VIỆT HÓA TỪ CHUYÊN NGANH
VIỆT HÓA TỪ CHUYÊN NGANH
CŨNG LÀ LÀM QUỐC VĂN HAY ĐẸP HƠN LÊN…
Trước sự phát triển của các chuyên ngành khoa học kỹ thuật, vốn từ tiếng
Việt trong lĩnh vực này cũng đang ngày càng được cập nhật.
Từ
Danh từ khoa học...
Không rõ thuở ấy các học trò được
học giáo trình nào do người Pháp biên soạn.
Nhưng có một điều chắc chắn đã
có không ít nhà giáo tâm huyết với chương trình học đã biên soạn sách giáo khoa
nhằm phục vụ một môn học còn quá xa lạ, mới mẻ đối với người Việt nói chung.
Trong tài liệu sưu tập, người viết
còn giữ được quyển sách giáo khoa Thiệt hành điển học do Alexis Lân,
Ingénieur Électricien A. & M - I.E.G biên soạn, Imprimerie F.H Schneider xuất
bản năm 1917 tại Sài Gòn:
"Sách dạy những điều cần
kíp cho những thợ Annam làm các máy điển khí và những học trò các trường bá nghệ".
Sách in hai thứ tiếng Pháp - Việt,
dạy tương đối đầy đủ môn học về điện mà học trò cần phải biết.
Chẳng hạn, đây là bài toán số 8:
"Hai cái đèn thắp bằng than sức nó là 10 ampères mà câu en série theo một
mạch hơi là 120 volts. Mình biết cái différence de potentiel của mỗi cái đèn
không có quá trên 45 volts phải độ một cái résistance mà câu en série với hai
cái đèn đó đặng cầm bớt volts cho vừa theo sức nó".
Qua ví dụ trên, ta có thể thấy
được vốn từ của tiếng Việt bấy giờ vẫn còn hạn chế đối với một số từ khoa học kỹ
thuật.
Mãi đến năm 1942, nhà bác học
Hoàng Xuân Hãn mới soạn xong quyển Danh từ khoa học (toán, lý, hóa, cơ, thiên
văn) nhằm Việt hóa các từ cần thiết để người đọc/học dễ dàng tiếp thu.
Ông tâm tình: "Tập Danh từ
khoa học này mục đích là để người giảng với người nghe có một ngôn ngữ tương đồng
khi bàn về khoa học".
Có thể ghi nhận đây là một trong
những đóng góp quan trọng trong hệ thống giáo dục Việt Nam và cả sự phát triển,
bổ sung vốn từ cho tiếng Việt.
Nối tiếp vai trò tiên phong của
Hoàng Xuân Hãn, đến nay đã có nhiều từ điển thuộc lĩnh vực khoa học, ngành nghề
được thực hiện.
...đến
bộ sách chuyên ngành Nhất nghệ tinh
Mới đây nhất, trong chương trình
hợp tác Việt - Đức Đổi mới đào tạo nghề Việt Nam, Nhà xuất bản hàng đầu của Đức
Europa Lehrmittel đã cung cấp tài liệu về một số ngành nghề, theo đánh giá của
TS Đặng Xuân Phúc - vụ trưởng Vụ Dạy nghề chính quy, Tổng cục Dạy nghề, Bộ
LĐ-TB&XH, nhằm "cung cấp kiến thức kỹ năng để có thể đạt đến tiêu chuẩn
quốc tế".
Một trong những rào cản khiến
người dịch không thể trình bày đầy đủ, chuẩn xác các chi tiết đơn giản chỉ vì
trong tiếng Việt chưa có từ tương đương.
Mỗi người chọn lấy từ theo cách
nghĩ của riêng mình, thiếu nhất quán - nhất là sách dạy nghề.
Nhằm khắc phục điều này, từ
tháng 2-2010, Quỹ Thời báo kinh tế Sài Gòn, Ủy ban tương trợ người Việt tại
CHLB Đức và NXB Trẻ đã lập dự án sách dạy nghề Nhất nghệ tinh.
Họ đã "huy động" đội
ngũ dịch giả gần 100 kỹ sư, trí thức gốc Việt ở Đức và một số nước khác. Ông
Nguyễn Minh Nhựt - giám đốc Nhà xuất bản Trẻ - cho biết một chi tiết thú vị:
"Làm sách khoa học thì
tranh luận khoa học là chuyện xảy ra hằng ngày. Và để tăng thêm sự đồng thuận
trong nhóm dịch, các anh chị dịch giả và một số nhà khoa học khác đã soạn ra
trước mắt một từ điển trực tuyến Việt - Đức - Anh khoảng 20.000 từ và đang dần
bổ sung".
Như vậy, trong vòng bảy năm với
4 cuốn sách Cơ khí (2013), Điện - điện tử (2014), Ôtô và xe máy hiện đại
(2016), Cơ điện tử (2017) được dịch, đã có ngần ấy vốn từ chuyên môn tiếng Anh,
Đức được chuyển ngữ sang tiếng Việt.
Rồi sắp đến đây, với những bộ
sách đang dịch như Cẩm nang hóa công nghiệp, Nhựa và sinh học thì cuốn từ điển
trên càng đa dạng hơn nữa. Âu cũng là một tín hiệu, một đóng góp mới đáng mừng
về sự phong phú của tiếng Việt.
Về phía người đọc, được hưởng
các thành quả này, thật tâm đắc với lời dặn dò của một nhân vật trong truyện
dài Một đứa con đã khôn ngoan của nhà văn Nguyễn Công Hoan:
"Mình không có tài làm cho quốc
văn hay đẹp hơn lên, thì phải có chút khuyến khích những người có công quý hóa ấy
vậy".
……………………..
Vài
thuật ngữ sáng tạo
- "Précipiter về hóa học là
nói lúc ta rót một chất nước trong vào một chất nước trong khác, tự nhiên ta thấy
một chất đặc hiện ra tua tủa và dần dần lắng xuống...
Tuy là một hiện tượng rất quen,
ta không có danh từ để gọi. Tôi lấy 2 ý: kết thành và tủa ra mà gọi là "kết
tủa" (Hoàng Xuân Hãn - Danh từ khoa học, NXB Trường Thi tái bản năm 1959,
tr.XXXI).
- "Tunneling (Anh): Chui đường
hầm - một thuật ngữ thường đi kèm với cổng dữ liệu VPN (tr.70).
Stellglied (Đức), Final control
element (Anh): Cơ cấu tác chỉnh / cơ cấu tác động (tr.394)".
(Khảo sát từ chuyên ngành cơ điện
tử - NXB Trẻ, 2017).
………………………..
Tác động của văn hóa còn là sự
quyết liệt góp phần thay đổi về một nhận thức: Lâu nay, ai cũng biết "Nhất
nghệ tinh, nhất thân vinh" nhưng tại sao giới trẻ hiện nay thờ ơ, không
hăm hở học nghề?
Do nhiều lý do, trong đó không
ngoại trừ vì họ phải tiếp cận giáo trình quá cũ kỹ, lạc hậu, không theo kịp sự
phát triển khủng khiếp của các chuyên ngành khoa học kỹ thuật.
Chưa kể một khi tham khảo tài liệu
nước ngoài, họ phải "đối đầu" với không ít thuật ngữ, vốn từ chưa được
Việt hóa.
LÊ MINH QUỐC
Nhận xét
Đăng nhận xét