SÀI GÒN RA QUAN LẠI VÀI XỊ “LAI RAI BA SỢI”
SÀI GÒN RA QUAN LẠI VÀI XỊ
“LAI RAI BA SỢI”
“LAI RAI BA SỢI”
Trong tiếng Việt, cái âm “B” đôi
khi cũng lắm chuyện ra phết! Bước sang đầu năm mới, mình kéo nhau ra quán
làm vài xị “lai rai ba sợi” chăng? Ơ hay, tại sao không là con số khác mà dứt
khoát phải là “ba sợi”?
Thử bắt đầu bằng từ “ba”, tất
nhiên ai cũng biết dùng chỉ số lượng, nhưng nó lại biến hóa khôn lường.
Thử liệt kê: ba búa, ba bứa, ba
bớp (thứ ngang bướng, không nghe theo người khác), ba lia, ba gai/ba gai ba
góc, ba kẹo (hà tiện, keo kiệt), ba lém (lém lỉnh), ba xàm, ba toác, ba nhe, ba
xạo, ba lơn (nói bông lơn, pha trò đùa), ba rọi (pha tạp một cách nhố nhăng),
ba đía, ba vạ (chung chạ, bừa bãi), ba láp, ba lốp, ba lăng nhăng (hạng tầm thường,
lông bông), ba xi đế, ba chớp ba nháng (làm vội vã, không chu đáo), ba lô ba
la, ba sớn ba sác (vô ý tứ, không chú ý), ba trợn ba trạo, ba trật ba vuột
(không ăn khớp, không thuận lợi), ba sồn ba sựt (chưa gì chắc chắn, còn lở dở)…
Thành ngữ “ba que xỏ lá” nhằm chỉ
sự lừa dối, gian lận, bợm bĩnh, đểu cáng. Có cách giải thích, nó ra đời từ một
trò chơi bịp bợm thời trước nhằm moi tiền người khác, tuy nhiên, cụm từ đó nếu
tách riêng biệt “(bọn) ba que”/“(đứa) xỏ lá” thì vẫn được hiểu theo nghĩa tương
tự.
Rõ ràng, hầu hết các từ có dính
dáng đến từ “ba” như nêu trên đều chỉ những sắc thái, những tính cách, những sự
việc chẳng ra làm sao cả. Thoạt nghe xong, ắt muốn tránh xa cho lành.
Có những từ vay mượn từ tiếng
Pháp như ba gai (pagaille), chỉ người ngang ngạnh, bướng bỉnh, không tuân theo
nề nếp, vốn từ tiếng Việt lại có thêm “ba gai ba đồ”, “ba gai ba ngạnh”.
Ba nhe (panier: chỉ người khuân
vác ở ga xe lửa, bến tàu) nhưng khi thâm nhập tiếng Việt lại chỉ hạng “đá cá
lăn dưa”. Ba dớ (paille: vụn mạt sắt, kim loại khi dũa hoặc do sự ma sát mà có)
lại phát sinh thêm “ba dấm ba dớ” theo nghĩa như vớ vẩn, không đâu vào đâu.
Ba láp (tầm phào, lếu láo mượn từ
palabre). Ba xí ba tú (par-ci, par-tu), chỉ biết lõm bõm, biết lỏi, biết qua
loa, hời hợt, không đến nơi đến chốn. Ba đá (soldat: đơn vị lính chính qui người
Pháp), nhưng lại dùng theo nghĩa chế giễu như “Ôi! Cái thứ đồ đá, chấp làm gì”.
Khi vay mượn “bavard” là già
chuyện, khoác lác để có “ba hoa”, lập tức, người Việt “chế” thêm ba hoa chích
chòe, ba hoa xích đế, ba hoa xích tốc, ba hoa thiên địa, ba hoa thiên tướng… là
nói luôn miệng, nói phóng đại, có ý khoe khoang.
Nói đến độ cái miệng không kịp
kéo da non, lời nói không chính xác, phù phiếm, hão huyền nhằm “chém gió” cho
sướng miệng.
Có lẽ, “ba hoa xích đế” cũng là
cụm từ nhiều người tranh luận nhất. Theo Vũ Bằng, “ba xích đế” bắt nguồn từ “ba
xị đế”. “Đế” là một thứ rượu nấu bằng cỏ đế: “Trước đây, vì độc quyền nấu rượu
trong tay người Pháp, nên ở miền Nam, muốn có thứ rượu vừa rẻ vừa ngon do nông
dân ta lấy gạo nếp làm ra, cũng phải nấu lậu.
Muốn nấu “lậu” phải ra biền (ruộng)
mà nấu. Ngoài biền không sẵn củi nên phải nấu bằng cỏ “đế”. Vì thế, gọi là rượu
đế, tức rượu lậu đun bằng cỏ đế”.
Nhưng vì sao lại gọi “ba xị đế”?
Vì chỉ uống chừng đó là say - mà đã say thì nói năng không kiểm soát thành ra
câu chuyện trở thành “tào lao xích đế”. Nghe cũng có lý đấy chứ? Những tại sao
từ “xị” lại biến âm ra “xích”?
Xị là dung tích tương đương một
phần tư lít, nhưng tại sao gọi là xị? Theo nhà ngôn ngữ học Lê Ngọc Trụ, “xị”
là nói tắt của “xá xị”, dung tích của chai xá xị đã được dân chúng công nhận. Nếu
đúng như thế, “xị” mới xuất hiện chừng trăm năm trở lại đây thôi.
Bằng chứng, trong ca dao tục ngữ,
thơ văn cổ chỉ xuất hiện “bầu/nậm/vò”, chẳng hạn: “Tay cầm bầu rượu nắm nem/ Mải
vui quên hết lời em dặn dò”; “Ông mất chân giò, bà thò nậm rượu”; hoặc: “Anh
giúp một thúng xôi vò/ Một con lợn béo một vò rượu tăm”.
Thêm một bằng chứng nữa là từ điển
của Huỳnh Tịnh Paulus Của (1895) không ghi nhận, chỉ có loạn xị, xuôi xị.
LÊ MINH QUỐC
Nhận xét
Đăng nhận xét