Kỳ 106 -LAM SƠN TỤ NGHĨA RỒNG CUỘN CHỜ THỜI
Kỳ 106
LAM SƠN TỤ NGHĨA
RỒNG CUỘN CHỜ THỜI
Phong trào khởi nghĩa Lam Sơn là một hiện tượng khá đặc biệt trong sử
Việt. Tưởng chừng như sau cuộc quật khởi của nhà Hậu Trần thất bại, hiền tài nước
Việt đã mất mát nhiều, nguyên khí không còn đủ để làm nên nghiệp lớn. Nhưng thật
bất ngờ là chỉ sau đó một quãng thời gian không lâu (từ 1414 đến 1418), phong
trào Lam Sơn lại nổi lên.
Phong trào quy tụ hàng loạt những anh hùng tài ba lỗi lạc, cùng nhau
làm nên những chiến công hiển hách phi thường. Thật đúng như lời trong Bình Ngô
Đại Cáo của Nguyễn Trãi đã viết:
Tuy mạnh yếu từng lúc khác nhau,
Song hào kiệt đời nào cũng có
Tất nhiên trước hết phải kể đến là người anh hùng Lê Lợi, nhân vật khởi
xướng cuộc khởi nghĩa. Lê Lợi là xuất thân trong một gia đình đại địa chủ lâu đời
ở hương Lam Sơn, huyện Lương Giang, trấn Thanh Hóa (nay thuộc xã Xuân Lam, huyện
Thọ Xuân, Thanh Hóa). Tổ tiên của họ Lê là Lê Hối dựng lên ở đất Lam Sơn, nhiều
đời nối nhau làm hào trưởng một phương. Lê Hối sinh Lê Đinh, Lê Đinh sinh Lê
Khoáng, Lê Khoáng sinh Lê Trừ và Lê Lợi. Lê Lợi là con trai thứ nhưng có tư chất
thông tuệ khác thường nên được giao nối nghiệp nhà. Nhà họ Lê truyền đến đời Lê
Lợi đã nức tiếng là nhà giàu có và uy tín trong vùng, gia nô có đến hàng ngàn người.
Lê Lợi là người phóng khoáng nuôi chí lớn, thường bỏ tiền của giúp đỡ người cơ
hàn, chiêu nạp những kẻ khốn cùng nên càng được lòng dân.
Miêu tả về Lê Lợi, các sách sử xưa thường nhuốm màu huyền thoại, ly kỳ.
Sách Đại Việt Thông Sử của Lê Quý Đôn chép về việc ra đời của Lê Lợi và diện mạo
của ngài như sau: “Hoàng đế sinh giờ tý ngày mồng 6 tháng 8 năm Ất sửu
(1385), nhằm niên hiệu Xương phù thứ 9 nhà Trần, sanh tại làng Chủ sơn, huyện
Lôi dương. Nguyên trước, xứ Du Sơn, thôn Như Áng Hậu thuộc làng này (Chủ Sơn),
có một cây quế, dưới cây quế này có con hùm xám thường xuất hiện, nhưng nó hiền
lành, vẫn thường thân cận với người mà chưa từng hại ai. Tự khi Hoàng đế ra đời,
thì không thấy con hùm ấy đâu nữa. Người ta cho là một sự lạ! Ngày Hoàng đế
sinh, thì trong nhà có hào quang đỏ chiếu sáng rực, và mùi thơm ngào ngạt khắp
làng. Khi lớn tuổi, ngài thông minh dũng lược, độ lượng hơn người, vẻ người
tươi đẹp hùng vĩ, mắt sáng mồm rộng, sống mũi cao, xương mi mắt gồ lên, bả vai
bên tả có 7 nốt ruồi, bước đi như rồng như hổ, tiếng nói vang vang như tiếng
chuông. Các bậc thức giả biết ngay là một người phi thường.”. Việc thần
thánh hóa các vị vua là một hiện tượng không quá mới trong lịch sử. Nó là một
cách thức để nhà vua và triều đình có được sự tôn sùng của nhân dân, giúp thuận
lợi hơn trong việc cai trị.
Cuối đời Trần, Lê Lợi vừa chăm sóc việc nhà vừa giữ chức Phụ đạo Khả
Lam. Sau nhà Hồ soán ngôi nhà Trần, rồi quân Minh xâm lược, ngài ở nhà
đóng cửa đọc sách. Trước những biến động lớn của thời cuộc, Lê Lợi chọn cho
mình một con đường riêng, không dự vào những phong trào khởi nghĩa đương thời
vì ngài đánh giá rằng những phong trào này không có nhiều triển vọng thành
công. Để cho người Minh không nghi ngờ, Lê Lợi tỏ ra là một địa chủ chỉ chuyên
tâm lo việc đồng áng. Chẳng những vậy, Lê Lợi còn thường xuyên đi lại quà biếu
với các quan tướng Minh triều để che mắt chúng.Quân Minh thấy Lê Lợi là người
có thế lực trong vùng, muốn đem quan tước ra mua chuộc nhưng ngài đều tìm cách
từ chối khéo, càng đút lót cho chúng nhiều để được tạm yên. Mặt khác, Lê Lợi
chuyên tâm nghiên cứu sách lược, binh thư chờ cơ hội, ngầm kết giao với những
người tài cao chí lớn, cùng nhau tính kế lâu dài. Lê Lợi từng nói với thân
tín: “Bậc trượng phu sinh ở đời phải cứu nạn lớn, lập công to, lưu lại tiếng
thơm ngàn năm sau, sao lại chịu hèn nhát để cho người sai khiến?” (theo Đại
Việt Sử Ký Toàn Thư)
Những nhân vật quan trọng đầu tiên đến Lam Sơn có Trịnh Đồ, Trịnh Khả,
Lê Thận, Lê Văn An, Lê Văn Linh, Bùi Khai Hưng, Nguyễn Truy, Lưu Nhân Chú, Trịnh
Vô, Vũ Uy, Lê Liễu… Những người này cùng với các thân tín của nhà họ Lê là những
hạt nhân đầu tiên đề ra các đường hướng ban đầu, chuẩn bị mọi thứ trước khi khởi
binh. Trong thời gian tích tụ của cải và lực lượng một cách bí mật, trước hết Lê
Lợi và các hạt nhân đầu tiên của phong trào đã được sự đồng lòng che chở của những
người thuộc hạ của nhà họ Lê và nhân dân quang vùng Lam Sơn. Việc Lê Lợi chiêu
hiền đãi sĩ tuy đã cố gắng che mắt chính quyền đô hộ, nhưng thực tế cũng không
thể hoàn toàn bí mật. Danh tiếng của một phụ đạo đất Lam Sơn đang chiêu mộ hiền
tài dần lan xa, nửa hư nửa thực. Nguyễn Trãi bấy giờ ở thành Đông Quan, quân
Minh đã quản thúc lâu ngày sinh ra xao nhãng, nghe danh Lê Lợi đã trốn khỏi
thành lặn lội đến Lam Sơn tìm minh chủ. Năm 1416, để nêu cao quyết tâm, Lê Lợi
lập Hội thề Lũng Nhai lịch sử, chính thức khai sinh phong trào khởi nghĩa Lam
Sơn:
“Bui ! [từ cổ dùng trong văn thề]
Năm đầu niên hiệu Thiên khánh là năm Bính-thân (1416), quá ngày sóc (mồng
một) là ngày Kỉmão đến ngày 12 là ngày Canh dần, tại nước An Nam, lộ Khả Lam.
Tôi là phụđạo Lê Lợi đứng đầu, với Lê Lai, Lê Thận, Lê Văn Linh, Lê Văn An, Trịnh
Khả, Trương Lôi, Lê Liễu, Bùi Quốc Hưng, Lê Ninh, Lê Kiểm, Vũ Uy, Nguyễn Trãi,
Lưu Nhân Chú, Trịnh Vô, Phạm Lôi, Lê Lý, Đinh Lan, Trương Chiến.
Chúng tôi kính cẩn đem lễ vật, sinh huyết mà thành khẩn dâng lời tâu,
cáo cùng Vua Trời, Hậu Đất và các thần linh bậc thượng, trung, hạ, coi các cảnh
đẹp sông núi tại các xứ ta. Chúng tôi cúi xin rộng rủ lòng thương, soi xét để chứng
cho việc nầy. Rằng có bạn từ xa tới kết tình vui vẻ và rất tin nhau, cho nên phải
làm lễ tâu cáo.
Nay ở nước tôi, tôi phụ đạo Lê Lợi đứng đầu với 18 người từ Lê Lai đến
Trương Chiến, tuy sinh khác họ, quê quán xa cách nhưng kết nghĩa cùng nhau, xem
nhau như cành liền chung một tổ. Tuy phần vinh hiển có khác nhau, nhưng nguyện
đem tình đối xử với nhau như người không khác họ.
Ví bằng chúng tôi đây, Lê Lợi với 18 người từ Lê Lai đến Trương Chiến,
có đều hiệp lực đồng tâm chống giữ địa phương để làng xóm được yên. Nếu chúng
tôi sống chết cùng nhau không quên lời thề ước, thì chúng tôi cúi xin Trời, Đất
và các vị Thần linh chứng giám cho, ban xuống trăm điều lành, cho từ thân đến
nhà, dòng-dõi, con cháu đều được yên lành để đời đời hưởng lộc Trời.
Ví bằng Lê Lợi với 18 người từ Lê Lai đến Trương Chiến lại ra ý đổi đường,
tìm sướng hiện thời, mập mờ xao lãng, không chịu đồng tâm, bỏ quên lời thề ước,
thì chúng tôi cúi xin Trời, Đất và các vị Thần linh phát xuống trăm tai, cho từ
thân đến nhà, dòng-dõi, con cháu đều chịu giết sạch, đúng với luật Trời.
Kính cẩn tâu trình!”
(theo GS.Hoàng Xuân Hãn)
Lời thề Lũng Nhai đã liên kết những người anh hùng thành một khối thống
nhất để cùng dựng nghiệp lớn. Tuy vậy, lúc này nghĩa quân Lam Sơn vẫn chỉ đang
trong quá trình bí mật gây dựng lực lượng. Từ khắp nơi, anh hùng hào kiệt nghe
tiếng càng theo về đông. Tiếng đồn xa thuận lợi cho việc chiêu mộ của Lê Lợi,
nhưng cũng khiến quân Minh đánh hơi thấy điều bất thường. Trong một lần có
tranh chấp về đất đai, Lê Lợi thắng kiện một người tên là Đỗ Phú. Người này ấm ức
trong lòng, đem chuyện Lê Lợi bí mật gây dựng lực lượng cáo giác với giặc Minh.
Tướng Minh trấn giữ vùng Thanh Hóa bấy giờ là Trần Trí, Sơn Thọ sai quân đến
đánh, Lê Lợi lúc này quân chưa luyện, khí giới chưa chuẩn bị, phải chia nhau mỗi
người chạy trốn một ngã. Quân Minh dẫn chó ngao truy lùng Lê Lợi, suýt đã bắt
được nhưng Lê Lợi may mắn thoát nạn nhờ một con cáo trắng. Sách Lam Sơn Thực Lục
thuật lại chuyện Lê Lợi thoát nạn rất ly kỳ:
“… Nhà vua cùng Lê Liễu chạy đến bên sông Khả Lam, bỗng thấy một người
con gái nằm chết, mình còn mặc chiếc áo trắng, cùng đeo thoa vàng, xuyến vàng.
Nhà-vua cùng Liễu ngửa mặt lên trời khấn rằng: “Tôi bị giặc Minh bức bách, xin
phù hộ cho tôi thoát nạn này, ngày sau được Thiên hạ, xin lập làm miếu thờ, hễ
có cỗ bàn, cúng nàng trước hết!”
Đắp mả chưa xong thì giặc xua chó ngao đến. Nhà-vua cùng Liễu chạy vào
bộng cây đa! Giặc lấy mũi giáo nhọn đâm vào, trúng vào vế bên tả của Liễu, Liễu
bốc cát cầm vuốt vào lưỡi giáo, cho khỏi có vết máu. Tự-nhiên bỗng thấy con cáo
trắng chạy ra! Chó ngao liền đuổi cáo. Giặc không ngờ bèn kéo đi. Nhà vua mới
được thoát …”
Đến khi quân Minh rút khỏi Lam Sơn, Lê Lợi lại cùng các bạn đồng chí của
mình tụ họp trở lại, càng đem nhiều tiền của đút lót cho quan tướng Minh, giả
cách nhu nhược để nuôi lòng tự cao của chúng. Quân Minh thấy Lê Lợi không có sức
chống trả lại chủ động gởi phẩm vật, nên cũng xao lãng không bức bách mà thả sức
quấy nhiễu nhân dân trong vùng, Lê Lợi tranh thủ thời gian, càng cố gắng xây dựng
lực lượng, tích trữ lương thảo, rèn khí cụ…
Bấy giờ lại có tên ngụy quan Lương Nhữ Hốt tâu lên với giặc rằng: “Người
chủ Lam Sơn chiêu nạp những kẽ vong mạng, và đãi ngộ sĩ tốt rất hậu, chí của
người ấy không phải là nhỏ. Nếu không sớm tính đi, để cho con rồng có lúc gặp
mây gặp mưa, thì khi ấy nó sẽ không còn là một con vật trong ao nữa đâu. Vậy
xin trừ ngay đi, đừng để lưu tai vạ về sau này” (theo Đại Việt Thông Sử)
Tướng Minh tin lời, lại đem quân đến vây đánh. Biết được tin ấy, Lê Lợi
quyết định phất cờ khởi binh sớm hơn dự định. Ngày 7.2.1418, đúng dịp Tết
Nguyên Đán, Lê Lợi xưng Bình Định vương làm lễ tế cờ, truyền hịch cho khắp muôn
dân cùng đánh đuổi giặc Minh. Với khí thế và quyết tâm cao độ, nghĩa quân Lam
Sơn chính thức bước vào cuộc chiến gian lao.
Quốc Huy
Nhận xét
Đăng nhận xét