GỐC RỄ MỘT SỐ TỪ NGỮ TRONG TIẾNG VIỆT

GỐC RỄ MỘT SỐ TỪ NGỮ

TRONG TIẾNG VIỆT

Chùa Chiền

Rất có thể nó bắt nguồn từ hai chữ Thiền Viện 禪院. Chữ Thiền âm Ngô Việt Hàng Châu [zʮõ213] (chuõ), Mân âm Áo Môn [sian35]/[sian22] (siẻn/sien).

Nếu đúng như vậy thì khi người Việt lập quốc vào thời Ngô Quyền, có hai nhóm dân cư gốc Ngô Việt và Mân Việt, cho nên họ phải gọi cơ sở thờ tự Phật giáo bằng một từ đẳng lập là Chùa Chiền.

Sư/Sãi/Thầy

Con vua thì lại làm vua

Con sãi ở chùa thì quét lá đa

Người Việt hầu như ai cũng nhớ câu ca dao này nhưng hỏi Sãi là gì họ thường không biết. Ngành Hán Nôm nên tích hợp thêm món Mân, để thành Hán Mân Nôm, may ra lịch sử và ngôn ngữ nước nhà sẽ tỏ tường.

Tu sĩ Phật giáo chữ Hán là Sư 師. Bạch thoại (lời ăn tiếng nói dân dã) tiếng Mân Nam ở Phúc Châu, Áo Môn và Sán Đầu (Triều Châu) đều đọc như [sai]: [sai44], [sai55], [sai33]. Từ đây, ta có hai kết quả biến âm là [sãi] và [thầy]. Chữ Nôm Thầy 柴 còn đọc là Sài (trong Sài Gòn, Sài Sơn).

Như vậy chùa Thầy ở Sài Sơn nguyên nghĩa là chùa của ông sư Từ Đạo Hạnh (người Mân), Sài Sơn là Sư Sơn 師山, núi của các nhà sư.

Vãi

Nữ tu sĩ Phật giáo tiếng Pali là Bhikkhunī, tiếng Sanskrit viết Bhikṣuṇī. Nó được người Hán ký âm là Bỉ/Tỉ Khâu Ni 比丘尼, đơn âm hóa thành Ni 尼 (Ni cô). Từ tương đương trong tiếng Việt là Vãi, có khả năng là ngữ âm Hoa nam ký âm Bhi nằm ngay trong chữ Bỉ/Tỉ 比. Chữ Bỉ/Tỉ 比có Hoa nam âm hầu hết là [pi] mang đủ các thanh.

Chữ Nôm Vãi 娓 biểu âm bằng chữ hán Vĩ/Vỉ 尾. Chữ Vĩ/Vỉ 尾 có Ngô Việt âm Thượng Hải là [vi13], Ôn Châu là [vei35] và Mân âm Áo Môn là [bi53]. Biến âm B-V ta thấy trong Bậu (tiếng Mân) – Vợ (tiếng Việt và tiếng Ngô Việt Thượng Hải), Bái/Vái, Bấu/Víu khớp với trường hợp chữ Vĩ/Vỉ 尾 này.

Như vậy Vãi gần với âm [vei35] (vẩy) của Ôn Châu nhất.

Lạy

Lạy vua Từ Hải

Lạy Vãi Giác Duyên

Lạy tiên Thúy Kiều

Cho tôi một quẻ

Hán tự có chữ Bái 拜, cổ âm là Vái. Quỳ lạy là Quỵ Bái 跪拜. Điều này làm cho nhiều người Việt tưởng nhầm Lạy là âm thuần Việt. Thực ra Lạy là cổ âm của chữ Lễ 禮 cơ. Mân âm Kiến Âu là [lai42], Quảng âm là [lɐi24] hoặc [lɐi242]. Như vậy Lạy là Hoa Nam âm, chỉ hành vi Quỵ Bái.

Hầu hết các từ liên quan đến Phật giáo đều có gốc Hoa Nam cũng như chính Phật giáo Việt Nam mà thôi.

TRƯƠNG THÁI DU