TAM KHOA
TAM KHOA
Tuần rồi có chị bạn đồng môn, hiện là giảng viên Trường đại học Phạm
Văn Đồng (Quảng Ngãi), gửi cho tôi một bài báo có tựa 'Thủ khoa, tam khoa khối
B là đôi bạn rất thân' và nhận xét: Sao giống trong phim 'Thằng Bờm' quá!
Nghĩ mãi mới hiểu thâm ý của bạn là nhận xét về cái từ "tam
khoa" phảng phất giống cảnh trong phim vợ Bờm bày cho Bờm học chữ Nho: Chữ
nhất là một gạch, chữ nhị là hai gạch, chữ tam là ba gạch... Bờm liền láu táu
tiếp lời: Biết rồi, chữ tứ là bốn gạch, chữ ngũ là năm gạch..., chữ vạn là một
vạn gạch (!?).
Trong từ vựng tiếng Việt vốn có từ "thủ khoa", đây là danh hiệu
vinh dự dành cho những người được suy tôn trong thi cử, "người đỗ đầu khoa
thi hương" dưới chế độ khoa cử thời phong kiến; còn hiện nay từ này chỉ
"người đỗ đầu một kỳ thi (tốt nghiệp, vào đại học)".
Từ điển Hán Việt cũng giảng nghĩa thủ khoa (首科)
là "người đậu đầu trong kỳ thi". Tương tự, có thêm từ "hoa hậu"
chỉ người phụ nữ chiếm giải nhất trong một cuộc thi sắc đẹp cùng với từ "á
hậu" chỉ người phụ nữ chiếm giải nhì trong cuộc thi sắc đẹp, sau hoa hậu.
Nhưng người đậu thứ hai (hạng nhì) trong thi cử nói chung hoặc khoa thi
hương nói riêng không hề được gọi là "á khoa" theo cấu trúc đó, mà gọi
là á khôi (亞魁) hoặc á nguyên (亞元),
chứ không thấy có từ á khoa chỉ người thi đỗ thứ hai, sau thủ khoa - người đỗ đầu
kỳ thi.
Chỉ có một từ ghép Hán Việt "á khoa" (瘂科)
với các ý nghĩa: "Khoa chữa bệnh câm/Môn thuốc chữa bệnh câm hoặc chỉ khoa
nhi trong bệnh viện (với ý là khoa chữa bệnh cho trẻ con chưa biết nói, không tự
kể bệnh được)", không liên quan gì đến thứ hạng thi cử cả.
Vậy, có lẽ từ "á khoa" chỉ "người thi đỗ hạng thứ
hai" phổ dụng trên báo chí hiện nay là từ mới được sáng tạo, được xã hội mặc
nhiên chấp nhận và sử dụng ngày càng phổ biến.
Nhưng đến từ "tam khoa" thì quả là một sự lắp ghép võ đoán,
tùy tiện, làm vẩn đục sự trong sáng của tiếng Việt.
Đoán rằng: cấu trúc "X + khoa" của từ thủ khoa có lẽ là cơ sở
của sự ngộ nhận làm xuất hiện thêm các từ á khoa, tam khoa...; như kiểu cấu
trúc "X + tặc" trong các từ hải tặc, không tặc, lâm tặc từng bị lấy
làm căn cứ để tạo nên những tổ hợp ngô nghê như: đinh tặc, cao su tặc, mông tặc...
hiện vẫn nghiễm nhiên xuất hiện trên các phương tiện truyền thông đại chúng một
cách thoải mái như "chuẩn không cần chỉnh"!
ĐỖ THÀNH DƯƠNG
Nhận xét
Đăng nhận xét