VỀ CHỮ “LẺN” TRONG TRUYỆN KIỀU
VỀ CHỮ “LẺN” TRONG TRUYỆN KIỀU
Theo GS Trần Ngọc Vương, lối bình như GS Phong Lê vừa bình trên tivi
ngày mùng 2 Tết từng thịnh hành, nhất là thời Hoài Thanh, Xuân Diệu, đó là biến
tướng của lối bình văn " thần cú, nhãn tự" chẳng xa thời trung đại mấy.
Xem chương trình Việt Nam đất nước con người, người xem thấy GS Phong
Lê đang bình Truyện Kiều. Ông hết sức khen ngợi cách dùng chữ của thi hào Nguyễn
Du, đặc biệt là dùng từ thuần Việt. Ông ví dụ về việc tác giả dùng chữ “lẻn”
trong câu “Rẽ song đã thấy Sở Khanh lẻn vào”, cho rằng chỉ một chữ “lẻn” đã lột
tả hết cái gian trá của Sở Khanh.
Thực ra không chỉ GS Phong Lê hiểu như trên. Đó là cách hiểu khá
phổ biến lâu nay.
Về chữ “lẻn”, cách đây đã khá lâu (khoảng năm 1991), tôi được nghe
PGS Vũ Nho (lúc đó là PTS Vũ Nho) đính chính cách hiểu không chính
xác như trên. Ông Nho bảo đâu phải chỉ có Sở Khanh mới “lẻn”, chính Kim Trọng
cũng “lẻn”: "Băng mình lẻn trước đài trang tự tình" (câu
536, Truyện Kiều).
Tôi thấy ông Vũ Nho đúng. Câu trên kia kể lúc Kim Trọng nghe tin
ông chú mất, phải thu xếp về hộ tang. Trong tình thế gấp gáp đó, chàng ta cũng
kịp chạy đến tìm nàng Kiều để từ biệt. Mà nhà Kiều thì “thâm nghiêm kín cổng
cao tường” (cả nghĩa đen và nghĩa bóng) cho nên anh chàng dĩ nhiên chỉ còn
cách “lẻn” thôi:
"Mảng tin xiết đỗi kinh
hoàng
Băng mình lẻn trước đài trang tự tình".
Băng mình lẻn trước đài trang tự tình".
Chữ “lẻn” theo cụ Đào Duy Anh giải nghĩa là: “Đi giấu không cho người
ta biết. Cũng nói là lén. Ví dụ "Băng mình lẻn trước đài trang tự
tình” (Từ điển Truyện Kiều).
Như vậy chữ “lẻn” – ít nhất là thời Nguyễn Du – chỉ có nghĩa là đi giấu,
nó mang sắc thái trung tính, không hề có nghĩa xấu. Kim Trọng lúc đang độ hào
hoa phong nhã nhất nói trên đã “lẻn”. Thúc Sinh lúc ân tình và khổ đau nhất (đến
an ủi Thúy Kiều đang bị giam lỏng) cũng “lẻn”:
"Thừa cơ sinh mới lẻn ra
Xăm xăm đến mé vườn hoa với nàng".
Xăm xăm đến mé vườn hoa với nàng".
Bình thơ như vậy, với lối chỉ thấy cây mà không thấy rừng, ngắm điểm mà
không ngắm diện, nhất là lại áp đặt những thiên kiến chủ quan về nhân vật sẽ chả
thể nào tránh khỏi sai sót.
Đào Tiến Thi
Nhận xét
Đăng nhận xét