BÙI GIÁNG CUỘC ĐỜI NHƯ GIAI THOẠI
BÙI GIÁNG
CUỘC ĐỜI NHƯ GIAI THOẠI
Bùi Giáng điên. Cũng có điên.
Nhưng ông sống vui. Cũng thật vui. Kể chuyện ông, người nghe có thể cười cợt hoặc
thèm thuồng, tùy ý, nhưng chắc chắn một điều, người ta không dễ gì quên.
Những tư liệu trích từ tập sách
“Bùi Giáng trong cõi người ta”, cuốn sách tập hợp các bài viết về “Đười ươi thi
sĩ” của các nhà nghiên cứu, do dịch giả Đoàn Tử Huyến chủ biên, đã dựng lên một
chân dung Bùi Giáng rõ ràng hơn so với những gì người ta đã biết về ông. 45 bài
viết, cả chân dung và phê bình, ghi chép nhiều câu chuyện có thật về Bùi Giáng
qua cảm nhận người viết, trong đó nhiều người đã tiếp xúc với ông. Đỗ Lai Thúy
là cây bút miền Bắc hiếm hoi có bài viết được tập hợp trong sách, bên cạnh những
cây bút miền Nam như Bùi Văn Nam Sơn, Bùi Công Thuấn, Nguyễn Hữu Hồng Minh, Thu
Bồn, Thanh Tâm Tuyền…
Nhà nghiên cứu Bùi Văn Nam Sơn,
họ hàng của Bùi Giáng, từng viết: “Viết đôi lời về Bùi Giáng không bằng đọc thơ
Bùi Giáng. Đọc Bùi Giáng không bằng giao du với Bùi Giáng. Giao du với Bùi
Giáng không bằng sống như Bùi Giáng. Mà sống như Bùi Giang thì thật vui mà thật
khó vậy”. Đó là nhận định rất chính xác, đến nỗi về sau hầu như không ai nói về
“Đười ươi thi sĩ” mà không trích dẫn câu nói này. Vậy nên, đọc bình về thơ Bùi
Giáng thì cũng thích vừa vừa thôi, đọc chuyện kể Bùi Giáng hồi còn sống, còn
rong chơi mới thật là thích.
Vậy sống như Bùi Giáng là thế
nào? Khi nói về con người ông, nhiều người bảo ông điên. Điên thật. Ông từng
vào nhà thương điên. Nhưng điên chỉ là hình thức thể hiện, sự phản chiếu ra
ngoài của suy nghĩ trong ông về cuộc sống. Chính ông cũng đã phát biểu quan niệm
về sự sống và cái chết, nhân bình một bài thơ của Huy Cận, bài “Chết”. Bùi
Giáng viết: “Chúng ta dường như quên mất rằng mỗi người chỉ có một cuộc sống thật
xinh, và cuộc sống đó rất có thể bị những thứ tai hại trong hồn ta làm cho méo
mó đi… Tiếc sao! Tiếc sao! Một sự sống quá đơn sơ, chúng ta cứ đời đời quên bẵng”.
Cuộc sống, theo Bùi Giáng, “có
thể đổi dạng theo lối tuyệt vô hy vọng, hoặc điên cuồng, hoặc rồ dại. Nhưng cuối
cùng, phải nên dìu nó về thể thái thanh thản khiêm tòng”. Ông đã sống một cuộc
đời có nhiều khoảnh khắc “thanh thản khiêm tòng”, ấn tượng vẫn lưu lại trong ký
ức và những câu chuyện của người thân, bè bạn.
Bùi Giáng rất yêu Huy Cận. Khi
Marilyn Monroe chết, ông cảm thán: “Phải chi bình sinh nàng có đọc thơ Huy Cận,
ắt nàng chẳng phải nên giận phận gì mà vội ngang tàn tính mệnh như thế” [ 1]. Ông xin chép
bài “Nhạc sầu” ra để tặng nàng:
Ai chết đó! Nhạc sầu chi lắm thế…
xong xuôi lại viết: “Nhưng cố
nhiên, chép xong rồi thì nên xếp giấy lại, ra đường phố dạo một phen rong chơi…
Chẳng nên đăm chiêu dằng dặc. Chẳng nên o bế cái chết”. Khóc than mỹ nhân cũng
chỉ bấy nhiêu thôi. Sau cùng, vẫn là rong chơi. Bùi Giáng đến ngày tóc bạc hom
hem vẫn ngày ngày lê la trên vỉa hè Sài Gòn. Cuộc sống với ông là thế. “Nên kiệt
tận miên bạc bình sinh để sống cho đậm đà thơ mộng”, vì với ông, nếu không làm
thế, thì cuộc sống cũng chẳng khác nào cái chết.
Thời ông đi học, hai bài thơ “Chết”
và “Nhạc sầu” của Huy Cận đã gây “chấn động dị thường” trong tâm can. Ông bỏ học,
chạy về quê chăn dê. Bao nhiêu thơ làm ra, âm thầm tặng hết cho chuồn chuồn
châu chấu. “Làm thơ tặng chú bé con/ Làm thêm câu nữa tặng con chuồn chuồn”. Mấy
năm chăn dê chính là khoảng thời gian đáng nhớ trong cuộc đời của thi sĩ, là
lúc ông thực sự có “tâm sự u uất”, muốn xa lánh cuộc đời, theo lời người em
trai Bùi Công Luân.
Bùi Giáng có vẻ ngoài kỳ lạ, gặp
rồi là khó có thể quên. Nhà báo Nguyễn Vạn Hồng kể lại: “Ông ăn mặc lôi thôi lếch
thếch, bầy hầy hết chỗ nói”. Nhà thơ Thanh Thảo tả: “Bùi tiên sinh quẩy cái gì
đó trên vai, trông nửa như Bồ Đề Đạt Ma, nửa như… bác hành khất”. Bùi Giáng lại
có thời gian đi chăn dê ở Quảng Nam từ khoảng năm 1948, tổng cộng khoảng 3 năm,
nhưng ông tự bịa là 15 năm, để tương đương với thời gian lưu lạc của nàng Kiều.
Những thông tin trên có thể khiến
người đọc hình dung sai về gia cảnh của Bùi Giáng, vì nghe có vẻ… nghèo. Nhưng
thực tế là ngược lại. Ông sinh ra trong một gia đình giàu có ở Quảng Nam, được
coi là “một trang công tử”. Năm 1945, Bùi Giáng lấy vợ lần đầu ở tuổi 19, vợ là
bà Phạm Thị Ninh xinh đẹp có tiếng, cũng con nhà giàu (nhưng bà sớm qua đời vào
năm 1948). Đến khi ông đi chăn dê, cũng là tự bỏ tiền ra mua đàn dê 100 con chứ
không phải chăn thuê. Chăn chơi vì yêu dê, không phải để bán hay để thịt vì nhà
giàu không cần tiền, theo lời kể của người em rể là Phạm Văn Hòa.
Trong bài viết "Bùi Giáng
trong đời tôi", tác giả Phạm Văn Nga, một nhà giáo, kể lại kỷ niệm hồi trẻ
gặp gỡ nhà thơ như sau: Năm 1972 tại Sài Gòn, tác giả thấy Bùi Giáng mang một tập
sách đến “chào hàng” tại hiệu sách nhưng bị chủ cửa hàng chối đây đẩy. Thấy
trong tay ông có hai cuốn “Cõi người ta” và “Hoàng tử bé” của Saint Exupéry còn
mới, lại do chính Bùi Giáng dịch, tác giả rụt rè đề nghị mua cho ông. Bùi Giáng
chỉ bán nửa giá, bán xong xuôi còn hỏi: “Ê, sao mày không để tiền bao gái, mua
sách làm gì?”. Phạm Văn Nga trả lời: “Dạ, tại con thích đọc”.
Thích chí, thi sĩ rủ cậu học trò
đi uống rượu, xong còn tặng anh thêm 4 cuốn sách khác của ông, đề tặng như sau:
“Kính tặng Ngài Văn Nga”. Ông giải thích: “Tao viết hoa chữ Ngài cho mày bằng
Thượng đế vì những thằng mê sách đều xứng đáng là Thượng đế”.
Nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo từng kể
một câu chuyện về Bùi Giáng khi đã già. Có lần ông ra đường chơi, đi qua một
đám cưới, thấy cô dâu xinh đẹp quá, liền xông vào đuổi theo khiến cô dâu sợ quá
chạy té khói, làm loạn cả đám cưới của nhà người ta. Con cháu hay tin, đến lôi
ông về. Ông về, nằm được mấy ngày, lại xúi người nhà mở cửa “để tao đi chơi”.
Thơ Bùi Giáng còn gây nhiều tranh
cãi về độ hay dở, có những người không tiếc lời ca ngợi, nhưng cũng có những
người cho là không ra gì. Nhưng hơn hết, Bùi Giáng không chỉ là thơ. Con người
ông với cách sống, cách chơi, cách yêu kỳ lạ luôn khiến người ta cảm thấy thích
thú khi nhắc tới. Chỉ qua thơ ông mà biết ông là điều không thể, và cũng không
nên. Vì sẽ thiếu. Khi đã biết về ông, ít ai chưa một lần muốn sống như ông. Vui
nhưng mà cũng khó.
Pham Mi Ly
Nhận xét
Đăng nhận xét