Mấy chục năm trước, từng
lan truyền câu chuyện hài hước về một đám đông bất ngờ cụm lại, cùng ngửa cổ
nhìn lên vòm cây cổ thụ. Ai cũng nghĩ chắc là ở đó có tổ chim, tổ quạ hay một vật
gì đó. Người nọ hỏi người kia: Cái gì đấy? Có chuyện gì thế? Mãi sau, một chàng
trai trẻ mặt tái dại quay sang vị trán hói đứng bên: “Bác cũng bị chảy máu cam
như cháu à?” thì mọi người mới òa lên vì sự “ngớ ngẩn” của mình. Thì ra cậu ấy
phải đứng ngửa mặt là vì thế. Chả hề có cái “tổ con chuồn chuồn” nào ở trên cao
ấy sất! Lâu nay, hội chứng “chảy
máu cam” vẫn thường gặp ở nhiều nơi. Hễ thấy một vài người bàn việc gì hoặc
cùng làm việc gì đấy là y như rằng những người chung quanh bị tác động, bị hút
vào vòng xoáy ấy. Đại dịch Covid-19 hiện nay với “làn sóng thứ tư” đang tàn phá
cuộc sống bình yên của con người một cách khủng khiếp. Chỉ trước tháng 4-2021
thôi, chưa ai có thể hình dung nước ta lại có tới gần 600 nghìn người nhiễm loại
virus biến thể ác hiểm này. Đau thương hơn, hơn 15 nghìn người đã phải ra đi;
có những cái chết vô cùng đau xót, bất ngờ… Thế rồi, trong khi cả xã
hội cùng lo lắng, cùng vào cuộc để ngăn chặn đẩy lùi dịch bệnh, thì cũng là lúc
rộ lên biết bao tin đồn thất thiệt. Lúc đầu tin ấy phát ra từ một người, đến một
nhóm người và nhanh chóng loang ra cả nước, vượt qua biên giới. Mạng xã hội như
một quán cà phê khổng lồ dành cho mọi người trong những ngày giãn cách. Công bằng mà nói, nhiều
ý kiến liên quan đến dịch bệnh trên facebook, zalo… và một số phương tiện khác
có những thông tin rất hữu ích, chân thành, thẳng thắn, xây dựng. Nhờ có dư luận
xã hội tích cực phản ánh mà gợi ý biết bao cách làm hay, nhân lên những việc
làm tử tế, ấm tình người trong hoạn nạn. Một số thông tin, kiến nghị đã được
các cơ quan hữu trách tiếp thu, sửa chữa. Như cái vụ “giấy đi đường” ở Hà Nội dịp
tháng 7 vừa qua yêu cầu phải có bảng lương, lịch trực cơ quan, chứng nhận của
UBND phường… vô cùng nhiêu khê đã được “sửa chữa”. Thế rồi sang tháng 9, khi thực
hiện phương án chống dịch theo ba vùng “đỏ, cam, xanh” lại yêu cầu cơ quan công
an cấp giấy cho mọi đối tượng khi ra đường, dư luận một lần nữa ồn ào phản đối.
Ngay lập tức Hà Nội tiếp thu, chỉ còn 3/6 nhóm người ra đường phải có “giấy” của
công an... Đương nhiên câu chuyện
“giấy đâu”, chuyện người xét hỏi giấy và người trình giấy còn bao điều “dưới
văn hóa”, còn gây bao nhiêu phiền hà, bao nỗi khổ cho người dân, nhưng vì mục
tiêu lớn chống dịch, giữ mạng sống con người mà người dân đành nén tiếng thở
dài. *** Thế nhưng, cái hiệu ứng
không hay, không tốt từ mạng xã hội thì cũng loang với tốc độ cực nhanh. Fake
news (tin giả) liên tục xuất hiện. Cơ quan chức năng liên tục phải kiểm tra, xử
lý. Báo chí thường xuyên phải cải chính. Có tờ báo mở hẳn chuyên mục “Kiểm chứng
thông tin”, chỉ ra đâu là sự thật, đâu là bịa đặt, nhảm nhí. Theo đó, ngày nào
chuyên mục này cũng đắt hàng với vô số tin móc ra từ túi áo. Chuyện bịa lan
nhanh và động chạm đến mọi vấn đề từ rất lớn đến rất nhỏ. Lớn như chuyện bà Phó
Tổng thống Mỹ Kamala Hariss thăm Việt Nam, như chuyện Taliban chiếm đóng
Afghanistan; không hề nhỏ như chuyện dẫn lời của “một cán bộ cấp cao” (sự thật
ông không nói chuyện này), như chuyện bác sĩ rút ống thở của mẹ nhường cho sản
phụ; nhỏ như chuyện từ ngày mai cán bộ, nhân viên ai đến trực cơ quan sẽ phải ở
lại suốt tuần… Tất cả tin to tin nhỏ được
lan truyền như gió cuốn, được khuếch tán qua các nhóm (group), qua các
facebooker có hàng nghìn hàng vạn người likes. Và không ít người khi được hỏi
vì sao anh chị chia sẻ bài này, vì sao nhấn nút “thích” cho bài này… thì câu trả
lời cũng nhanh như khi nhấn nút: thấy nhiều người “like – share” thì tôi theo
thôi. Vui mà (!) Đó là trên mạng xã hội.
Còn ngoài đời, hàng nghìn người đi xe máy đổ về quê một phần vì nhu cầu có thật,
cuộc sống khó khăn quá, mất việc, hết tiền, hết gạo… nhưng cũng có không ít người
lúc đầu xác định “ai ở đâu ngồi yên đó” nhưng đã bị tác động vì những người
chung quanh. Ở lại hay về? Một câu hỏi trắng đêm, như mấy cặp vợ chồng trẻ có
con chưa đầy tháng tuổi, đã đau đớn thốt ra… Tâm lý tự nhiên của con
người có cả mặt tốt và mặt xấu. Mặt tốt là trước những việc làm tích cực kéo
theo được nhiều người học tập, làm theo, từ đơn lẻ mà lan rộng, từ chấm sáng nhỏ
thành vầng sáng lớn. Nhiều phong trào thi đua sâu rộng bắt đầu từ một điển
hình, từ một công việc bình thường. Còn mặt trái của tâm lý đám đông, hiệu ứng
đám đông cũng không ít. Điều này có từ xa xưa, từng
xuất hiện trong ca dao, tục ngữ: “Dại bầy hơn khôn độc/ Khôn độc không bằng ngốc
đàn”. Nó tạo sức ỳ ghê gớm trong đời sống cộng đồng. Một chủ trương được đưa
ra, có một vài người do tâm lý của người sản xuất nhỏ, hoặc do lợi ích riêng,
mà bàn chùn… thế là chung quanh nếu không phản đối ồn ào thì cũng bảo nhau thôi
hẵng từ từ, “để yên xem sao”. Lúc đầu còn “lao xao”, sau là đến “nhao nhao”,
thành một làn sóng. Bởi vậy, cái cũ bám sâu
vào đời sống như tắc kè bám đá, cái mới khó vào. Chuyện giải phóng mặt bằng làm
đường sá, xây dựng khu công nghiệp, đụng đến đất đai thường gặp sự phản ứng dữ
dội là vì thế! Thời nay, internet phát
triển, mạng xã hội rào rào phán xét về những chuyện mới, lạ, bất kể đã kiểm chứng
hay chưa. Ôi trời là chuyện! Nhiều người viết lên facebook cứ như nhà điều tra
xã hội học, phán như thánh, quy kết đủ điều… Họ “mắng” ông sếp nọ là ngu hết phần
ngu của người khác; họ bảo phải tay họ thì sẽ tóm sống “mụ” nọ cho vào “lò”. Thế
rồi hàng trăm, hàng nghìn người like, bình luận, chia sẻ… Cái thế giới ảo tạo
nên hiệu ứng đám đông mới thật nhanh chóng, khủng khiếp! Nguy hiểm hơn là có tờ
báo mạng lại đăng theo facebook mà không hề kiểm tra thông tin (?) *** Thế giới ảo dễ nảy sinh
thói a dua, vô cảm. Hiệu ứng đám đông nếu không phải là những hiệu ứng tích cực
thì sẽ tác động theo chiều ngược lại. A dua, ăn theo nói leo, nói cho sướng miệng,
“đổ phải nhà nào nhà nấy phải chịu”, gây nên không biết bao nhiêu phiền toái,
oan ức cho người khác, mà khi khiếu nại, thanh minh xong, “được vạ thì má đã
sưng”… Không nên đổ lỗi cho
“nhà mạng”. Kỹ thuật công nghệ dù hiện đại đến đâu cũng chỉ là công cụ. Tạo
nên, kích hoạt, lan rộng thông tin hoàn toàn do con người. Trước hết mỗi người
phải là người tiếp nhận thông minh, tỉnh táo phân tích, sàng lọc và lựa chọn
thông tin để quyết định, điều chỉnh hành vi của mình. Cao kiến hơn là biết cách
tác động, cung cấp, lý giải thông tin, bác bỏ những điều vu cáo, bịa đặt, từ đó
có thể biến hiệu ứng xấu thành hiệu ứng tốt.
Nhận xét
Đăng nhận xét