Người mà đến thế thì
thôi
Trong truyền thống Việt
ngữ học, từ hư là lớp từ chỉ có ý nghĩa ngữ pháp, không có ý nghĩa từ vựng, vì
thế chuyển sang tiếng Anh, tiếng Pháp chúng được gọi là "từ rỗng
nghĩa" (empty word, mot vide).
1. Từ hư
Trong truyền thống Việt
ngữ học, từ hư là lớp từ chỉ có ý nghĩa ngữ pháp, không có ý nghĩa từ vựng, vì
thế chuyển sang tiếng Anh, tiếng Pháp chúng được gọi là "từ rỗng
nghĩa" (empty word, mot vide). Tiếng "hư" trong những từ ghép
Hán - Việt đều tạo ra nghĩa như vậy. "Hư" có nghĩa là không thực,
không có gì cả: hư ảo, hư cấu, hư danh, hư không, hư vô...
Trong câu Kiều Người mà
đến thế thì thôi ngoại trừ từ "người", 5 từ còn lại đều là từ hư. Ấy
vậy mà khi đọc câu này, ai cũng thấy đó là lời cảm khái về thân phận kỹ nữ Đạm
Tiên "nổi danh tài sắc một thời".
2. Từ hư tạo ra nghĩa
Như vậy các từ hư kết hợp
với nhau cũng có thể hình thành nghĩa. "Mà", "thì",
"thôi" là trợ từ, liên từ. "Thế" thuộc lớp đại từ thay thế
cho một điều xảy ra trước đó. Cả 4 đều là từ hư.
Chúng tôi chứng minh được
rằng trong những tình huống này, "đến" không phải là động từ. "Đến"
là trợ từ thể hiện ý nghĩa cực kỳ, tột cùng của từ mà nó đi kèm, như đến nỗi, đến
là, đến lạ, đến lắm, đến thế, lấy đến... Xin dẫn chứng qua những tác phẩm văn học.
(Hòn đảo này) "nhỏ
đến nỗi tưởng như con gà gáy to ở đầu đảo, cuối đảo cũng nghe thấy" (Nguyễn
Khải, Chúng tôi ở Cồn Cỏ); "Tôi cũng chưa bao giờ yêu tự do đến mức tiếp
nhận tình trạng nổi loạn" (Đặng Thị Hạnh, V. Hugo); "Cái phố ấy đến lắm
nhà" (Lý Biên Cương); "Không chỉ có hối hận suông, tôi còn cắn tay đến
chảy cả máu" (Nghìn lẻ một đêm);
"Cuộc ăn vạ này,
chúng làm hại lão ta đến hơn trăm bạc" (Ngô Tất Tố, Một cuộc ăn vạ);
"[Bà lão nhìn thị và bà nghĩ: Người ta có gặp bước khó khăn, đói khổ này]
người ta mới lấy đến con mình" (Kim Lân, Vợ nhặt)"...
3. Vì sao câu "X mà
đến thế thì thôi" có nghĩa cảm khái?
Từ "mà" tạo ra
danh ngữ "X mà...", như "Hòn đất mà biết nói năng". Nếu có
từ thì đi tiếp theo "X mà..." sẽ trở thành nguyên nhân và phần sau nó
trở thành kết quả "X mà... thì...", như "Hòn đất mà biết nói
năng thì thầy địa lý hàm răng không còn".
"X mà đến thế"
tạo ra nghĩa X là cực kỳ về một phương diện nào đó. Từ hư "thôi" có
nghĩa "ít" (tôi nặng 45kg thôi; chỉ còn 5 phút nữa thôi...). Nó nhập
với nghĩa của thực từ "thôi" là ngừng, là kết thúc để hình thành
nghĩa ở phần kết quả "không còn gì để nói nữa".
Vậy là "X mà đến thế
thì thôi" luôn luôn tạo ra nghĩa "X mà đến thế thì không còn gì để
nói nữa". Đây là một lược đồ nghĩa khái quát đúng với mọi thực từ X. Tùy
thuộc X mà lược đồ trên có những nghĩa cụ thể trong tâm trí chúng ta.
Bạn thử lấy X= yêu, anh
em, khổ, chồng, lãnh đạo, đời... hay bất kỳ một thực từ nào khác, sẽ đều có những
nghĩa cảm khái tương ứng thích hợp:
- Yêu mà đến thế thì
thôi.
- Anh em mà đến thế thì
thôi.
- Khổ mà đến thế thì
thôi.
- Chồng mà đến thế thì
thôi.
- Lãnh đạo mà đến thế
thì thôi.
- Đời mà đến thế thì
thôi...
Tiếng Việt có nhiều lược
đồ nghĩa của những từ hư lý thú như vậy.
NGUYỄN ĐỨC DÂN
Nhận xét
Đăng nhận xét