NUÔI KHỈ GIỮ NHÀ
NUÔI KHỈ GIỮ NHÀ
Về hình thức, "Nuôi khỉ
giữ nhà" (Dị bản "Nuôi khỉ dòm nhà") không có đặc
trưng rõ rệt của một câu tục ngữ hay thành ngữ. Bởi vậy, có sách xếp là thành
ngữ, sách lại xem là tục ngữ. Theo chúng tôi, đây là một thành ngữ. Về nội
dung, nhiều"Từ điển tiếng Việt" cho rằng "Nuôi khỉ giữ
nhà" đồng nghĩa với "Nuôi ong tay áo":
1-"Từ điển tiếng Việt" (Trung
tâm từ điển học Vietlex): "Nuôi khỉ dòm nhà" như"Nuôi
ong tay áo: ví việc nuôi dưỡng kẻ xấu, rắp tâm phản lại, làm hại mình mà không
biết."
2-"Từ điển tiếng Việt" (Ban
biên soạn chuyên từ điển New Era): "Nuôi khỉ giữ nhà,Như Nuôi
ong tay áo: Che chở, nuôi dưỡng kẻ xấu, phản chủ, rắp tâm hại mình mà
không biết."
3-"Từ điển thành ngữ và tục
ngữ Việt Nam" (Vũ Dung-Vũ Thúy Anh-Vũ Quang Hào): "Nuôi khỉ dòm
nhà. (khỉ hay bắt chước, gây hại cho chủ). Xem: Nuôi ong tay áo,
nuôi cáo trong nhà [Dưỡng hổ di họa; Nuôi cò cò mổ mắt, nuôi cắt, cắt
đánh đầu; Nuôi hùm để họa; Nuôi khỉ giữ nhà]. Nuôi dưỡng, giúp đỡ kẻ xấu,
phản chủ, rắp tâm hại mình mà không biết."
4-Riêng "Từ điển thành
ngữ và tục ngữ Việt Nam" của GS Nguyễn Lân giải thích: Nuôi
khỉ giữ nhà Tức là làm một việc trái khoáy (Vì người ta chỉ nuôi chó để giữ
nhà thôi).
Xin bắt đầu từ cách giải thích của
GS Nguyễn Lân. Quả "Nuôi khỉ giữ nhà" là việc làm rất trái
khoáy, nhưng giải thích: “vì người ta chỉ nuôi chó để giữ nhà thôi” thì
thà rằng không giải thích. Bởi nếu sửa thành “Nuôi thỏ giữ nhà” thì cách lý giải
về sự “trái khoáy” của GS Nguyễn Lân vẫn là “vì người ta chỉ
nuôi chó giữ nhà thôi” sao?
Vậy tại sao dân gian lại chọn
con khỉ?
Khỉ là con vật láu lỉnh, tinh
nghịch, có thói hay bắt chước rất tai hại, biết cầm nắm, sử dụng công cụ, thực
hiện một số động tác như người. Rất khó quản lý hoặc răn dạy khỉ, nên kể cả
nuôi trong nhà, người ta vẫn thường phải nhốt, hoặc xích nó lại. Nếu được thả tự
do, không có người giám sát (tựa như giao việc trông coi nhà cửa cho nó), khỉ sẽ
bắt chước người làm một số việc rất nguy hiểm. Ví như thường ngày khỉ thấy người
nhóm lửa nấu nướng, nó cũng lén cầm mồi lửa "châm thử" vào mái tranh,
mái kè...[thế nên tục ngữ Mường có câu: "Nuôi khỉ khỉ đốt nhà" (Ruôi
khỉ, khỉ đột nhá)]. Thậm chí dân gian còn lưu truyền câu chuyện thương tâm: Nhà
kia nuôi con khỉ, thường ngày nó thấy chủ làm cắt tiết làm thịt gà. Khi chủ đi
vắng, nó lẻn ngay vào buồng, bắt chước trói đứa trẻ đem ra cắt tiết...Rồi chuyện
khỉ sổng chuồng lấy quần áo của người để mặc, kê đít ngồi, hay ra vườn phá
phách hoa quả, ăn một phá mười. Khỉ phá hại là vậy, nhưng nếu có kẻ trộm đột nhập,
thì nó lại hoàn toàn không có ý thức hay bản năng giữ nhà. Thế nên, nếu nói
"Nuôi thỏ giữ nhà" thì cái hại có chăng chỉ là chúng không xua đuổi kẻ
trộm được như chó, chứ không phá phách, làm hỏng việc tai hại như khỉ.
Trở lại với cách giải thích của
các Nhà biên soạn từ điển [xem lại các mục (1), (2), (3) ở đầu bài viết]. Theo
chúng tôi, "Nuôi khỉ giữ (dòm) nhà" không đồng nghĩa với"Nuôi
ong tay áo". Sự khác biệt nằm ở chữ "giữ" (dòm). Nghĩa
là không đơn thuần là"nuôi" (cưu mang) mà là nuôi để sử dụng vào
mục đích cụ thể nào đó. Bởi vậy, trong khi câu "Nuôi ong tay
áo..." nói việc mất cảnh giác, nuôi dưỡng, chứa chấp, cưu mang kẻ xấu
rắp tâm làm hại mình mà không hề biết; thì câu "Nuôi khỉ giữ
nhà" lại ví việc nhờ cậy không đúng đối tượng, giao trọng trách cho kẻ
hoàn toàn không có khả năng thực hiện, ngược lại phá hỏng việc lớn.
Để hiểu rõ hơn, xin dẫn một
số thành ngữ Hán đồng nghĩa với "Nuôi khỉ giữ (dòm) nhà" như: "狐狸看鷄-Hồ ly khán kê-Giao việc trông coi gà cho chồn cáo"; "以狼牧羊-Dĩ lang mục dương-Dùng sói để chăn dê"; "老鼠看倉-Lão thử khán thương-Nhờ chuột coi kho". Cáo,
sói, chuột xuất hiện trong ba thành ngữ này vì: cáo chuyên bắt gà; sói
thích thịt dê; chuột ưa đục khoét kho lương thực, vậy mà lại nhờ
chúng trông coi chính những thứ ấy. Đó là điển hình cho sự sai lầm
khi nhờ cậy không đúng đối tượng.
Như vậy, nghĩa bóng thành
ngữ "Nuôi khỉ giữ nhà" là: Trông chờ, nhờ cậy không
đúng đối tượng; sai lầm trong dùng người, kết quả chỉ có hại.
Hoàng Tuấn Công
3/2/2016
Nhận xét
Đăng nhận xét