VÔ DẠNG – VÔ SỰ – YỂN ỔN
VÔ DẠNG – VÔ SỰ – YỂN ỔN
Trong "Ngục trung nhật ký-獄中日記" của Hồ Chí Minh có bài "Thế lộ nan-世路難" (Đường đời khó khăn), bài I, hai câu:
"Cao sơn ngộ hổ chung vô dạng
高 山 遇 虎 終 無 恙
Bình lộ phùng nhân khước bị
giam.
平 路 逢 人 却 被 監"
Nam Trân dịch vừa hay vừa bám
sát nguyên tác:
"Núi cao gặp hổ mà vô sự
Đường phẳng gặp người bị tống
lao"
Thế nhưng Nhà phê bình Lê
Xuân Đức lại không vừa ý. Trong sách "Nhật ký trong tù và lời
bình" (NXB Văn học-2013), ông phân tích như sau: "Nếu dịch vô
dạng là vô sự thì chưa chính xác. Trước tai họa gặp hổ mà nói
là vô sự, gặp nguy hiểm rồi đấy chứ. Có nhà nghiên cứu cho biết vô dạng
là lời người xưa hỏi thăm người gặp nguy hiểm nhưng được yên lành, không có
chuyện gì xảy ra, nên vô dạng có nghĩa là bình yên, yên ổn và đề nghị dịch là:
Non cao gặp hổ mà yên ổn".
Chúng tôi xin có mấy lời trao đổi:
1. Thực ra "nhà nghiên cứu” mà Nhà phê bình Lê Xuân Đức nhắc đến
có tên là "Từ Điển". "Hán Việt tự điển" của Thiều
Chửu giảng nghĩa thứ ② của chữ dạng 恙: "Việc gì, như hỏi thăm ai thì nói vô dạng 無恙-không việc gì chứ? "Từ điển Hán Việt" của Trần
Văn Chánh: "Việc gì: 安然無恙-An nhiên vô dạng- Bình
yên không có việc gì;歲亦無恙耶? 民亦無恙耶?-Tuế diệc vô dạng
na? Dân diệc vô dạng na?-Mùa năm nay được chứ? Dân vẫn bình yên chứ?". "Hán
Việt từ điển" (Đào Duy Anh): “Vô dạng 無恙: Không
có tật bệnh,lo lắng gì-không có hề gì, không nguy hiểm gì”.
Ấy là nghĩa của "vô dạng". Còn "vô sự" được Từ điển tiếng Việt
(Vietlex) giải nghĩa: "vô sự • 無事 t.
không việc gì, không gặp rủi ro, tai nạn [như đã lo ngại]: cầu xin cho gia
đình mình được bình yên vô sự". "Tự điển Việt Nam" (Lê
Văn Đức): "vô sự • Không việc gì xảy đến cho mình, không bị làm rộn: Bình-yên
vô-sự; vô-sự, tiểu-thần-tiên".
Vô sự tức không có chuyện
gì xảy. Mà không có chuyện gì xảy ra nghĩa là bình an, không gặp nguy hiểm chứ
còn gì nữa?
2. Nhà phê bình Lê Xuân Đức cho
rằng, phải thay "vô sự" bằng "yên ổn". Tuy nhiên, "yên
ổn" thường dùng để nói đến cuộc sống nói chung, không có gì đảo lộn hay bị
đe doạ bởi thiên tại địch hoạ, giặc giã (lâu nay thế nào, giờ đây và trong
tương lai vẫn như vậy), chứ không gắn với tình huống an nguy cụ thể. "Từ
điển tiếng Việt" (Vietlex):"yên ổn • 安穩 t. bình
yên, ổn định, không có rối loạn trật tự, không có gì đe doạ : đời sống yên
ổn ~ yên ổn làm ăn ~ mọi việc trong nhà đã được thu xếp yên ổn. Trái
nghĩa: bất ổn". Như vậy, Nam Trân dịch: "Núi cao gặp hổ mà vô sự" hay
và đúng hơn câu "Non cao gặp hổ mà yên ổn" của Lê Xuân Đức.
3.Ông Lê Xuân Đức thắc mắc: "Trước
tai họa gặp hổ mà nói là vô sự, gặp nguy hiểm rồi đấy chứ". Tuy
nhiên, tác giả "Ngục trung nhật ký" viết: "Núi
cao gặp hổ mà vô sự, Đường phẳng gặp người bị tống lao" là muốn tạo
ra hiệu quả so sánh, đối lập giữa hổ và người (cụ thể là chính quyền bắt giam Hồ
Chí Minh) để nói "chính sự hà khắc còn đáng sợ hơn hổ dữ". Truyện
"Hà chính mãnh ư hổ"-苛政猛於虎 (Chính sự hà
khắccòn tàn ác hơn hổ dữ) chép:
Khổng Tử đi ngang qua núi Thái
Sơn, thấy một người đàn bà đang khóc lóc ở mộ rất bi thương. Phu tử tựa
đòn ngang xe, cúi xuống nghe thấy, sai Tử Lộ hỏi bà rằng:“Tiếng khóc của bà dường
như đang có nỗi đau buồn chất chứa?”. Người đàn bà trả lời:“Đúng thế. Ngày
trước cha chồng tôi chết vì cọp, sau đó chồng tôi chết vì cọp, bây giờ con trai
tôi cũng chết vì cọp”. Phu tử mới hỏi: “Tại sao bà lại không bỏ đi
nơi khác?”. Người đàn bà đáp lại: “Vì ở đây chính sự không hà khắc”. Phu
tử quay lại nói:“Các trò hãy ghi nhớ điều đó. Chính sự hà khắc còn tàn bạo
hơn cọp vậy”. (theo sách Lễ Ký -HTC diễn đạt lại trên cơ sở bản
dịch của Trần Văn Chánh).
Vì không hiểu ý tứ sâu xa trong
câu thơ Hồ Chí Minh, nên Nhà phê bình Lê Xuân Đức mới chê "dịch vô dạng là vô
sự thì chưa chính xác", rồi sửa lời thơ dịch của Nam Trân: “Núi
cao gặp hổ mà vô sự” thành: “Non cao gặp hổ mà yên ổn”(!), "bò
lành đánh bò què", đọc lên thấy tênh hênh như vậy.
Hoàng Tuấn Công
http://tuancongthuphong.blogspot.com/2016/04/tu-vo-dang-vo-su-en-yen-on.html
Nhận xét
Đăng nhận xét