện 38 tên đường TP.HCM bị đặt
sai. Vì sao nay vẫn chưa sửa?
PGS.TS Tôn Nữ Quỳnh Trân, chủ nhiệm nhóm nghiên cứu đề án “Công tác đặt, đổi tên đường, công trình công cộng tại TP.HCM – Khảo sát thực trạng đến năm 2020” cho biết, nhóm nghiên cứu đã mất 3 năm để rà soát hơn 1.300 tên đường khắp TP.HCM, phát hiện 38 tên đường bị đặt sai ở thời điểm năm 2016.
Đến năm 2020, đề án này được công bố,
nhưng trong số 38 tuyến đường được xác định đặt tên không chính xác, Sở Văn hóa
và Thể thao TP.HCM chỉ đề xuất TP chỉnh sửa tên 19 tuyến đường. Số còn lại được
giữ nguyên nhằm tránh xáo trộn, thay đổi tên đường, ảnh hưởng đến đời sống người
dân.
Cập nhật đến tháng 10.2022, nhóm nghiên
cứu cho biết chỉ mới có 4/38 tên đường đặt sai đã được sửa lại, gồm Bùi Hữu Diện
(tên sai) - Bùi Hữu Diên (tên đúng), Nguyễn Chánh Sắc (tên sai) - Nguyễn Chánh
Sắt (tên đúng), Phạm Thị Hối (tên sai) - Phan Thị Hối (tên đúng), Đoàn Minh Triết
(tên sai) - Đoàn Triết Minh (tên đúng). Ngoài ra, đường Trương Đình Hợi (tên
sai) ở cả Q.4 và Q.8 thì hiện mới chỉ có Q.8 đã sửa thành Trường Đình Hội (tên
đúng).
Những tên đường nào bị đặt sai?
Theo PGS.TS Tôn Nữ Quỳnh Trân, việc đặt tên đường ở TP.HCM được tiến hành qua nhiều thời kỳ khác nhau với những tiêu chí riêng nên việc đặt tên không thể tránh khỏi những sai sót.
Chuyện những tên đường ở TP.HCM: Lịch sử
chuyện những cái tên lâu đời nhất hoặc bị đặt sai - ảnh 1
Đường Nguyễn Siêu là một trong số các đường bị đặt sai tên, tên đúng phải là đường Nguyễn Văn Siêu
Để chứng minh tên đường đặt sai, nhóm phải
tìm nhiều tư liệu, liên hệ các nhân chứng liên quan để thu thập tài liệu. Ví dụ
trường hợp đường Kha Vạn Cân (tên hiện tại) – tên đúng là Kha Vạng Cân, nhóm đã
tìm giấy tờ tùy thân có hình và tên của ông để chứng minh. Hoặc như tên đường
Raymondienne tại Q.7, nhóm phải liên hệ trực tiếp với người phụ nữ này bên Pháp
để xin hình ảnh chứng minh tên đúng của bà là Raymonde Dien.
Thống kê của nhóm ở thời điểm năm 2016
cho thấy, có 38 tên đường không chính xác, trong đó, nhiều nhất là ở Q.1 và Q.5
(7 đường); tiếp đến là Q.Bình Tân (4 đường); Q.4, Q.11, H.Củ Chi (3 đường);
Q.Tân Phú, Q.7, Bình Thạnh (2 đường),…
Chuyện những tên đường ở TP.HCM: Lịch sử
chuyện những cái tên lâu đời nhất hoặc bị đặt sai - ảnh 2
Đường Trần Khắc Chân tên đúng là đường Trần Khát Chân
Trong đó, một số tên đường bị đặt sai
như: Trần Khắc Chân (tên đúng Trần Khát Chân), Trương Đình Hợi (tên đúng Trương
Đình Hội), Trương Quốc Dung (tên đúng Trương Quốc Dụng), Nguyễn Siêu (tên đúng
Nguyễn Văn Siêu), Tôn Đản (tên đúng Tông Đản), Lương Nhữ Học (tên đúng Lương
Như Hộc), Ngô Thời Nhiệm (tên đúng Ngô Thì Nhậm),…
Chuyện những tên đường ở TP.HCM: Lịch sử
chuyện những cái tên lâu đời nhất hoặc bị đặt sai - ảnh 3
38 tên đường ở TP.HCM do nhóm nghiên cứu của PGS.TS Tôn Nữ Quỳnh Trân chỉ ra bị sai tên
Theo bà Quỳnh Trân, việc một số con đường
có tên viết không chính xác làm cho người dân không biết đúng tên các nhân vật
lịch sử. Trong trường hợp này, những tác dụng tích cực của tên đường không được
phát huy. Việc đặt tên đường không chính xác, nhất là đối với nhân vật lịch sử,
làm như nhận thức của người dân cũng bị sai lệch. Tên sai bị sử dụng lâu dài,
trở thành quá quen thuộc với người dân, sẽ trở thành thói quen khó sửa.
“Các cơ quan có thẩm quyền cần chấn chỉnh
gấp để tên đường được đặt đúng, để phát huy những tác động tích cực của tên đường.
Và đó cũng là cách tôn trọng đối với công lao, sự hy sinh của những người đã được
chọn đặt tên đường”, bà Trân nêu ý kiến.
Tên đường ở TP.HCM được đặt từ khi nào?
Ngược dòng lịch sử, PGS.TS Tôn Nữ Quỳnh Trân cho biết hệ thống tên đường ở Sài Gòn – TP.HCM hình thành khá sớm, từ thời nhà Nguyễn. Đến thời Pháp thuộc, Sài Gòn có khoảng 39 tên đường nhưng hầu hết không có tên, mà được đánh số. Năm 1865, người Pháp ra quyết định đặt tên đường theo tên của những nhân vật đã có đóng góp công sức trong việc thành lập thuộc địa mới hoặc đã đóng góp vào việc truyền bá đạo Thiên chúa hay văn hóa Pháp tại đây.
Ở Chợ Lớn, ngày 14.7.1865, thống đốc
Rozé ký quyết định đặt tên 31 con đường, trong đó dùng nhiều tên địa danh như:
An Nam, Mỹ Tho, Chợ Quán và các tên gọi có từ trước như Thợ Thủ Công, Cây Mai,
Kinh Đào, bến Mễ Cốc.
Chuyện những tên đường ở TP.HCM: Lịch sử
chuyện những cái tên lâu đời nhất hoặc bị đặt sai - ảnh 4
Đường Lê Thánh Tôn cũng là một trong số các đường nhóm nghiên cứu cho rằng bị sai tên, phải gọi là Lê Thánh Tông mới đúng
Đến thời Việt Nam Cộng hòa, chính quyền
Sài Gòn cho Việt hóa hầu hết các tên đường của TP và cả các vùng của khu đô thị
Sài Gòn thuộc địa phận tỉnh Gia Định lúc bấy giờ như: Bà Chiểu, Phú Nhuận, Gò Vấp,
Bảy Hiền, Ông Tạ; chỉ giữ lại tên một số ít những người Pháp nổi tiếng như nhà
bác học Pasteur, bác sĩ Calmette, Alexandre de Rhodes,…
Sau năm 1975, TP có 2 lần đổi tên đường
lớn vào ngày 14.8.1975 với 51 con đường và ngày 4.4.1985 với gần 100 con đường.
Ngày 23.8.1995, Hội đồng Đổi, đặt tên đường
được thành lập có chức năng tư vấn, tham mưu cho UBND TP trong việc đặt, đổi
tên đường.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư – người viết
quyển sách đầu tiên về tên đường TP.HCM xuất bản năm 1994 khi ấy đã được mời
làm ủy viên thường trực thứ nhất Hội đồng Đổi, đặt tên đường ngày vừa thành lập.
Theo ông Tư, ngày 11.6.1861, Thủy sư Đô
đốc Charner ký nghị định ấn định ranh giới Sài Gòn khá rộng, đề án này sau bị
bãi bỏ, không thực hiện được. Khi ấy đường phố được vạch ra trên bản đồ quy hoạch
thì nhiều, nhưng trên thực tế chỉ mới sửa sang lại các con đường của TP.Gia Định
cũ và khu vực người Hoa ở Chợ Lớn, vào khoảng 20 con đường.
Chuyện những tên đường ở TP.HCM: Lịch sử
chuyện những cái tên lâu đời nhất hoặc bị đặt sai - ảnh 5
Đường Nơ Trang Long là một trong những con đường tấp nập xe qua lại tại Q.Bình Thạnh
Đến 1865, hai TP.Sài Gòn và Chợ Lớn được
quy định riêng rẽ, các đường được xây dựng từ năm 1861 lần lượt được đặt tên
như đường Bonard (lê Lợi), Charner (Nguyễn Huệ), Catinat (Đồng Khởi), Quai de
Donnai (Tôn Đức Thắng)...
Đến năm 1878, TP có thêm 28 con đường mới
được đặt tên, như: Bangkok (Mạc Đĩnh Chi), Marchaise (Ký Con), Bà Rịa (Điện
Biên Phủ),...
Từ năm 1878 đến 1894, TP.Sài Gòn chỉ đổi
tên một số đường đã có từ trước như đường Fort du Sud (Pháo Đài Phía Nam) có từ
năm 1861 thành đường Jean Eudel (Nguyễn Tất Thành), đường Eglise thành đường
Ormay (Mạc Thị Bưởi),... Từ năm 1894 đến 1910, TP.Sài Gòn có thêm 40 đường mới
hoặc đổi tên đường mới.
Còn tại TP.Chợ Lớn, tính đến năm 1954
trên địa bàn có 145 đường phố lớn nhỏ. Về phía tỉnh Gia Định, người Pháp cũng
xây dựng một số đường phố có tên như: Avenue de l'Inspection (Phan Đăng Lưu, Bạch
Đằng), Rue de l'Eglise (Bùi Hữu Nghĩa)...
Chuyện những tên đường ở TP.HCM: Lịch sử
chuyện những cái tên lâu đời nhất hoặc bị đặt sai - ảnh 6
Tuy nhiên tên đường Nơ Trang Long chưa chính xác, tên ghi đúng là N'Trang Lơng
Từ năm 1950, chính quyền Quốc gia của Bảo
Đại quản lý hành chính khu Sài Gòn - Chợ Lớn cũ của người Pháp và đổi tên gọi
là Đô thành Sài Gòn, chia địa bàn thành 6 quận hành chính. Thời gian này một số
tên đường mới được xây dựng và đổi tên một số đường cũ từ tiếng Pháp ra tiếng
Việt.
Từ cuối năm 1954 đến năm 1963, ông Ngô
Đình Diệm là Thủ tướng, rồi Tổng thống, giai đoạn này có các đường làm mới như:
Chiêu Anh Các (Q.5), Tôn Thọ Tường (Q.5 và Q.11 - nay là Tạ Uyên), Nguyễn Thiện
Thuật (Q.3), Phạm Viết Chánh (Q.1),... Thời gian này 100 con đường ở các khu thị
tứ như vùng Bà Chiểu, Phú Nhuận, Gò Vấp, Bảy Hiền, Ông Tạ cũng được chính quyền
đổi từ tên tiếng Pháp sang tiếng Việt.
PGS.TS Tôn Nữ Quỳnh Trân cho biết thêm
tên đường thời Việt Nam Cộng hòa, chính quyền Sài Gòn cho Việt hóa hầu hết các
tên đường của TP và cả các vùng của khu đô thị Sài Gòn thuộc địa phận tỉnh Gia
Định lúc bấy giờ như Bà Chiểu, Phú Nhuận, Gò Vấp, Bảy Hiền, Ông Tạ, chỉ giữ lại
tên một số ít người Pháp nổi tiếng. Tên người được chọn và đặt tên đường đều là
những nhân vật có tên tuổi trong lịch sử được nhiều người biết. Tuy nhiên, vẫn
còn một số người không có công trạng gì cho dân tộc mà có thể là có những việc
làm đi ngược với quyền lợi dân tộc chẳng hạn như Tổng đốc Phương, Tổng đốc Lập...
Sau năm 1975, đơn vị hành chính TP.HCM
được thành lập do kết hợp 3 đơn vị hành chính lớn riêng biệt có từ thời Pháp
thuộc và Việt Nam Cộng hòa là TP.Sài Gòn, TP.Chợ Lớn và tỉnh Gia Định.
Chuyện những tên đường ở TP.HCM: Lịch sử
chuyện những cái tên lâu đời nhất hoặc bị đặt sai - ảnh 7
Đường Ngô Thời Nhiệm có tên đúng là đường Ngô Thì Nhậm
Từ năm 1995 khi tham gia Hội đồng Đổi, đặt
tên đường, nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư cùng hội đồng đã đề xuất TP đổi những
tên đường bị đặt sai, nhưng chưa được thực hiện. Ông Tư cho rằng, có nhiều
nguyên nhân khiến các tên đường bị gọi sai, có thể là do người kẻ bảng tên đường
bị sai sót một chút trong quá trình in bảng hoặc vì “đọc sao ghi vậy” như:
Trương Quốc Dụng (tên đúng) in thiếu dấu chấm thành Trương Quốc Dung; Sương
Nguyệt Anh thì sai thành Sương Nguyệt Ánh; Kha Vạng Cân bị sai thành Kha Vạn
Cân; Hoàng Lệ Kha bị viết sai thành Hoàng Lê Kha,…
Bên cạnh đó, nhà nghiên cứu 102 tuổi
cũng cho rằng, ở TP.HCM có những tên đường mà những người trẻ sau này cho là kỳ
lạ như: Bình Quới, Lò Siêu… Nhưng ông Tư giải thích, ngày trước đã có chủ
trương khi đổi tên đường cho TP nên bảo tồn tên địa danh cũ, là những tên mà
dân chúng gọi quen rồi, nôm na như Kênh Đen, Cây Trâm, Bà Quẹo,… – dù tên không
đẹp nhưng sống với dân ở vùng đó suốt giai đoạn lịch sử. Tên gọi này để ghi nhớ
về địa danh đó, khu vực đó.
“TP.HCM là TP lớn nhất cả nước, tên đường
là văn hóa, mà văn hóa thì phải thể hiện được quá trình lịch sử của nước Việt
Nam nên TP.HCM có nhiều tên đường của danh nhân từ đời xa xưa, cũng như danh
nhân khắp cả nước; có nhiều người không ngờ là tổ tiên họ được đặt tên ở TP.HCM
trong khi ngay vùng họ không được”, người tham gia đặt tên 1.000 con đường ở
TP.HCM chia sẻ.
PGS.TS Tôn Nữ Quỳnh Trân, chủ nhiệm nhóm nghiên cứu đề án “Công tác đặt, đổi tên đường, công trình công cộng tại TP.HCM – Khảo sát thực trạng đến năm 2020” cho biết, nhóm nghiên cứu đã mất 3 năm để rà soát hơn 1.300 tên đường khắp TP.HCM, phát hiện 38 tên đường bị đặt sai ở thời điểm năm 2016.
Theo PGS.TS Tôn Nữ Quỳnh Trân, việc đặt tên đường ở TP.HCM được tiến hành qua nhiều thời kỳ khác nhau với những tiêu chí riêng nên việc đặt tên không thể tránh khỏi những sai sót.
Đường Nguyễn Siêu là một trong số các đường bị đặt sai tên, tên đúng phải là đường Nguyễn Văn Siêu
Đường Trần Khắc Chân tên đúng là đường Trần Khát Chân
38 tên đường ở TP.HCM do nhóm nghiên cứu của PGS.TS Tôn Nữ Quỳnh Trân chỉ ra bị sai tên
Ngược dòng lịch sử, PGS.TS Tôn Nữ Quỳnh Trân cho biết hệ thống tên đường ở Sài Gòn – TP.HCM hình thành khá sớm, từ thời nhà Nguyễn. Đến thời Pháp thuộc, Sài Gòn có khoảng 39 tên đường nhưng hầu hết không có tên, mà được đánh số. Năm 1865, người Pháp ra quyết định đặt tên đường theo tên của những nhân vật đã có đóng góp công sức trong việc thành lập thuộc địa mới hoặc đã đóng góp vào việc truyền bá đạo Thiên chúa hay văn hóa Pháp tại đây.
Đường Lê Thánh Tôn cũng là một trong số các đường nhóm nghiên cứu cho rằng bị sai tên, phải gọi là Lê Thánh Tông mới đúng
Đường Nơ Trang Long là một trong những con đường tấp nập xe qua lại tại Q.Bình Thạnh
Tuy nhiên tên đường Nơ Trang Long chưa chính xác, tên ghi đúng là N'Trang Lơng
Đường Ngô Thời Nhiệm có tên đúng là đường Ngô Thì Nhậm
Nhận xét
Đăng nhận xét