Vụ nổ khiến 12 quân nhân Quân khu 7 thiệt mạng: do sét hay bất cẩn?

 

Vụ nổ khiến 12 quân nhân Quân khu 7 thiệt mạng: do sét hay bất cẩn?

Gần một tháng trôi qua, những thắc mắc về nguyên nhân gây ra vụ nổ khiến 12 quân nhân tử vong ở Việt Nam vẫn chưa có lời giải đáp. BBC News Tiếng Việt trò chuyện với một số chuyên gia thử tìm câu trả lời.
 
Dựa trên các thông tin hạn chế mà giới chức trách Việt Nam, cả chính quyền lẫn giới quân đội, đưa ra, các chuyên gia, là các cựu công binh và nghiên cứu quân sự, khuyến cáo về quy trình chặt chẽ và đặc biệt lưu ý môi trường diễn tập trong điều kiện giông lốc, sấm sét.
 
Một cựu lính công binh ở Việt Nam trả lời BBC News Tiếng Việt trong điều kiện ẩn danh: "Về nguyên tắc, thứ nhất là kíp phải để xa thuốc nổ, thứ hai là kíp không được lắp trước khi vào trận. Khi vào trận thì mới lắp vào và vòng dây điện ra."
 
Ông cho biết quy trình đúng là phải đặt khối thuốc nổ vào đúng vị trí, rồi chuyển sang lắp kíp nổ, đấu dây điện dẫn nổ rồi mới đấu dây vào nguồn điện kích nổ.
 
"Nguyên tắc thì phải vòng điện vào máy điện nổ, quay máy điện nổ, bấm thì mới nổ được. Rải dây xong xuôi rồi thì mới lắp kíp vào, rồi khi ấy mới lắp vào máy điện nổ. Rồi khi đó mọi người di tản hết."
 
"Theo tôi, để kíp nổ bên cạnh khối thuốc nổ, theo nguyên tắc là không được phép như vậy. Chỉ khi vào trận xong xuôi hết, rồi chạy ra bấm nút, chứ lắp trước rồi vận chuyển như vậy là chết luôn."
 
Điều này, theo ông, là một "quy trình ngược", chưa nói đến việc "trú mưa lại cạnh khối thuốc nổ lớn như thế, ai cho trú cạnh như thế."

 

C-4 hay TNT được sử dụng?
Trước đó, 12 quân nhân thuộc Tiểu đoàn 17, Sư đoàn 5, Quân khu 7 đã thiệt mạng tối ngày 2/12/2024 khi tham gia cuộc diễn tập tác chiến phòng thủ tại Trường bắn quốc gia khu vực 3, thuộc xã Xuân Tâm, huyện Xuân Lộc, tỉnh Đồng Nai, theo Bộ Quốc phòng Việt Nam.
 
Thông tin cho đến nay được Bộ Quốc phòng Việt Nam công bố như sau:
 
"Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ vận chuyển thuốc nổ ra vị trí tập kết, trời có mưa to, sấm sét, tổ công tác gồm một số quân nhân thuộc Tiểu đoàn 17, Sư đoàn 5, Quân khu 7 tạm dừng, nghỉ giải lao. Đột nhiên khối thuốc nổ phát nổ làm nhiều quân nhân hy sinh.
 
Nguyên nhân ban đầu được xác định là "sét đánh vào kíp nổ gây kích nổ kíp nổ bằng điện làm khối thuốc phát nổ."
 
Đã gần một tháng qua, dù Thủ tướng chỉ đạo điều tra, Bộ Quốc phòng cũng vào cuộc, nhưng vẫn chưa có bất kỳ thông tin nào được công bố thêm về nguyên nhân vụ nổ, hay ai là người phải chịu trách nhiệm về tai nạn lấy đi sinh mạng 12 của quân nhân trong thời bình.
 
Dựa trên các thông tin ít ỏi được công bố, các chuyên gia mà BBC News Tiếng Việt trò chuyện vẫn chưa thể khẳng định loại thuốc nổ dùng cho diễn tập trong sự kiện đó là gì.
 
Giả định mà các chuyên gia đặt ra là thuốc nổ dẻo C-4 và thuốc nổ dạng rắn TNT, cả hai loại đều được sử dụng trong các cuộc diễn tập quân sự. Vậy vụ nổ là do "thiên tai" - sét đánh, hay là "nhân tai" - do sự bất cẩn của con người?
 
Với 28 năm kinh nghiệm công binh trong Thủy quân Lục chiến Mỹ, nhà nghiên cứu Colin Smith từ Rand Corporation giải thích với BBC News Tiếng Việt về quy trình kích nổ C-4 và TNT:
 
"Để kích nổ, chúng ta cần có kíp nổ, kíp điện hoặc phi điện. Kíp nổ điện được gắn vào dây, thường dài vài feet (hoặc dài hơn) [1foot = 30,48 cm] và sợi dây được kết nối với nguồn điện."
 
"Lợi điểm là bạn có thể di chuyển đến bất kỳ nơi nào muốn kích hoạt nổ (với dây đủ dài) và có thể kiểm soát thời gian chính xác. Loại kíp nổ phi điện được kích hoạt bằng cầu chì hẹn giờ, ống giảm xóc hoặc dây nổ. Ưu điểm của loại này đó không cần nguồn điện."
 
Theo ông, một hệ thống nổ thường bao gồm ba thành phần, gồm một chất nổ chính, một kíp nổ/mồi (như kíp nổ) và một thiết bị kích nổ.
 
"Điểm chính ở đây là các loại thuốc nổ quân sự ngày nay như C-4 và TNT cực kỳ ổn định và cần một bộ phận đánh lửa nào đó để phát nổ", ông nói.
 
Ông Smith cho biết loại thuốc nổ C-4 mềm dẻo hơn, có thể được tạo hình giống như bột nhào.
 
Trong khi đó, thuốc nổ TNT thường được sản xuất theo khối có nhiều kích cỡ khác nhau, vì vậy mặc dù vẫn rất hiệu quả khi dùng làm thuốc nổ, nhưng lại không linh hoạt về cách thức sử dụng.
 
"Ví dụ anh muốn TNT, hoặc thậm chí là một loại thuốc nổ khác, nổ chậm hơn. Nếu anh cần đục một lỗ xuyên qua một bức tường dày, hoặc để thổi bay một boongke, hoặc để giúp tạo ra một hố trên mặt đất. Vụ nổ càng chậm thì hiệu ứng "đẩy" càng mạnh."
 
Ông đánh giá, dựa theo kinh nghiệm của mình, TNT "có khả năng được dùng để huấn luyện nhiều hơn là C-4".
 
"Tôi cho rằng đây là một vấn đề về chi phí. Quân đội thích huấn luyện với "công cụ" ít tốn kém hơn vì thế TNT được sử dụng nhiều hơn", ông cho biết thêm.
 
Tiến sĩ Min Zaw Oo - Giám đốc điều hành Viện Hòa bình và An ninh Myanmar, đồng thời là nhà nghiên cứu Đông Nam Á từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) của Mỹ - nhấn mạnh với BBC News Tiếng Việt vào ngày 11/12 rằng cả hai loại thuốc nổ C-4 và TNT đều phải tuân theo các quy trình đảm bảo an toàn nghiêm ngặt.
 
"Phải tuân thủ các quy trình an toàn mọi lúc, từ khi lưu trữ, quá trình vận chuyển đến hoạt động hay diễn tập. Các nguyên tắc trong quân sự thường yêu cầu phải tạm dừng các hoạt động và diễn tập liên quan đến chất nổ khi có giông bão hoặc khi phát hiện có sét trong một phạm vi cụ thể", ông Min Zaw Oo cho biết sau khi đọc qua thông tin vụ nổ kiến 12 quân nhân Quân khu 7 thiệt mạng ngày 2/12.

 

Do sét đánh hay sơ suất?
Các chuyên gia khi trả lời BBC News Tiếng Việt đều cho rằng do kíp nổ là loại nhạy nhất nên thường được vận chuyển trong một thùng chứa hoặc hộp đựng riêng được thiết kế riêng cho kíp nổ.
 
Tiến sĩ Min Zaw Oo nhấn mạnh kíp nổ phải được đặt trong các cơ sở được trang bị hệ thống tiếp đất và bên trong lồng Faraday chống sét.
 
Trong khi đó, nhà nghiên cứu Colin Smith cho biết một nguyên tắc: "Khi thao diễn trên thực địa, chúng tôi tìm cách tách riêng kíp nổ và thuốc nổ. Thông thường chúng tôi không gắn kíp nổ vào khối thuốc nổ chính trước mà phải chờ đến khi nào chuẩn bị cho nổ thì mới lắp vào.
 
Dựa trên thông tin hạn chế, ông Collin Smith đưa ra giả định về tình huống có thể dẫn đến vụ 12 quân nhân tử vong ở Quân khu 7 vừa qua:
 
"Mục tiêu huấn luyện có thể liên quan đến một tòa nhà, boongke hoặc đường hầm phức hợp."
 
"Liều nổ chính hoặc nhiều liều nổ (charge) đã được lắp sẵn kíp nổ điện và sẵn sàng sử dụng. Buổi diễn tập quân sự được tiến hành vào ban đêm. Có sấm sét trong khu vực."
 
"Có khả năng là nếu sét đánh đúng vào thời điểm đó, hoặc đủ gần để phát ra điện tích và quân đội đang sử dụng toàn bộ đạn dược thật, thì sét đó có thể kích hoạt kíp nổ điện, từ đó kích nổ liều nổ chính."
 
"Tùy vào kích thước của liều nổ chính, chắc chắn có thể gây thương vong lớn. Với thông tin hạn chế thì theo tôi đây có thể là nguyên nhân chính", ông nói.
 
Với kinh nghiệm quản lý kho thuốc nổ trong quân đội, chuyên gia cựu chiến binh công binh Việt Nam cho biết trong thời gian ông công tác, sổ tay công binh là vật dụng "gối đầu giường" và có hướng dẫn cụ thể..
 
"Tôi nghĩ là do sơ suất, không đúng quy trình, quy trình an toàn thuốc nổ rất chặt chẽ. Sét đánh trực tiếp vào chất nổ thì không nổ được. Đó là lý do cần có kíp kích nổ là vì vậy", ông nói thêm.
 
Tuy nhiên, theo ông Smith, còn có một khả năng khác, nếu kíp nổ không gắn vào thuốc nổ thì có thể sét đã đánh trực tiếp vào một lượng lớn liều nổ hoặc thùng chứa chất nổ C-4.
 
"C-4 có độ ổn định cực lớn, nhưng vẫn có thể kích hoạt nổ được bằng cách kết hợp lực ma sát cao và liều nổ.
 
"Kết hợp giữa lực ma sát của viên đạn bắn vào thuốc nổ C-4 và chất hóa học trên viên đạn khiến viên đạn "phát sáng" khi bắn (tại sao được gọi là đạn lửa) có thể kích nổ C-4. Một viên đạn thông thường không thể gây nổ C-4. Đó là lý do tại sao C-4 an toàn để mang theo trong quá trình tác chiến", ông Collin Smith giải thích.
 
Làm sao để tai nạn không lặp lại?
Nhà nghiên cứu Colin Smith nhấn mạnh nếu diễn tập với kíp nổ, thì phải lưu ý đến thời tiết.
 
"Không luyện tập với kíp nổ trong giông sét. Sử dụng loại kíp nổ phi điện. Luôn cẩn trọng để đảm bảo không kíp nổ điện tiếp xúc với liều nổ."
 
"Đừng lắp kíp vào thuốc nổ cho đến khi đã đảm bảo an toàn (hoặc ít nhất là tất cả trừ người lắp kíp nổ và có thể là một người khác vì lý do an toàn, đều tránh xa khỏi nơi xảy ra vụ nổ). Đây là cách làm tốt nhất cho bất kỳ buổi diễn tập có thuốc nổ với bất kể loại kíp nổ nào."
 
Theo ông, có rất ít trường hợp lắp thuốc nổ trước, và điều đó thường phải do các lực lượng chuyên biệt hoạt động theo nhóm nhỏ thực hiện, và tốc độ là yếu tố cốt lõi.
 
"Điều này dành cho những người sử dụng thuốc nổ ở cấp độ thành thạo nhất", ông cho biết.
 
Một yếu tố khác mà nhà nghiên cứu từ Rand Corporation nhấn mạnh đó là phải đảm bảo bất kỳ khối thuốc nổ lớn nào (nhiều hơn một vài thanh C-4 hoặc TNT) đều phải được cất giữ cách xa các điểm tập trung của binh sĩ và "đây cũng là quy chuẩn".
 
Theo quy trình về sử dụng vũ khí trong quân đội, thuốc nổ luôn được giữ ở một khoảng cách cụ thể so với khu vực ngủ và các khu vực tập trung lớn khác, và thường có một số loại tường bảo vệ, bao cát hoặc địa hình tự nhiên làm rào chắn.
 
Khi tiến hành đào tạo cơ bản với các nhóm lớn hơn, không cần phải sử dụng kíp nổ thật và hoặc thuốc nổ C-4 thật để trình diễn cách lắp."
 
Theo ông, khi thực sự lắp một kíp nổ thật vào thuốc nổ thật thì nên thực hiện trong môi trường được kiểm soát.