TRANH CÃI VỀ CÂU KHẨU HIỆU TIẾNG ANH TRONG NGÀY THƠ VIỆT NAM 2019
TRANH CÃI VỀ CÂU KHẨU HIỆU TIẾNG ANH
TRONG NGÀY THƠ VIỆT NAM 2019
Khẩu hiệu
bằng tiếng Anh của ngày thơ Việt Nan đang tạo nên cuộc tranh cãi
Câu
khẩu hiệu bằng tiếng Anh với nội dung "Mountains and Rivers on the
Shoulder" được dịch từ cụm từ tiếng Việt “Sông núi trên vai” trong Ngày
thơ Việt Nam 2019 đã tạo nên cuộc tranh cãi sôi nổi trong giới dịch thuật và
mạng xã hội.
Ngày thơ Việt
Nam 2019 do Hội Nhà văn Việt Nam lấy chủ đề Sông núi trên vaihướng về biên
cương, hải đảo của Tổ quốc, kỷ niệm 40 năm chiến tranh biên giới (17.2.1979 –
17.2.2019), được diễn ra từ ngày ngày 15 đến 21.2 (ngày 11-17 tháng Giêng năm
Kỷ Hợi) với nhiều hoạt động được tổ chức đồng bộ tại 3 tỉnh, thành phố phía
bắc, gồm thủ đô Hà Nội, Quảng Ninh và Bắc Giang.
Đặc
biệt Ngày thơ Việt Nam 2019 năm nay có sự tham gia của 200 đại biểu
gồm các nhà thơ, nhà văn, dịch giả đến từ 46 quốc gia trên thế giới. Vì vậy các
khẩu hiệu pano, tác phẩm được BTC cho dịch dưới hình thức song ngữ Việt – Anh.
Tranh cãi bắt
đầu diễn ra khi BTC chọn câu khẩu hiệu chủ đề Sông núi trên vai và
được dịch ra tiếng Anh với nội dung nguyên văn là Mountains and Rivers on
the Shoulder. Câu khẩu hiệu dịch ra tiếng Anh này đã trở thành đề tài bàn luận
sôi nổi trong giới dịch thuật và mạng xã hội.
Theo một nhà
giáo, chữ "Sông núi" là danh từ đã mang nghĩa khái quát, biểu niệm,
đồng nghĩa với "quốc gia", "tổ quốc", không phải là
"con sông" và "ngọn núi" với nghĩa biểu thị vật thể. Đây là
hai từ đơn biểu vật biến thành từ ghép biểu niệm là hiện tượng khá phổ biến
trong tư duy ngôn ngữ của người Việt. Riêng từ "sông núi", hay
"đất nước" cũng vậy, là tư duy nguyên thủy, ghép cái biểu vật ban đầu
trong đời sống vùng sông nước để biến thành cái biểu niệm của tư duy phát triển
về sau đối với lãnh thổ hay tổ quốc.
Vì vậy nhà
giáo này cho rằng Hội Nhà văn dịch thành Mountains and Rivers on the Shoulder là
không ổn.
Trên mạng xã
hội, đa số ý kiến đều cho rằng theo quan niệm về sở hữu cách chặt chẽ trong
tiếng Anh thì shoulder (lẽ ra phải số nhiều có chữ s ở cuối) và mountains
and rivers đều vô thừa nhận, đều không biết thuộc về ai, dường như là điều
khó chấp nhận. Đặc biệt ở đây, khi văn cảnh nghĩa ngầm của cả cụm Sông núi
trên vaitrong tiếng Việt là nói về quê hương đất nước (fatherland/motherland),
nói về trách nhiệm bảo vệ/gìn giữ tổ quốc của tất cả công dân.
Có ý kiến còn
gay gắt hơn nói rằng dịch từ Việt sang Anh cụm "Sông núi trên vai"
thành “Mountains and rivers on shoulders” là cách dịch thiếu cân nhắc về khía
cạnh văn hoá ngôn ngữ, về tính “dịch chuyển” của sự dịch thuật. Tức là một tính
dịch chuyển nhất định phải có để giúp giữ được sự khả tín của ngôn ngữ nguồn và
sự nhã của ngôn ngữ đích.
Nhà văn
Nguyễn Quang Thiều - Ảnh: FBNV
Ở chiều ngược
lại, nhà văn Nguyễn Quang Thiều, Phó Chủ tịch Hội nhà văn Việt Nam; Phó Tổng
thư ký thứ nhất Hội Nhà văn Á – Phi, sáng 20.2 đã đăng đàn trên trang cá nhân
và có những phản hồi về nội dung tiếng Anh của câu khẩu hiêu này.
Nhà văn
Nguyễn Quang Thiều viết:
"Dịch
“Sông núi trên vai” như thế nào ?
“Mấy hôm nay,
một số anh em trong cộng đồng FB lên tiếng chê câu tiếng Anh dịch từ tên chủ đề
Ngày Thơ VN lần thứ 17 là sai, là ngớ ngẩn, là .v.v. Tôi đồng ý với việc chúng
ta bàn luận. Chỉ có bàn luận trên tinh thần khoa học mới làm chúng ta tiến bộ.
Tuy nhiên, có một số ý kiến đầy miệt thị, thậm chí chửi bới mà không cần phân
tích đúng sai, hay dở. Tôi phản đối cách hành xử như vậy.
Nhà thơ Văn
Công Hùng hỏi tôi ở đâu để câu SÔNG NÚI TRÊN VAI lại dịch là MOUNTAINS AND
RIVERS ON THE SHOULDER? Trước hết tôi không phụ trách công việc dịch thuật các
văn bản ra tiếng Anh và thơ của các nhà thơ nước ngoài trong Liên hoan thơ lần
này.
Tôi muốn đưa
câu chuyện dịch thuật mà cụ thể là việc dịch câu SÔNG NÚI TRÊN VAI để những anh
chị em giỏi tiếng Anh và có chuyên môn dịch thuật tham gia bàn luận. Tôi nghĩ
việc bàn luận này sẽ rất có ích.
Có lẽ quá
nhiều người Việt đều hiểu ý của câu SÔNG NÚI TRÊN VAI. Nghĩa của câu này nói về
trách nhiệm (hay sứ mệnh) của con người (ở đây cụ thể là các nhà thơ VN) đối
với đất nước mình. Câu nói này là một trong những ví dụ về cách nói lâu nay
trong văn hóa và ngôn ngữ của người Việt Nam. Cách nói đó không chỉ có trong
các văn bản văn học, nghệ thuật mà cả trong đời sống thường ngày.
Người nước ngoài
có hiểu nghĩa câu này không? Tôi có hỏi một số nhà thơ nước ngoài, họ nói họ
biết đó là một câu nói đầy tính biểu tượng, nó thuộc về cách nói của một vùng
văn hóa, cho dù họ có thể không hiểu hết nghĩa. Cũng như có những câu của nước
ngoài chúng ta cũng chỉ cảm nhận ở mức độ nào đó nội dung chứa đựng trong đó mà
không hiểu hết được. Tôi cũng hỏi họ về phần tiếng Anh, họ nói câu đó thì cần
thêm số nhiều (S) vào từ SHOULDER vì thông thường người ta nói thế và viết thế.
Chỉ khi nói cụ thể tôi gánh trên vai trái hay vai phải mới dùng số ít.
Nhiều người
đang phê phán cách dịch này. Vậy cách dịch nào sẽ thỏa mãn mọi người? Với một
chút vốn tiếng Anh của mình, tôi thấy thật khó. Đêm qua, trao đổi với một dịch
giả mà tôi luôn nể trọng, anh ấy nói dịch như thế là ổn. Theo tôi, nếu bây giờ
chúng ta dịch theo ý hiểu của chúng ta là “trách nhiệm của nhà thơ với đất
nước” hay “ nhà thơ mang đất nước trên vai”, hay “ Đất nước (Tổ quốc) trên
vai”, hay gì gì đó theo nghĩa bóng thì cũng không ít vấn đề tranh cãi.
Chính vì lý
do này, tôi mở ra đây một cuộc trao đổi nhỏ và mong muốn những người giỏi tiếng
Anh thậm chí giỏi các ngoại ngữ khác hãy bớt chút thời gian tham gia trao đổi
để chúng ta hiểu thêm một vấn đề chứ không nên nói theo cảm tính. Tôi làm việc
này không phải để bao biện hay che lỗi cho Hội Nhà văn (nếu có) mà để chúng ta
nhìn một vấn đề công bằng, khoa học và thiện chí."
Hiện tại nội
dung của nhà văn Nguyễn Quang Thiều cũng thu hút hàng trăm lượt bình luận góp
ý.
Tiểu Vũ
Nhận xét
Đăng nhận xét