SÁCH NGỮ VĂN LÀM HẠI TIẾNG VIỆT VÀ TRẺ EM
SÁCH NGỮ VĂN
LÀM HẠI TIẾNG VIỆT VÀ TRẺ EM
Nói thật mỗi lần mở sách giáo
khoa, hễ đọc trang nào là ngứa mắt trang đó. Vì cả nể với nhau nên cho qua những
cái sai mà lẽ ra không được phép sai. Nhưng có lẽ đến lúc phải lên tiếng. Không
vì các ông khoa bảng ngồi làm dự án cải cách nữa mà vì trẻ em, vì tương lai của
đất nước.
Hôm nay tôi chỉ lấy ngẫu nhiên một
ví dụ điển hình về bài tiếng Việt, sách Ngữ văn 9, tập 1, trang 158, 159.
Khi nào rảnh tôi sẽ lôi hết ra vặt luôn một thể.
3.
Đọc đoạn thơ sau và trả lời câu
hỏi:
Áo anh rách vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay
Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo
(Chính Hữu, Đồng chí)
Trong
các từ: vai, miệng, chân, tay, đầu ở đoạn thơ, từ nào được dùng theo
nghĩa gốc, từ nào được dùng theo nghĩa chuyển? Nghĩa chuyển nào được hình thành
theo phương thức ấn dụ, nghĩa chuyển nào được dùng theo phương thức hoán dụ?
Tôi khóc với câu hỏi trên. Bởi
theo tôi, tất cả các từ “vai”, “miệng”, “chân”, “tay”, “đầu” đều dùng với nghĩa
gốc. Nghĩa gốc là nghĩa ban đầu được dùng cho chính sự vật, hiện tượng mà từ biểu
thị.
Nhưng như vậy thì vế sau của câu
hỏi bị thừa. Tôi bèn lật xem sách giải. Thì ra quý ngài soạn sách xác định như
sau:
– Các từ “miệng”, “tay”, “chân”
được dùng theo nghĩa gốc.
– Từ “vai” được dùng theo nghĩa
chuyển, phương thức hoán dụ (vai người – vai áo).
– Từ “đầu” được dùng theo nghĩa
chuyển, phương thức ẩn dụ (đầu người – đầu súng).
Tôi chắp tay lạy các thánh chữ
được gọi là giáo sư tiến sĩ Việt ngữ học. Từ “vai” trong “vai người” hay “vai
áo” đều là phần vai (bộ phận nằm hai bên cổ) chứ chuyển sang nghĩa gì khác, mới?
Đừng nói nghĩa gốc, tức nghĩa đầu tiên, “vai” là chỉ “vai người”, sau chuyển
thành “vai áo”? Bản thân cái áo cũng có cổ áo, vai áo, tay áo, thân áo… Và như
vậy những từ như “cổ”, “vai”, “tay”, “thân” luôn giữ nghĩa gốc là một bộ phận của
cơ thể hoặc một bộ phận của cái áo hay một cái gì khác tương tự trong khả năng
kết hợp của nó. Nghĩa chuyển phải là nghĩa đã vận động, biến đổi
so với nghĩa gốc trong quá trình sử dụng. Ví dụ, “Người phụ nữ hiện đại
đang gánh cả hai vai xã hội và gia đình”, “Tay Thuyết, tay Thống làm sách tiếng
Việt thành tiếng Lào…”. “Vai” trong trường hợp này mới thực sự chuyển nghĩa
thành nhiệm vụ lớn lao, nặng nề; “Tay” trong trường hợp “tay Thống”, “tay Thuyết”
đã không còn mang nghĩa là cái tay như một bộ phận của cơ thể nữa mà chỉ một hoạt
động có tính chất chuyên biệt.
Và tôi phải phát cáu lên khi thấy
mấy tay tưởng sành tiếng Việt đó gọi “đầu súng” là ẩn dụ cho cái “đầu người”. Một
liên tưởng hay thay thế thô bỉ hết cỡ! Chẳng nhẽ cái đầu người trong bài thơ của
Chính Hữu có thể khạc ra đạn, trừ phi đó là cái đầu khốn nạn, nếu không thì là
cái “đầu buồi”?
Mà đã đặt trong tương quan “đầu
người – đầu súng” thì sao không gọi là phương thức hoán dụ như “vai người – vai
áo” trên kia (vì cái đầu súng và cái đầu người cũng đang đặt trong thế tương cận?)
mà phải gọi là ẩn dụ cho loạn não trẻ em?
Tôi khẳng định, đứa thiểu năng
nhất cũng nghĩ “đầu súng” mà Chính Hữu miêu tả trong bài thơ hoàn toàn mang
nghĩa gốc, là phần trên cùng của cái súng. Anh lính bồng súng đứng gác, nòng súng
ngược lên trên gọi là đầu súng. “Đầu” là từ gốc Hán, tự hình là cái nắp 亠, nghĩa gốc là chỉ phần trên cùng. Hễ phần thuộc
trên cùng đều gọi là đầu chứ lý do gì phải là phần trên cùng của con
người mới gọi là “đầu”, còn đầu bò, đầu chó, đầu khỉ, đầu sông, đầu non, đầu
súng, đầu buồi… là nghĩa chuyển? Các loại đầu này vẫn giữ nguyên nghĩa là “phần
trên cùng” chứ chuyển sang nghĩa gì mới, khác?
Nghĩa gốc là nghĩa từ nguyên,
thường nghèo hơn, chung hơn nghĩa chuyển. Đã chuyển nghĩa thì từ được dùng vừa
mang nét nghĩa nào đó ban đầu vừa dịch chuyển sang nghĩa mới, khác biệt, như “đầu
bò đầu bướu = côn đồ”, “tay = chuyên gia” trên kia. Còn khi kết hợp với các từ
bình thường thì nó luôn giữ nguyên nghĩa gốc, chỉ thêm nghĩa chức năng hoặc cụ
thể hóa đặc trưng đối tượng. Chẳng hạn, “đầu” gốc là phần trên cùng. Khi kết
hợp với “người” nó thêm chức năng tư duy (Cái đầu mày chỉ biết đội mũ thôi à?),
khi kết hợp với “súng” nó thêm chức năng khạc đạn, khi kết hợp với “buồi” nó
thêm chức năng văng tục, làm bậy. Nghĩa của bản thân từ “đầu” vẫn giữ nguyên,
chẳng chuyển đi đâu cả . Nói thêm, cũng như vậy, “mũi” là phần nhọn, nhô
ra. Khi kết hợp với “dao” nó thêm chức năng đâm, kết hợp với “gậy” nó thêm chức
năng chọt, kết hợp với “chó” nó thêm chức năng đánh hơi, kết hợp với “người” nó
thêm chức năng ngửi, hôn, hít… Nghĩa của từ “mũi” vẫn giữ nguyên. Làm gì có
chuyện từ ngữ luôn lấy con người làm gốc rồi chuyển nghĩa sang cho động vật, đồ
vật? “Bướm sâu” và “bướm người” là chuyển nghĩa từ người sang
cho sâu à? Cái thuyết “dĩ nhân vi trung” người ta vứt vào bãi rác từ
lâu, chẳng nhẽ nay lại chình ình trên bàn cho các chuyên gia Việt ngữ học tiếp
tục khoe ra để bắt trẻ em thưởng thức?
Hiện tượng chuyển nghĩa của từ (đầu
bò đầu bướu – chỉ kẻ côn đồ) và khả năng kết hợp của từ thành cụm từ (đầu
người, đầu bò, đầu chó, đầu sông, đầu non…) là hai hiện tượng khác biệt, lẽ nào
ăn học hết cơm hết gạo của dân mà không tiêu hóa được cái chữ của dân rồi soạn
sách rối rắm, bậy bạ để dạy dân?
Tôi thách các chuyên gia tiếng
Việt vào đây cãi! Mà không cãi được thì đừng cải cách cải lùi và khoe chữ nữa.
Muốn khoe chữ thì ngồi trong các lò ấp mà khoe. Đem khoe chữ vào sách giáo khoa
lộ ra chính các ngài loạn não rồi nhồi sọ cho trẻ em thêm loạn não. Nghỉ đi là
vừa. Nói như Einstein, không thể sửa sai bằng chính bàn tay của kẻ đã làm sai!
Tiếng Việt ở phổ thông chỉ cần dạy
và rèn luyện kỹ năng dùng từ, đặt câu và tạo các loại văn bản cho thành thục,
ai khiến mà khoe hùm bà lằng đủ các món nộm của lò ấp các ông ra cho trẻ em làm
vịt và làm hỏng tiếng Việt?
Chu Mộng Long
Nhận xét
Đăng nhận xét