Quyền lực và áp lực - thăng trầm của các nữ lãnh đạo trên chính trường Việt Nam

 

Quyền lực và áp lực - thăng trầm 

của các nữ lãnh đạo trên chính trường Việt Nam

Lần đầu tiên trong lịch sử lập quốc, Chính phủ Việt Nam có một nữ phó thủ tướng là bà Phạm Thị Thanh Trà.
 
Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cũng lần đầu tiên có một nữ chủ tịch: bà Bùi Thị Minh Hoài.
 
Hai gương mặt nữ nổi bật trên chính trường Việt Nam trong thời gian qua đã mang đến nhiều điều "đầu tiên".
 
Bà Trà, trước khi làm phó Thủ tướng, cũng là Bộ trưởng Nội vụ đầu tiên trong chính phủ Việt Nam qua các thời kỳ.
 
Trong khi đó, bà Hoài, trước khi chuyển qua Mặt trận Tổ quốc, là nữ bí thư Thành ủy Hà Nội đầu tiên, và cũng là gương mặt nữ duy nhất trong số 34 bí thư tỉnh ủy và thành ủy khi đó.
 
Hai nhân vật quyền lực này là những gương mặt nữ khá hiếm hoi trên chính trường Việt Nam, vốn chứng kiến hàng loạt sự thay đổi về nhân sự cấp cao, cả ở trung ương lẫn các địa phương.
 
Hồi đầu năm 2021, các đại biểu dự Đại hội 13 đã bầu ra 200 ủy viên trung ương, trong đó 19 người là nữ, tỷ lệ là 9,5%.
 
Gương mặt nữ duy nhất được bầu vào Bộ Chính trị thời điểm đó là bà Trương Thị Mai.
 
Nhưng nữ ủy viên Bộ Chính trị duy nhất thời điểm hiện tại lại là bà Bùi Thị Minh Hoài.
 
Nội các của ông Phạm Minh Chính ban đầu có hai gương mặt nữ là Bộ trưởng Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà và Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Thị Hồng.
 
Nội các hiện tại có ba gương mặt nữ khi có thêm bà Đào Hồng Lan trong vai trò Bộ trưởng Y tế.
 
Bà Đào Hồng Lan, trước khi chuyển qua ngành y, giữ vai trò bí thư Tỉnh ủy Bắc Ninh.
 
Thời điểm đó, số lượng các nữ bí thư tỉnh ủy không phải là hiếm hoi, với các nhân vật như Bùi Thị Hồng Vân ở Quảng Ngãi, Hoàng Thị Thúy Lan ở Vĩnh Phúc, Nguyễn Thanh Hải ở Thái Nguyên hay bà Nguyễn Thị Thu Hà ở Ninh Bình.
 
Một gương mặt nữ khác cũng trở nên nổi bật trong nhiệm kỳ khóa 13 là bà Võ Thị Ánh Xuân, nhân vật hai lần trở thành quyền Chủ tịch nước.
 
Rất nhiều sự thay đổi trên chính trường Việt Nam, cùng với đó là cuộc cách mạng tinh gọn sắp xếp lại bộ máy trung ương và sáp nhập địa phương đã khiến cho đội ngũ lãnh đạo cũng có nhiều biến động.
 
Toàn bộ 34 bí thư lẫn 34 chủ tịch ủy ban nhân dân tại các tỉnh thành ở Việt Nam đều là nam giới, không có gương mặt nữ nào.
 
Đấy là chưa kể, có hai nốt trầm trong số 19 nữ ủy viên trung ương là bà Trương Thị Mai và Hoàng Thị Thúy Lan, đã phải rời sân khấu chính trị theo cách mà họ dường như không mong muốn: một người bị cho thôi chức rồi nhận kỷ luật khiển trách, một người bị khởi tố và chịu án tù.
 
Trong hành trình đầy biến động của quyền lực và đầy áp lực, các nữ chính khách Việt Nam trải qua những thăng trầm ra sao trên chính trường?

 

Phó Thủ tướng Phạm Thị Thanh Trà
Lịch sử chính quyền Việt Nam ghi nhận gương mặt nữ lãnh đạo chính phủ đầu tiên vào sáng 25/10, khi Quốc hội thông qua nghị quyết phê chuẩn bà Phạm Thị Thanh Trà làm phó thủ tướng.
 
Đó cũng là một thông tin bất ngờ trong giới truyền thông, vì trước đó báo chí hầu như không nhắc đến chuyện bà Trà sẽ trở thành phó thủ tướng.
 
Trong khi đó, truyền thông Việt Nam lại nhắc đến một nhân vật khác là ông Hồ Quốc Dũng khi ông này được cho thôi chức bí thư Tỉnh ủy Gia Lai "để trung ương giới thiệu bầu làm phó thủ tướng".
 
Bà Trà, trong thời gian đó, vẫn chỉ được nhắc đến trong cương vị bộ trưởng Bộ Nội vụ, và không có bất kỳ thông tin nào trên báo chí nói rằng nữ bộ trưởng này sẽ rời chiếc ghế bà đang ngồi.
 
Ngay cả khi Quốc hội thảo luận về vấn đề nhân sự, đồng ý bổ sung thêm phó thủ tướng, cũng không có bất kỳ thông tin nào nhắc đến số lượng của vị trí này.
 
Thế nhưng, giới quan sát đã nhận thấy những dấu hiệu cho thấy Bộ Nội vụ, cơ quan đóng vai trò nổi bật trong cuộc "cách mạng tinh gọn" trong thời gian qua, khi ông Đỗ Thanh Bình được điều từ Kiên Giang ra Hà Nội giữ làm thứ trưởng Thường trực hồi cuối tháng 9.
 
Trong phiên họp vào ngày 25/10, bà Phạm Thị Thanh Trà được phê chuẩn trở thành phó thủ tướng, và ông Đỗ Thanh Bình trở thành Bộ trưởng Bộ Nội vụ.
 
Tân Phó thủ tướng Phạm Thị Thanh Trà sinh năm 1964, quê ở Nghệ An, gần đây trở nên nổi bật trong vai trò công bố các kế hoạch và quyết định lớn về tinh gọn, sắp xếp lại bộ máy hành chính.
 
Sự nghiệp ban đầu của bà Trà gắn liền với tỉnh Yên Bái, nơi bà từng giữ nhiều chức vụ trong ngành giáo dục. Sau đó, bà kinh qua các vị trí cấp tỉnh: Phó Bí thư Tỉnh ủy vào năm 2014 và Chủ tịch UBND tỉnh từ 2015.
 
Bà được bầu làm ủy viên Trung ương tại Đại hội 12 hồi tháng 1/2016. Đến tháng 9/2016, bà trở thành bí thư Tỉnh ủy Yên Bái thay cho người tiền nhiệm là ông Phạm Duy Cường, nhân vật bị bắn chết khi đang ở trong phòng làm việc.
 
Vào thời điểm gần cuối nhiệm kỳ, vào tháng 9/2020, bà Trà rời Yên Bái về Hà Nội giữ chức thứ trưởng Bộ Nội vụ và sau đó là Phó trưởng Ban Tổ chức Trung ương.
 
Sau khi tái đắc cử Ủy viên Trung ương tại Đại hội 13, bà Phạm Thị Thanh Trà trở thành bộ trưởng Bộ Nội vụ vào tháng 4/2021 trong nội các của Thủ tướng Phạm Minh Chính.
 
Dấu ấn rõ nét nhất nữ bộ trưởng sinh năm 1964 này là ở việc triển khai sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã giai đoạn 2023–2030 và tinh giản biên chế theo Nghị định 178.
 
Vai trò của bà Trà càng trở nên nổi bật hơn khi chính sách sắp xếp lại các cơ quan trung ương, sáp nhập tỉnh thành, bỏ cấp huyện và hợp nhất các xã được đẩy mạnh.
 
Bộ Nội vụ là cơ quan đóng vai trò là đầu mối chính trong cuộc "cách mạng tinh gọn" do Tổng Bí thư Tô Lâm khởi xướng.

 

Ủy viên Bộ Chính trị Bùi Thị Minh Hoài
Dù là bí thư Thành ủy Hà Nội hay chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ Quốc Việt Nam, bà Bùi Thị Minh Hoài cũng là nhân vật nữ đầu tiên lãnh đạo hai tổ chức này.
 
Nữ ủy viên Bộ Chính trị duy nhất trong khóa 13 hiện tại rời chiếc ghế bí thư Thành ủy Hà Nội hôm 4/11 để đảm nhận vai trò bí thư Đảng ủy Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương nhiệm kỳ 2020-2025, trước khi được hiệp thương trở thành chủ tịch.
 
Bà Hoài sinh năm 1965, quê ở Ninh Bình, là một chính trị gia kỳ cựu khi liên tiếp bốn khóa gần đây đều có tên trong ban chấp hành Trung ương.
 
Nữ chính trị gia duy nhất hiện nay trong Bộ Chính trị từng giữ chức trưởng Ban Dân vận Trung ương từ tháng 4/2021 và được bầu làm ủy viên Bộ Chính trị vào tháng 5/2024.
 
Hai tháng sau đó, bà Hoài trở thành bí thư Thành ủy Hà Nội thay cho ông Đinh Tiến Dũng – nhân vật bị cho thôi chức vì các vi phạm thời còn làm bộ trưởng Tài chính.
 
Bà Hoài được biết đến nhiều trong công tác ủy ban kiểm tra Đảng từ địa phương đến Trung ương.
 
Năm 2011, khi trở thành ủy viên Trung ương chính thức, bà đảm nhiệm vị trí phó chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Trung ương suốt 10 năm, trong đó, chừng 4 năm cuối (2018–2021), bà giữ cương vị phó chủ nhiệm Thường trực của cơ quan được ví như "thanh bảo kiếm giữ gìn kỷ cương của Đảng".
 
Đại hội Đảng lần thứ 14 sẽ được tổ chức trong thời gian một tuần từ 19-25/1/2026, và hơn 1.680 đại biểu sẽ bầu ra một ban lãnh đạo mới trong 5 năm tới.
 
Bà Hoài, ở tuổi 61 thời điểm đó, vẫn còn trong độ tuổi tái cử ủy viên Bộ Chính trị.

 

Bộ trưởng Y tế Đào Hồng Lan
Trong số những gương mặt nữ giữ các chức vụ cao trong hệ thống chính trị hiện tại, Bộ trưởng Y tế Đào Hồng Lan thuộc nhóm khá trẻ.
 
Sinh năm 1971, quê ở Hải Dương, nay thuộc Hải Phòng, lần đầu tiên được bầu làm ủy viên dự khuyết Trung ương vào năm 2016, và trở thành ủy viên Trung ương chính thức từ 2021.
 
Trước khi lên Hà Nội giữ cương vị lãnh đạo ngành y tế, bà Lan là bí thư Tỉnh ủy Bắc Ninh, và cũng là nữ bí thư tỉnh ủy đầu tiên của địa phương này.
 
Thời điểm bà Lan tiếp quản Bộ Y tế giữa tháng 7/2022, cơ quan này đang trong tâm điểm khủng hoảng lãnh đạo sau khi hàng loạt quan chức bị khởi tố, bắt giam trong đó có Bộ trưởng Nguyễn Thanh Long.
 
Khi đó, ngay chính bà Lan cũng nói rằng "tôi cũng rất bất ngờ" vì "chỉ nhận thông báo trước 2 ngày khi nhận văn bản chính thức".
 
Động thái bất ngờ khi một chính trị gia không có chuyên môn ngành y lại lãnh đạo bộ Y tế cũng khiến dư luận nổ ra những tranh luận về chuyện hợp lý hay không.
 
Bộ Y Tế Việt Nam từ 1945 đến nay đã trải qua 14 đời bộ trưởng, trong đó bà Lan là nữ bộ trưởng thứ ba, sau bà Trần Thị Trung Chiến (2002-2007) và Nguyễn Thị Kim Tiến (2011-2019).
 
Nhưng bà Lan là bộ trưởng Y tế duy nhất không có chuyên môn của ngành này.
 
Nữ chính trị gia đến lãnh đạo bộ Y tế trong bối cảnh ngành y bộc lộ nhiều bất cập, cả về chất lượng khám chữa bệnh, thiếu thốn vật tư và nhân lực, cả về chính sách lẫn năng lực thực thi chính sách.
 
Bà đóng vai trò quan trọng trong chính sách cấm thuốc lá điện tử tại Việt Nam.
 
Bà Lan được Bộ Chính trị chỉ định giữ chức bí thư Đảng ủy bộ Y tế nhiệm kỳ 2025-2030, và tiếp tục còn trong độ tuổi tái cử chức vụ ủy viên Trung ương Đại tại đại hội 14 diễn ra vào đầu năm 2026.

 

Thống đốc Nguyễn Thị Hồng
Trong 15 đời thống đốc Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việt Nam, bà Nguyễn Thị Hồng là nữ thống đốc đầu tiên, và duy nhất cho đến nay.
 
Trước bà Hồng, thống đốc là ông Lê Minh Hưng, người hiện đang là ủy viên Bộ Chính trị, trưởng Ban Tổ chức Trung ương.
 
Một nhân vật khác cũng trở thành ủy viên Bộ Chính trị khóa 12 là ông Nguyễn Văn Bình, thống đốc NHNN từ 2011-2016.
 
Một trong những thống đốc sau này bước vào hàng ngũ tứ trụ là ông Nguyễn Tấn Dũng, nhân vật giữ chức thủ tướng từ 2006-2016.
 
Bà Nguyễn Thị Hồng sinh năm 1968, quê ở Hà Nội, bắt đầu làm việc tại NHNN từ năm 1991 trong vai trò chuyên viên và trở thành thống đốc từ tháng 11/2020.
 
Bà được bầu vào ban chấp hành Trung ương Đảng tại Đại hội 13 hồi tháng 1/2021, và tiếp tục tại vị cho đến nay.
 
Nữ thống đốc đã phải đối mặt với nhiều khó khăn khi Cục dự trữ Liên bang Mỹ, tức FED, tăng lãi suất nhằm đối phó với tình trạng lạm phát trong nước.
 
FED liên tiếp nhiều lần tăng lãi suất – động thái khiến dòng tiền tháo chạy khỏi các thị trường mới nổi, trong đó có Việt Nam, gây ra tình trạng căng thẳng về tỷ giá.
 
Trong khi rất nhiều ngân hàng trung ương trên thế giới phải tăng lãi suất, Thống đốc Nguyễn Thị Hồng tuyên bố Việt Nam sẽ giữ nguyên lãi suất nhằm hỗ trợ quá trình phục hồi kinh tế hậu đại dịch.
 
Việt Nam khi đó đang nỗ lực khắc phục hậu quả của đại dịch Covid-19 và tập trung vào phục hồi kinh tế trong đó tháng 1/2022, Quốc hội thông qua chính sách hỗ trợ trị giá 350.000 tỷ đồng.
 
Thay cho tăng lãi suất, NHNN bán ngoại tệ can thiệp tỷ giá.
 
Chỉ trong một thời gian ngắn, 22 tỷ USD được bán ra.
 
Nhưng điều đó không đủ hạ nhiệt được tỷ giá. Không những thế, dự trữ ngoại hối của Việt Nam từ 110 tỷ USD đã giảm mạnh về dưới mức 90 tỷ USD.
 
Ngân hàng Nhà nước buộc phải "quay xe" chính sách: ngừng bán ngoại tệ ra can thiệp tỷ giá, đồng thời tăng lãi suất thêm 1 điểm phần trăm.
 
Tỷ giá tiếp tục là một vấn đề nóng cho đến hiện tại. Một báo cáo của ngân hàng UOB cho thấy trong 9 tháng đầu năm 2025, VND đã mất giá đến 3,55% so với USD.
 
Điều đáng nói là sự giảm giá của đồng nội tệ Việt Nam diễn ra trong bối cảnh USD suy yếu và nhiều đồng tiền khác trong khu vực lên giá.
 
Dự trữ ngoại hối của Việt Nam vẫn chưa thể lấy lại mức "đỉnh" 110 tỷ USD như thời trước. Cuối năm 2024, dự trữ ngoại hối của Việt Nam chỉ còn 79 tỷ USD, giảm 8,2 tỷ USD so với cuối năm 2023 và năm 2025, NHNN tiếp tục bán ra can thiệp thị trường.
 
Dư địa của chính sách nới lỏng tiền tệ của NHNN được giới phân tích đánh giá là còn rất ít trước áp lực tỷ giá và lạm phát.
 
Nhưng NHNN còn phục vụ một mục tiêu quan trọng khác: tăng trưởng kinh tế.
 
Mục tiêu tăng trưởng kinh tế hơn 8% trong năm 2025 đã được xác lập và một trong những cách thức qua tăng trưởng tín dụng, hay còn gọi là bơm tiền, thể hiện qua đầu tư công cũng như chính sách cho vay.
 
Ý chí chính trị và nhu cầu kỹ trị dường như đang khá ngược chiều nhau: một mặt cần duy trì lãi suất thấp để hỗ trợ mục tiêu tăng trưởng, mặt khác, để ổn định tỷ giá trong bối cảnh dự trữ ngoại tệ không lớn, cần phải tăng lãi suất.
 
Nữ thống đốc phải giải quyết các nhu cầu chính sách ngược chiều nhau đó trong một nền kinh tế đang phụ thuộc rất lớn vào tín dụng ngân hàng.

Phó Chủ tịch nước Võ Thị Ánh Xuân
Trong khi những gương mặt như Bùi Thị Minh Hoài, Phạm Thị Thanh Trà, Đào Hồng Lan và Nguyễn Thị Hồng ghi dấu khi là những nhân vật lãnh đạo nữ đầu tiên, thì bà Võ Thị Ánh Xuân, Phó chủ tịch nước, lại tỏa sáng theo một cách khác.
 
Lần đầu tiên trong lịch sử, trong một nhiệm kỳ, một người hai lần giữ chức quyền Chủ tịch nước.
 
Đấy là những sự kiện sau chuỗi những thay đổi nhân sự chủ chốt trên chính trường Việt Nam, khi lần lượt ông Nguyễn Xuân Phúc, rồi người thay thế ông Phúc là ông Võ Văn Thưởng nối tiếp nhau rời chính trường.
 
Ông Phúc thôi chức Chủ tịch nước vào tháng 1/2023, và ông Thưởng thôi chức vào tháng 3/2024.
 
Cả hai thời điểm đó, bà Võ Thị Ánh Xuân trở thành quyền Chủ tịch nước.
 
Theo một truyền thống có từ tháng 4/1987 đến nay, khởi đầu với bà Nguyễn Thị Định, chức Phó chủ tịch nước là một phụ nữ. Truyền thống này được duy trì sau đó, lần lượt là những cái tên như Nguyễn Thị Bình, Trương Mỹ Hoa, Nguyễn Thị Doan, Đặng Thị Ngọc Thịnh và nay là Võ Thị Ánh Xuân.
 
Trong số những nhân vật này, bà Đặng Thị Ngọc Thịnh là người đầu tiên giữ chức quyền Chủ tịch nước. Sự kiện này xảy ra vào tháng 9/2018 khi ông Trần Đại Quang qua đời.
 
Bà Võ Thị Ánh Xuân cũng là nhân vật duy nhất trong một nhiệm kỳ giữ vai trò cấp phó cho bốn chủ tịch nước, gồm các ông Nguyễn Xuân Phúc, Võ Văn Thưởng, Tô Lâm và Lương Cường.
 
Bà Xuân, sinh năm 1970, quê ở tỉnh An Giang, khởi đầu sự nghiệp là một giáo viên phổ thông trung học trước khi chuyển về Văn phòng Tỉnh ủy An Giang.
 
Quan lộ của bà ghi dấu ấn mạnh mẽ trong giai đoạn 2011 – 2016. Sau khi được bầu làm Ủy viên trung ương dự khuyết vào năm 2011, bà kinh qua các vị trí chủ chốt tại tỉnh An Giang, và trở thành bí thư Tỉnh ủy vào cuối năm 2013.
 
Bà trở thành ủy viên Trung ương chính thức từ tháng 1/2016, tiếp tục ở vị trí bí thư Tỉnh ủy An Giang.
 
Tại Đại hội 13 hồi tháng 1/2021, bà Xuân tái đắc cử vào ban chấp hành Trung ương, và đến tháng 4 năm đó, bà trở thành phó Chủ tịch nước.

 

'Nốt trầm lệch pha' Trương Thị Mai và Hoàng Thị Thúy Lan
Trong khi 5 gương mặt nữ tỏa sáng trên ánh đèn sân khấu chính trị, có hai nhân vật trở thành những nốt trầm: lên đến đỉnh cao rồi rơi xuống vực sâu.
 
Một là bà Trương Thị Mai, nhân vật giữ hai chức vụ cực kỳ quan trọng trong bộ máy lãnh đạo của Đảng: Thường trực Ban Bí thư và Trưởng ban Tổ chức Trung ương; một là người đứng đầu Đảng bộ của một tỉnh: Hoàng Thị Thúy Lan, Bí thư Tỉnh ủy Vĩnh Phúc.
 
Trong số 18 ủy viên Bộ Chính trị khóa 13 được bầu vào đầu năm 2021, bà Trương Thị Mai là nữ ủy viên Bộ Chính trị duy nhất.
 
Trong khi đó, ở khóa nhiệm kỳ trước đó, có đến ba gương mặt nữ ở trong Bộ Chính trị - cơ quan quyền lực nhất của Đảng Cộng sản – gồm bà Nguyễn Thị Kim Ngân, Tòng Thị Phóng và bà Trương Thị Mai.
 
Cả hai chức vụ mà bà Mai nắm giữ, gồm Thường trực Ban Bí thư, lẫn trưởng ban Tổ chức Trung ương, đều chứng kiến lần đầu tiên có một lãnh đạo nữ.
 
Người phụ nữ sinh năm 1958 này đã chứng kiến con đường chính trị của mình kết thúc vào ngày 16/5/2024 khi ban chấp hành Trung ương Đảng đồng ý cho bà thôi giữ các chức vụ, về hưu.
 
Hơn 6 tháng sau, tên của bà Mai được nhắc đến trong một quyết định kỷ luật của Bộ Chính trị vào ngày 13/12/2024 với hình thức khiển trách.
 
Ngày hôm đó, không chỉ bà Mai, hai nhân vật từng là ủy viên Bộ Chính trị khác cũng bị kỷ luật cảnh cáo, là ông Nguyễn Xuân Phúc và ông Trương Hòa Bình.
 
Cả ông Phúc lẫn ông Bình về sau bị Trung ương Đảng cách tất cả các chức vụ trong Đảng.
 
Một nữ lãnh đạo khác trong nhiệm kỳ khóa 13 này nhận một kết cục khắc nghiệt hơn là bà Hoàng Thị Thúy Lan.
 
Nữ bí thư Tỉnh ủy Vĩnh Phúc bị khai trừ ra khỏi Đảng, bị khởi tố, bắt giam từ tháng 3/2024, bị tuyên án về tội nhận hối lộ.
 
Vụ án xảy ra tại Tập đoàn Phúc Sơn đã đưa ra trước tòa 5 vị cựu bí thư tỉnh ủy, trong đó bà Hoàng Thị Thúy Lan bị tuyên phạt 14 năm tù vì nhận hối lộ 25 tỷ đồng và 1 triệu USD.
 
Chi tiết "ngón tay triệu đô" khi bà Lan gọi ông Nguyễn Văn Hậu - Chủ tịch Phúc Sơn - đến nhà riêng, giơ một ngón trỏ bàn tay phải và nói: "Chị có việc, chuẩn bị ngay cho chị 1 triệu Mỹ", đã làm dậy sóng dư luận.
 
Cả bà Trương Thị Mai, lẫn bà Hoàng Thị Thúy Lan, đã không thể tham dự Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 14 diễn ra vào tháng 1 năm 2026 khi đã bị loại khỏi danh sách Ban chấp hành Trung ương.