BÀI HAY BÀY?
BÀI HAY BÀY?
Sau trận thắng của đội U.23 Việt
Nam trước đối thủ to khỏe Phi Luật Tân trên sân nhà Mỹ Đình, một không khí cuồng
nhiệt, phấn khởi tràn ngập trong đời thực lẫn trên mặt báo. Sẽ còn đá 2 trận
chung kết với đội Mã Lai để giành vòng nguyệt quế, tức là còn phải thử sức thử
tài, mưu mẹo nhiều nữa. Vậy nên rất nhiều báo đã nhanh nhảu làm công việc dự
báo, tiên đoán, hình dung, cầm đèn chạy trước ô tô, với cái tít “Thầy phù thủy
Park sẽ bày binh bố trận sắp tới như thế nào?”.
Đang máu bóng đá, người đọc rất
dễ bỏ qua cái sai của từ ngữ trên tít và trong bài. Sai ở từ “bày binh”, một lỗi
nhầm lẫn, dùng tùy tiện từ Hán Việt và thuần Việt.
Trong thành ngữ cổ có câu “bài
binh bố trận”, thường được dùng khi nói tới nội dung quân sự. Xét về mặt ngôn
ngữ, thành ngữ này hoàn toàn từ Hán Việt (bài, binh, bố, trận), không có từ thuần
Việt chen vào. Từ “bài” và từ “bố” đều có nghĩa là sắp xếp, sắp đặt, bày ra,
bày đặt, dàn xếp, bố trí, xếp đặt… Người cầm quân (binh) khi tổ chức trận đánh
(trận) thường có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, nhất là về địa hình, lực lượng, thời
gian, tìm hiểu đối phương… để tránh mọi sai sót, nắm chắc phần thắng. Công việc
ấy là bài và bố. Thuật ngữ quân sự gọi đó là “bài binh bố trận”. Cũng có trường
hợp người ta ra trận, đi đánh nhau mà không cần bài binh bố trận, chẳng hạn dân
binh nghĩa sĩ trong tác phẩm “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc” của cụ Đồ Chiểu: “Mười
tám ban võ nghệ, nào đợi tập rèn/Chín chục trận binh thư, không chờ bài bố”,
tuy nhiên đánh kiểu “lấy tinh thần làm sức mạnh” như vậy thì rất dễ thua, nhất
là trong những cuộc chiến tranh hiện đại.
Nói như trên để thấy rằng nhà
báo dùng từ Hán Việt thì nên dùng cho thuần nhất, chính xác, đừng tùy tiện lắp
ghép Hán Việt với thuần. “Bày” là từ hoàn toàn thuần Việt, ta thường thấy nghĩa
của nó trong phô bày, trưng bày, bày biện, tức là làm lộ ra những thứ vật chất
chi đó. Cụ Tam nguyên Nguyễn Khuyến khi “Đi chợ trời Hương Tích” đã sửng sốt
trước vẻ đẹp thiên nhiên “Yến oanh chào khách nhà mây tỏa/Hoa quả bày hàng điếm
cỏ che”. Còn thi sĩ nghèo Tú Xương trong bài thơ “Sắm tết” nói về sự nghèo có
câu “Tết nhất năm nay khéo thật là/Một mâm mứt rận mới bày ra”, người ta bày biện
trong ngày tết bánh trái hoa quả thịt thà, còn ông tú nghèo rớt mùng tơi chỉ có
đám rận từ quần áo, như được bày ra vậy.
Rõ ràng, trong tiếng Việt từ
“bày” tuy cũng có phần nào mang nghĩa sắp xếp, bày biện (chẳng hạn bày gian
hàng triển lãm) nhưng nghĩa chính của nó là phô ra, phô bày, trưng bày nên
không thể viết (hoặc nói) là “bày binh bố trận” mà phải “bài binh bố trận”. Nơi
trận địa, người cầm quân chỉ bố trí quân cho có lợi nhất chứ có ai dại dột phơi
bày tênh hênh đội quân của mình ra trước đối phương bao giờ.
Chỉ mong sao ông huấn luyện viên
Park Hang-seo tài giỏi, nhiều mưu mẹo sẽ tiếp tục có những bố trí, sắp xếp đội
hình cho thật hợp lý, tạo sự bất ngờ, khiến đối phương bị động, lúng túng, khó
chống đỡ, không kịp trở tay, chứ đừng nhẹ dạ nghe theo các nhà báo phô hết tất
cả lực lượng, quân binh ra, chẳng khác gì “lạy ông tôi ở bụi này”. Cứ “bày” như
thế, còn gì là sức mạnh và bí mật nữa. Nói thế thôi, chứ ông Park vốn tướng cầm
quân đầy kinh nghiệm rồi, “bài binh bố trận” nhiều phen nổi danh rồi, chúng ta
chỉ còn mỗi việc chờ chiến thắng từ thầy trò ổng thôi.
Nguyễn Thông
Nhận xét
Đăng nhận xét