"ĐỨNG" trong "LÚA ĐỨNG CÁI"
"ĐỨNG" trong "LÚA ĐỨNG CÁI"
Lá
lúa thắt eo, đây chính là thời kỳ đứng cái
Để có biện pháp chăm sóc phù hợp,
căn cứ quá trình sinh trưởng, phát triển của cây lúa, người ta chia ra nhiều thời
kỳ khác nhau. Ví dụ: thời kỳ mạ, bén rễ hồi xanh; đẻ nhánh; đứng cái; làm
đòng; trổ bông... Trong đó, "đứng cái" là thời kỳ đặc biệt, đánh
dấu bước phát triển quan trọng của cây lúa. Vậy "đứng", trong
"lúa đứng cái" là gì? "Đứng" ở đây có phải là "đứng thẳng",
trái với nằm ngang, ngả nghiêng không?
1-"Từ điển tiếng Việt" (Văn
Tân chủ biên) giải nghĩa: "đứng cái • t. Nói cây lúa bắt
đầu đứng thẳng trước khi có đòng đòng".
2-"Từ điển tiếng Việt (Vietlex): "đứng cái • t.[cây lúa] ở
vào giai đoạn đã ngừng đẻ nhánh, thân đứng thẳng và chuẩn bị phát triển thành
đòng".
3-"Từ điển từ và ngữ
Việt Nam" (GS Nguyễn Lân): "đứng cái: Nói cây lúa ngừng
đẻ nhánh, bắt đầu đứng thẳng trước khi làm đòng: Lúa mới đứng cái mà lụt
thì mất mùa".
4- "Việt
Nam tự điển" (Lê Văn Đức): "đứng cái • dt. Nở bụi to, đứng sởn-sơ,
gần có đòng-đòng: Lúa đứng cái".
Như vậy, theo như các cuốn từ điển 1-2-3, thì "đứng" trong "đứng
cái", nghĩa là"đứng thẳng". Riêng cuốn thứ 4, Lê Văn Đức
giải nghĩa là "đứng sởn-sơ". Vậy, "sởn-sơ"là
gì? Chính "Việt Nam tự điển" của Lê Văn Đức giải thích như
sau: "sởn sơ • tt. Mạnh khoẻ, tươi đẹp, mau lớn : Trẻ con sởn-sơ,
cây-cối sởn-sơ". Cách giải thích này không rõ nghĩa khi hình dung về
cây lúa. Mặt khác, nếu "sởn-sơ" được hiểu là "mạnh
khoẻ, tưởi đẹp, mau lớn", thì thời kỳ lúa con gái (trước thời kỳ
"đứng cái"), cây lúa sinh trưởng nhanh, đẻ nhánh khoẻ, quá trình sinh
lý, sinh hoá diễn ra mạnh mẽ, mới đáng được gọi là "sởn-sơ".
Theo chúng tôi, cách giải thích của các nhà biên soạn từ điển chỉ mới đúng được
một nửa (tức "đứng cái" là lúc cây lúa sắp có đòng).
Phần giả thích "cây lúa đứng thẳng" chưa chính xác. Bởi lúa
vừa cấy xong, cây lúa bị ngả nghiêng, nhưng chỉ sau khoảng một tuần và suốt quá
trình sinh trưởng, lúc nào cây lúa chẳng "đứng thẳng"?
Thời kỳ sắp làm đòng, lá lúa có cứng và đứng lá hơn, tuy nhiên, "đứng" ở
đây không phải (lá lúa) "đứng thẳng", mà nghĩa
là dừng, không đẻ nhánh nữa; "cái" là cây mẹ, nhánh mẹ,
có khả năng đẻ ra nhánh con. Lúa "đứng cái", tức cây lúa chấm dứt
thời kỳ đẻ nhánh để chuyển sang một giai đoạn sinh trưởng khác: làm đòng.
"Đứng" , trong "đứng cái", được hiểu tương tự trong
"đứng bóng" (còn gọi "tròn bóng", tức bóng nắng có khoảng
thời gian như "dừng", "đứng" lại, trước khi đổ bóng về chiều;
hay "đứng tuổi"-một kiểu "chuyển tiếp"-giữa hai thời kỳ: "người
đã quá tuổi trẻ mà chưa đến tuổi già" (Việt Nam tự điển-Hội khai trí
tiến đức).
"Từ điển Bách khoa
nông nghiệp" (NXB Từ điển Bách khoa-1991) giải nghĩa "lúa
đứng cái" như sau: "lúa ở thời kỳ đã đẻ nhánh xong, và chuẩn bị
làm đòng. Thời kỳ đứng cái biểu hiện rõ với các giống lúa cao cây, dài ngày,
các nhánh lúa đều ngừng đẻ, bụi lúa như đứng lại. Còn đối với các giống lúa thấp
cây ngắn ngày, thời kỳ đứng cái không biểu hiện rõ. Ở thời kỳ chuyển tiếp này,
trong mỗi bụi lúa đã có nhánh phân hoá đòng, trong khi một vài nhánh còn tiếp tục
đẻ thêm trong mấy ngày rồi cả bụi lúa mới chuyển sang làm đòng".
"Từ điển sinh học phổ thông" (NXB Từ điển Bách khoa-2005): "Lúa
đứng cái-Giai đoạn cây lúa chuyển từ dinh dưỡng sang sinh thực, hình thành cơ
quan sinh sản và phát triển, thay đổi cấu tạo, hình thể, sinh lý, sinh
hoá".
1.
Lá đòng còn chìm trong bẹ lá kề nó thì chưa đến giai đoạn bón thúc đòng (hình
1). 2. Khi mắt lá đòng trùng với mắt lá kề nó, chính là giai đoạn đứng
cái, có thể bón thúc đòng (hình 2). 3. Khi mắt lá đòng cao hơn mắt lá kề
nó thì đã quá giai đoạn đứng cái, cây lúa chuyển sang làm đòng rồi (hình 3). Ảnh:ST
Nghĩa của "đứng"
trong "đứng cái" nghĩa là vậy. Thế nên muốn xác
định thời điểm lúa "đứng cái" để bón đón đòng có nhiều
cách: người ta thường quan sát xem đầu lá đã "thắt eo" (tức hơi
co lại ở vị trí cách đầu lá chừng 4-5cm) hay chưa; cây lúa đã "tròn
khóm" (đẻ đồng đều), "tròn mình" (hình thành lóng) hay
chưa; hoặc quan sát mắt lá đòng; thậm chí bóc hẳn nhánh cái ra để xem có tim
đèn (hình đòng đòng bắt đầu nhú lên) hay chưa, chứ không phải xem cây lúa
có "đứng thẳng" hay không.
Lúa
dừng đẻ nhánh, chuyển sang làm đòng.
Đòng non hình tim đèn, đây là thời kỳ có thể bón thúc đòng. -Ảnh: ST
Đòng non hình tim đèn, đây là thời kỳ có thể bón thúc đòng. -Ảnh: ST
Cũng cần nói thêm: lúa bị lụt thời
kỳ đứng cái không phải là đặc biệt nguy hiểm, vì lúc này đòng lúa chưa
có, khả năng chịu ngập úng tốt hơn, lâu hơn so với khi lúa có đòng già,
lúa trổ hoặc bắt đầu đơm bông. Viết "Lúa mới đứng cái mà lụt thì mất
mùa" như GS Nguyễn Lân chỉ là võ đoán.
Hoàng Tuấn Công\
7/2016
Nhận xét
Đăng nhận xét