BÉO BỞ, BẸO MÁ, BẸO HÌNH HÀI
BÉO BỞ, BẸO MÁ
BẸO HÌNH HÀI
Làm nên sự lắt léo, thậm chí… rắc
rối trong tiếng Việt còn là do sự xuất hiện trùng trùng điệp điệp của các từ đồng
âm.
Bởi vì rằng, cũng từ đồng âm đó
nhưng tùy vùng miền lại hiểu theo nghĩa khác nhau. Thế mới là... tiếng Việt.
Đã có vài từ điển đồng âm tiếng
Việt được ấn hành, tuy nhiên chỉ mới dừng lại khảo sát các từ có tính phổ
thông, như thế vẫn chưa đủ.
"Béo như bồ sứt cạp"
Một khi người đàn ông mất vợ hoặc
ly dị vợ đến với người đàn bà cùng hoàn cảnh thì sự xe duyên này được gọi bằng
cụm từ dân dã, dễ nhớ, nghe tức cười: "Rổ rá cạp lại". Cạp là buộc/viền/bịt
xung quanh mép dụng cụ đan dệt/đan lát để nó khỏi xơ, sờn, rách bị bung
ra.
Có cô chân dài từng tuyên bố:
"Yêu mà không có tiền thì cạp đất mà ăn à?". Thì cạp trong ngữ cảnh
này lại là gặm, cắn từ ngoài vào như cạp bắp, cạp khoai lang sống... Từ cạp đi
vào thơ Trang Thế Hy: "Em cầm một củ khoai/ Ghé răng cạp vỏ rơi/ Xong rồi
mình chia đôi...".
Với từ cạp, thành ngữ còn có câu
"Béo như bồ sứt cạp" là nhằm chỉ ai đó sồ sề, béo quá cỡ thợ mộc, béo
ục ịch được so sánh na ná Béo như con cun cút, Béo như trâu trương, Béo như bò
mộng...
Một người khoe: "Tớ vừa ký
được cái hợp đồng béo bở quá". Béo bở là béo ra làm sao? Béo bở là từ đôi
nhằm chỉ món hàng sộp, ngon lành, có thể kiếm được nhiều lời/lãi.
Nghe câu khoe ấy, người đối diện
bĩu mép: "Cậu béo mép đến là tài". Người kia chống chế: "Ừ, có
thế mình mới béo chứ!".
Béo này lại là lợi lộc. Còn béo
mép là chỉ ai đó nói trơn miệng, lưỡi như thoa mỡ nhưng chẳng làm được gì sất,
đúng là "Ba voi không được bát nước xáo".
"Em
bẹo hình hài đem bán..."
Lúc bước vào quán phở, có người
dặn chủ quán: "Vẫn tái nạm gầu, ít béo". Thì béo lại chỉ nước mỡ béo
ngậy. Một cô bé la toáng lên: "Má ơi, chị Hai béo má con nè".
Mà béo cũng là véo. Véo là lúc ấy
cô bé bị chị nghịch ngợm chụm đầu ngón tay trỏ với tay cái bẹo ngay vào má.
Nhà văn Trang Thế Hy viết:
"Em bẹo hình hài đem bán...". Thế thì, hiểu thế nào cho đúng từ bẹo?
Việt Nam quấc âm tự vị (1895)
giải thích: "Bẹo: nêu ra, để ra cho người ta ngó thấy". Ta hiểu là
phô trương, phơi bày hình thể, khêu gợi sự thèm muốn của người khác.
Dấu vết của nghĩa này còn nằm
trong câu cửa miệng "Bẹo hình bẹo dạng".
Mà bẹo không chỉ có nghĩa phô
bày, trưng ra mà còn có nghĩa là cấu, véo lấy đi một ít. Thời nhỏ còn đi học ở
Quảng Nam, lúc ra chơi thấy bạn cầm cái bánh ngon quá, thèm quá, có đứa năn nỉ:
"Nề mi, cho tau bẹo một chút".
"Chút
thân bèo bọt dám phiền mai sau"
Xưa kia, nhằm đuổi chim chóc
không cho chúng phá hoại mùa màng, sà xuống ăn thóc lúa thì nông dân thường dựng
bù nhìn/bồ nhìn trên cánh đồng, vườn tược.
Đó là cái hình người nộm được bện
bằng rơm rạ, đầu đội nón cời - hầu như nay ít thấy nữa, tuy nhiên thành ngữ vẫn
còn ghi nhận: "Bồ nhìn coi ruộng dưa".
Tương truyền vua Lê Thánh Tông
có bài thơ vịnh bù nhìn, và câu luận miêu tả chính xác: "Dẹp giống chim
muông xa phải lánh/ Dể quân cày cuốc gọi không thưa".
Tương tự bù nhìn, thời xưa ở miền
Nam lại gọi "bẹo chim", hiểu theo nghĩa: "Để vật chi cho chim
ngó thấy mà tránh", ông Huình Tịnh Paulus Của giải thích.
Nếu muốn trêu chọc, chọc tức,
trêu ngươi, trêu gan ai đó, ta còn có thể dùng từ bẹo gan. Còn bẹo mặt là chường
mặt ra để chọc tức người khác cho bõ ghét. Thế thì bẹo nhẹo là gì? Chỉ là cách
phát âm của bèo nhèo hiểu theo nghĩa mềm nhũn, nhão, bầy nhầy.
Một người than: "Tiền thưởng
bèo bọt quá" là hàm ý chẳng đáng bao nhiêu, số tiền ấy nhỏ nhoi, ít ỏi chẳng
khác gì "Bò chét nhét miệng hùm".
Truyện Kiều có câu: "Rộng
thương cỏ nội hoa hèn/ Chút thân bèo bọt dám phiền mai sau" thì "bèo
bọt" phải hiểu qua nghĩa khác.
Bèo bọt là cái bèo, cái bọt nổi
trôi, trôi dạt trên mặt nước theo dòng chảy, không chốn nương thân nhằm ngụ ý về
thân phận hèn mọn, bọt bèo trôi nổi...
Khi đi về miền sông nước Tây Nam
Bộ, ta thấy một cách tiếp thị sản phẩm rất độc đáo là các loại nông sản mua bán
như dưa hấu, bầu, khoai lang, bưởi, khóm, chuối, hành, tỏi… được treo lủng lẳng
trên vài cây tre cắm ngay tại thuyền/ghe. Khách đi xa cũng có thể nhìn thấy.
Cây này gọi là cây bẹo.
LÊ MINH QUỐC
Nhận xét
Đăng nhận xét