ĂN CHÂN SAU CHO NHAU CHÂN TRƯỚC
ĂN CHÂN SAU
CHO NHAU CHÂN TRƯỚC
Tục ngữ Việt Nam có câu “Ăn
chân sau, cho nhau chân trước”. Ít nhất có 3 cuốn từ điển thống nhất về
cách hiểu:
-“Từ điển thành ngữ tục ngữ Việt
Nam” (Nhóm Vũ Dung) giải thích: “Một kinh nghiệm chọn chân giò: chân
giò sau nhiều thịt hơn chân giò trước.”
-“Từ điển tiếng Việt” (Ban
biên soạn chuyên từ điển: New Era): “Kinh nghiệm mua chân giò lợn, nên chọn
mua chân giò sau thì sẽ được nhiều thịt.”
-“Từ điển tục ngữ Việt” (Nguyễn
Đức Dương): “(Để lại) ăn thì nên chọn cặp chân giò sau (vì lắm nạc hơn);
đem cho nhau thì nên chọn cặp chân giò trước (vì đều là chân giò nhưng lại ít nạc
hơn).”
Bài “Ăn chân sau, cho nhau chân
trước” trên báo “Lao Động Cuối tuần” (15/02/2009) PGS.TS Phạm
Văn Tình đưa ra hai cách hiểu:
-"Chân trước của lợn ít thịt
và không ngon bằng chân sau. Nhưng chân trước nom có dáng, đẹp hơn. Vậy
đem biếu chân trước vừa đẹp lòng người được biếu, giữ lại cái chân sau, xấu mã
song thực chất lại có giá trị hơn. Đúng là "nhất cử lưỡng tiện".
Quả là một cách ứng xử từng trải, khôn ngoan (Của tốt phải dành cho mình dùng
chứ!)"
-Cách hiểu thứ 2, “…nếu chỉ tính
phần chân giò (từ khớp gối trở xuống) thì chân trước lại mập và có phần bì với
thịt mỡ dày hơn. Chân sau chỉ có da bọc xương thôi. Cho hay biếu ai mà dùng
chân sau thì rất khó coi ( ...) Chân trước chính là "chân
giò" thứ thiệt."
Và "...cũng còn một lý do nữa.
Ấy là theo quan niệm dân gian, hai chân trước luôn luôn được chọn là vật tiêu
biểu của con lợn. (...)
Với lợn, hai chân trước không chỉ
là thành phần làm nên "tứ chi" mà còn là "vũ khí chủ lực"
trong việc đào bới, chạy, chống lại đối phương... Khi bắt lợn, người ta lùa vào
trỗng hoặc trói chặt hai chân trước, lợn hết đường chạy. (…) Chân trước còn là
vật xem bói lấy "khước" mà các ông thầy hay làm.”
Cuối cùng PGS.TS Phạm Văn Tình
"kết luận": "Đây là hai cách giải thích mà tôi biết. Dĩ
nhiên, có thể còn nhiều cách cắt nghĩa dân gian khác chưa được sáng tỏ. (...) Vậy
tôi thử nêu một vấn đề "ngoài ẩm thực" để mọi người cùng trao đổi."
Ngay sau đó (22/5/2009) Lao
Động cuối tuần lại có bài “Xin cho tôi cái chân sau” của Nhà văn Trần Thị
Thường, đại ý, đã "hỏi mấy nữ đồng nghiệp, sau đó hỏi cả mấy người
làm nghề thịt lợn, tất cả đều nhất trí với nhau rằng bác Tình nói chưa chính
xác." Theo đó: “Ăn chân sau, cho nhau chân trước” là một kinh
nghiệm dân gian truyền từ đời này sang đời khác từ bà mẹ đẻ đến bà mẹ chồng người
nào cũng dạy con điều ấy, ở thời nào thì cũng “nhất cử lưỡng tiện”, đẹp mắt người
được biếu lại giữ được cái ngon cho chính mình cũng là tâm lý thông thường."
Có vẻ như đây lại là một
"ca khó" . Tuy nhiên có khó tới mức không thể kết luận được, đành chịu
cách "sư nói sư phải, vãi nói vãi hay". Theo chúng tôi:
- Kẻ khen ngon, người lại chê dở,
chứng tỏ về giá trị thực dụng, chân giò trước hay giò sau còn phụ thuộc
vào sở thích, thói quen ăn uống, mục đích sử dụng, cách chặt (xẻ thịt)
của mỗi người. Đem chuyện nhiều nạc, ít nạc; chân to, chân nhỏ, giò đẹp, giò xấu...
ra so đo hơn thiệt, tranh cãi sẽ trở nên bất tận.(1)
-Với con vật hiến tế, phần đầu
hoặc thân trước bao giờ cũng quan trọng hơn thân sau ("Nhất thủ, nhì
vĩ" là vậy). Riêng con lợn, một trong những lý do người ta chỉ cúng chân
giò trước vì dân gian quan niệm chân sau nằm phía dưới chỗ thải phân nên ô uế.
PGS.TS Phạm Văn Tình gán cho cái chân giò trước một số “phẩm chất” khá hoang đường.
Vì, con lợn “đào bới”, dũi đất bằng mõm và dùng cặp răng nanh để tự vệ,
tấn công kẻ thù, chứ không dùng chân trước làm"vũ khí chủ lực" trong
việc đào bới, chạy, chống lại đối phương...'? (“Chạy” thì chân trước, chân
sau đều quan trọng như nhau). "Bắt lợn tóm giò, bắt bò túm mũi", tóm
giò trước hay giò sau còn tùy vào tư thế khi tiếp cận con vật; cặp giò nào bị
trói thì con vật cũng "hết đường chạy".
Cuối cùng, không hiểu các ông thầy "xem
bói” bằng chân giò lợn là theo sách nào? PGS.TS Phạm Văn Tình nhầm chân
giò lợn với chân giò gà chăng?(2) Mà xem bói là đoán sự lành dữ, tốt xấu,
sao lại là xem để lấy “khước”?
Xin trở lại câu chuyện. Sự
quý-tiện trong lễ nghĩa phụ thuộc rất nhiều vào phong tục, tín ngưỡng, quan niệm
dân gian. Cái lý của người sống chính là cái lý của người chết. Lễ đối với
thánh thần cũng là do người trần mắt thịt quy định ra mà thôi. Một khi phẩm vật
dâng cúng khiến thánh thần hài lòng, hỏi sao người trần mắt thịt không quý chuộng?
Nải chuối rất ngon nhưng có trái "lẹo nhau" (dính nhau), dân gian
kiêng không cúng, cũng không dám đem biếu ai vì e rằng khiếm nhã. Thịt mông con
lợn thơm ngon, nhiều nạc, nhưng nó đâu được lựa chọn dâng cúng thay cho thủ lợn?
Thế nên, Nguyễn Biểu trong bài thơ "Cỗ đầu người" mới khen:
"Kìa kìa ngon ngọt tày vai lợn". Và rồi câu ca dân gian "Mẹ sinh
con gái như tôi, Đầu gà, má lợn mẹ ngồi mẹ nhai"...Nếu đem đùi gà, đùi lợn
ra mà ví von, thì còn gì là sang trọng nữa!
- Dân gian không nói ‘đem
cho’ mà là “cho nhau”. Phải chăng dùng"nhau" để vần với "sau"?
Dĩ nhiên không ai ngây thơ nghĩ như vậy. Nếu "nhau"không có vai
trò gì trong câu, dân gian sẽ không dùng, và có cách nói khác, vẫn đảm bảo vần
vè. "Cho nhau" ở đây là sự vun đắp tình cảm, đối đãi giữa hai
bên, có đi có lại, gắn bó mật thiết, dài lâu. (Cho, giúp kẻ ăn mày hoặc người
xa lạ không ai gọi là “cho nhau”). Dân gian lại có câu "Bánh ú đi, bánh dì
lại", "Có đi có lại mới toại lòng nhau". Nếu câu tục ngữ đang
xét dạy người ta tính toán theo kiểu khôn lỏi "đẹp mắt người được biếu
lại giữ được cái ngon cho chính mình",lần sau người biếu lại mình cũng
dùng "tuyệt chiêu" "nhất cử lưỡng tiện" ấy, hỏi
có khôn mãi được chăng? Ấy là chưa nói đến chuyện, có người lại không trọng
hình thức "đẹp mắt", mà thích giá trị thực dụng của cái chân sau
(theo quan điểm của các nhà biên soạn từ điển) thì sao?
Nếu câu tục ngữ tổng kết: “(Để
lại) ăn thì nên chọn cặp chân giò sau (vì lắm nạc hơn); đem cho nhau thì nên chọn
cặp chân giò trước (vì đều là chân giò nhưng lại ít nạc hơn)”, như cách giải
thích của từ điển, chắc hẳn, chẳng ai còn dám "muối mặt" đem cái chân
giò trước đi biếu, một khi đôi bên đều biết tỏng: của ngon lành, thực chất,
"nó" đã giữ lại ăn, phần xương xẩu, đẹp đẽ mẽ ngoài mới đem cho mình!
Thật mang tiếng! Tục ngữ mà lại khuyên cách sống khôn lỏi, đem cái kém ra để đối
đãi với nhau hay sao? Vả lại, thực tế có ai được cho, biếu cái chân giò trước
mà tự ái vì phải nhận cái của không ai muốn mua, chẳng ai muốn xài đâu?
Như vậy, theo chúng tôi, chân
giò trước vẫn là cái thân giò ngon lành, sang trọng, hợp với lễ. Cho nhau chân
giò trước hay chân giò sau vốn xuất phát từ quan niệm quý-tiện trong lễ nghĩa.
Bởi vậy, câu tục ngữ là kinh nghiệm trong ứng xử, sự tinh tế trong văn hóa biếu
tặng, không đơn thuần nói về giá trị thực dụng, càng không phải sự so đo tính
toán sao cho phần hơn thuộc về mình, hoặc vì "nhìn khó coi" nên phải
miễn cưỡng đem cho chân trước. Về sau, quan niệm này trở nên mờ nhạt trong đời
sống và chỉ còn dấu vết ở nghi lễ dâng cúng thánh thần.
HOÀNG TUẤN CÔNG
8/2015
Chú thích:
(1)-Nếu gõ mấy chữ "chân giò
trước" lên google, chúng ta sẽ thấy, các nhà chế biến, cung cấp thực phẩm
chỉ gắn nhãn mác nhập khẩu hay hàng đông lạnh cho chân giò trước chứ không phải
chân giò sau. Điều này chứng tỏ, chân giò trước (ít nhất) cũng không hề thua
kém chân giò sau về chất lượng. Nếu quả tình câu tục ngữ là “Kinh nghiệm
mua chân giò lợn, nên chọn mua chân giò sau thì sẽ được nhiều thịt.” hỏi
còn ai dám quảng cáo, gắn nhãn cho cái chân giò trước khi đem bán nữa?
(2)-Nhầm lẫn của PGS.TS Phạm Văn
Tình có lẽ xuất phát từ chỗ ông cho rằng: "Chân ở đây là một cách nói
tắt từ chân giò, tức là "chân lợn đã làm thịt". Đây là một tổ hợp khá
đặc biệt. Bởi người ta không nói là chân lợn như các kết hợp thông thường vẫn
dùng chỉ chân các con vật khác, như chân gà, chân chó, chân trâu, chân ngựa,
chân voi..." (Bài đã dẫn) Tuy nhiên, trong thực tế "chân
giò" không phải là "đặc quyền" gọi tên của chân giò lợn, mà người
ta vẫn gọi "chân giò gà", hoặc nói "xem chân giò" và hiểu
"chân giò" đây là chân gà.
Nhận xét
Đăng nhận xét