MẶC

MẶC

Chữ “mặc”, ngoài nghĩa Nôm (mặc áo quần), còn có một vài nghĩa Hán Việt chúng ta vẫn hay dùng hàng ngày, nhưng có vẻ ít người để ý.

“Mặc” có thể có nghĩa là “mực”, tức là chất lỏng màu đen dùng để viết. Vốn hai chữ này chỉ là biến âm của nhau. Tranh thủy mặc là tranh vẽ bằng mực tàu. Con cá mực tiếng Hán là mặc ngư, thậm chí tiếng Thái Lan cũng gọi là pla mực (pla là cá).

“Mặc” còn có nghĩa là “im lặng”. Chúng ta hay dùng chữ “mặc niệm”, nghĩa là yên lặng mà nghĩ (niệm) về những người đã khuất. “Mặc nhiên” thì nghĩa là im lặng, không nói, ngầm đồng ý. Nhân tiện nói ké vào, chữ “nhiên” cũng rất hay dùng trong tiếng Việt, nó có nghĩa là “như vậy”: tự nhiên tức là tự nó vậy, thiên nhiên tức là trời làm nó vậy, cố nhiên tức là đó giờ nó vậy, mặc nhiên tức là im lặng mà vậy.

Hai phút mặc niệm trong ngày Tưởng nhớ trên khắp nước Anh. (Ảnh: Andrew Cowie)

Việc giữ im lặng, tùy theo nền văn hóa và từng trường hợp, mà có thể mang nghĩa khác nhau. Ví dụ nếu bạn đọc kinh Phật, thì sẽ thấy hay miêu tả Đức Phật im lặng không nói gì trước một số đề nghị hoặc câu đáp của chúng tăng, nghĩa là ngài đồng ý hoặc hài lòng. Nhưng ngài cũng có khi im lặng trước một số câu hỏi mà ngài từ chối trả lời. Do đó im lặng cũng thể hiện sự không hài lòng, không quan tâm. Có thể vì vậy mà chúng ta có chữ “mặc kệ”. Sự nhập nhằng này của chữ “mặc” đã góp phần dẫn tới việc Mỹ thả hai quả bom nguyên tử xuống Nhật Bản vào tháng 7 năm 1945.

Đức Tất Đạt Đa ngồi dưới cây bồ đề, mặc kệ quỷ vương vây quanh. (Tranh: philinmotion.wordpress.com)

Cuối thế chiến thứ hai, sau khi Đức đầu hàng ở chiến sự phía Tây thì ở mặt trận Thái Bình Dương, quân Đồng Minh vẫn còn đánh nhau với Nhật thêm gần 2 tháng nữa. Khi Nhật sắp thua, quân Đồng Minh đưa ra Tuyên bố Potsdam, đòi Nhật phải đầu hàng vô điều kiện, bằng không sẽ xảy ra “một sự hủy diệt hoàn toàn và tức thì trên một phần lãnh thổ Nhật Bản”.

Bức biếm họa này trên tờ Christian Science Monitor ra ngày 11. 8. 1945 của Paul Carmack cho thấy việc lấy bom nguyên tử ra để dọa nhau tại bàn đàm phán. Quả bom nói, đại ý: “Hòa bình ngay và luôn, còn không thì…”

Chiều ngày hôm sau khi tuyên bố được đưa ra, thủ tướng Nhật lúc đó là Nam tước (danshaku) Tư lệnh Suzuki Kantarou, trả lời họp báo bằng chữ “Mặc sát” (mokusatsu 黙殺). Chữ này trong tiếng Nhật có nghĩa khá nhập nhằng, vừa có nghĩa 1 là im lặng, không quan tâm, mặc kệ, cũng có thể có nghĩa 2 là “no comment”, chưa có câu trả lời chính thức.

Tất cả tin tức tình báo cũng như cánh báo chí trên thế giới đều lập tức lấy nghĩa thứ nhất tra trong từ điển để giật tít, nói rằng “Nước Nhật coi Tuyên bố Potsdam vô giá trị, không đáng để quan tâm”, “Nước Nhật từ chối đề nghị đầu hàng”. Và thế là trong vòng 10 ngày, Mỹ đã lên xong kế hoạch ném bom.

Shomei Tomatsu – Cái chai bị nung chảy do bom nguyên tử – của series “Nagasaki”.

Chuyện sau đó ra sao, mọi người đã biết…

(Xem thêm: Mỹ ném bom nguyên tử Nhật Bản: Một nửa sự thật)

CÙNG HỌC TIẾNG VIỆT