MÓNG NHÀ HAY MÓNG NGỰA?
MÓNG NHÀ HAY MÓNG NGỰA?
"Đừng chờm mà có ngày chấn
móng" là câu tục ngữ Việt Nam thuộc loại cổ xưa và khá khó hiểu.
Không biết "chờm", "chấn" ở đây là gì?"Móng" là
móng nhà hay móng lừa, móng ngựa? Có lẽ, việc đầu tiên, đơn giản và tiện lợi nhất
là chúng ta tìm đến từ điển:
-"Từ điển thành ngữ và tục
ngữ Việt Nam"(Vũ Dung-Vũ Thúy Anh-Vũ Quang Hào) giải thích: "Đừng chờm
có ngày chấn móng (chờm: nhô ra và phủ trùm sang phạm vi của cái khác;chấn: chấn
động, làm rung động mạnh, long lở;móng: nền móng nhà xây). Một kinh
nghiệm làm nhà."
-"Từ điển tục ngữ Việt" (Nguyễn
Đức Dương) giải thích rõ ràng hơn:"Đừng chờm mà có ngày chấn móng: Đừng
(xây tường vách) chờm (ra quá xa chân móng đỡ nó) mà có ngày sẽ bị chấn
móng."
“Chấn móng” được Nhà
ngôn ngữ học Nguyễn Đức Dương chú thích: “(Tường vách) bị gãy gập lại ngay
tại nơi tường, vách tiếp giáp với chân móng”.
-"Tục ngữ Việt Nam "(Chu Xuân Diên chủ biên) ghi nhận "Đừng chờm có ngày chấn móng". Có lẽ Nhóm tác giả cũng cho đây là kinh nghiệm làm nhà nên xếp câu tục ngữ vào mục "Ăn ngủ, ăn chơi, ăn ở, nhà cửa" cùng với các câu như: Gạo da ngà, nhà gỗ lim; Nhà không móng, bóng không người; Nhà gỗ xoan, quan ông nghè,v.v...
-"Tục ngữ Việt Nam "(Chu Xuân Diên chủ biên) ghi nhận "Đừng chờm có ngày chấn móng". Có lẽ Nhóm tác giả cũng cho đây là kinh nghiệm làm nhà nên xếp câu tục ngữ vào mục "Ăn ngủ, ăn chơi, ăn ở, nhà cửa" cùng với các câu như: Gạo da ngà, nhà gỗ lim; Nhà không móng, bóng không người; Nhà gỗ xoan, quan ông nghè,v.v...
Như vậy, ít nhất có ba cuốn sách
thống nhất về nghĩa của các từ chờm, chấn, móng và cách hiểu câu tục
ngữ. Thoạt nghe cũng có lý. Tuy nhiên, theo chúng tôi, các nhà sưu tầm, biên soạn
từ điển đã nhầm lẫn:
-Nếu "chờm", nghĩa
là "nhô ra và phủ trùm sang phạm vi của cái khác"(Nhóm Vũ Dung
và Nguyễn Đức Dương) thì “chờm” (vần ch) phải thay bằng “trờm”
(vần tr) mới đúng. "Việt Nam tự điển" (Hội Khai Trí Tiến Đức) giải
nghĩa: “Trờm: Thừa ra, trùm lên cái khác. Tóc trờm quá tai, Vung trờm miệng
nồi”. Đây là “chờm” kia mà?(1)
- Nếu “chấn móng” được
hiểu “(Tường vách) bị gãy gập lại ngay tại nơi tường, vách tiếp giáp với
chân móng” (Nguyễn Đức Dương), ấy là tường bị đổ chứ
móng đâu có "chấn"? Móng nhà nằm sâu dưới mặt đất, nếu có bị
"chấn" là do thân đất phía dưới bị lún, trong khi kiến trúc phía trên
quá nặng, không phải do xây tường trờm ra ngoài. Tường xây chênh vênh, tự tường
sẽ đổ, càng nhẹ cho móng.
Theo chúng tôi, nội dung tục ngữ
nói đến con ngựa bất kham, không liên quan gì đến "kinh nghiệm làm
nhà" hay "xây tường vách" nào cả. Con ngựa
chưa thuần phục thường có kiểu chồm hai chân trước, dựng lên mỗi khi người ta định
cưỡi hoặc thắng yên cương lên nó. "Đại Nam Quấc âm tự vị" (Huình
Tịnh Paulus Của) giải thích từ “Chờm: nhảy dựng, nhảy xơm
mà chụp... Ngựa chờm- Ngựa dựng lên mà chụp”. "Việt Nam tự điển" (Hội
Khai Trí Tiến Đức)giải nghĩa một số từ quan trọng trong câu tục ngữ, chúng tôi
xin lược trích và tổng hợp: “Chờm: Cũng như chồm (...) Móng:
Móng chân móng tay, móng lừa móng ngựa (...) Chấn: Xén, cắt bớt đi: Chấn
móng ngựa”.
Như vậy, câu "Đừng chờm
mà có ngày chấn móng" là lời đe nẹt đối với con ngựa bất
kham: Đừng có nhảy chồm lên mà có ngày bị gông cổ lại và "chấn"
(cắt, xén) bớt móng đi (do nhảy chồm nhiều móng bị bè, bẹt ra). Hiểu
theo nghĩa bóng: lời răn đe, cảnh cáo đối với kẻ ương bướng, ưa phá
phách, sẽ có ngày tự mình làm hại mình.
Như vậy, từ chỗ nhầm "một
li" do lỗi phát âm, từ “chờm” (động từ) thành trờm (tính
từ) rồi lại hiểu sai nghĩa từ vựng của “chờm”, các Nhà biên soạn từ
điển đã khiến cái móng ngựa phi nước đại cả ngàn dặm rồi biến
thành cái...móng nhà.
HOÀNG TUẤN CÔNG
8/2015
Chú thích:
(1)-Có khi nói và viết "trờm"
thành "chờm" như "Từ điển tiếng Việt" (Vietlex)
ghi nhận, nhưng trong câu tục ngữ đang xét, "chờm" không có nghĩa
"thừa ra, trùm lên cái khác".
Nhận xét
Đăng nhận xét