BÁN BÒ TẬU ỄNH ƯƠNG
BÁN BÒ TẬU ỄNH ƯƠNG
Tục ngữ Việt Nam có câu "Bán
bò tậu ễnh ương". Các sách "Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt
Nam" chỉ đưa ra cách hiểu nghĩa bóng, mà không giải thích nghĩa
đen.
-Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt
Nam của Nhóm Vũ Dung: "(ễnh ương: một loài ếch nhái có tiếng kêu rất
to. Làm ăn không biết tính toán; Bỏ thức tốt để chuốc lấy của không ra
gì."
-Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt
Nam của GS Nguyễn Lân: "Chê kẻ không biết làm ăn."
-"Từ điển tục ngữ Việt"
của Nguyễn Đức Dương: "(Đừng) bán bò đi để tậu ễnh ương (về). Hay
dùng để khuyên mọi người chớ có làm những điều rồ dại (mà chuốc lấy thua thiệt
về mình)"
…
Vậy tại sao có người vụng "tính
toán", hay "làm những điều rồ dại" tới mức bán bò đi để
mua con ễnh ương về nuôi?
Ễnh ương (花狭口蛙-Kaloula pulchra) thuộc họ ếch
nhái, đầu và bốn chân nhỏ nhưng bụng lại rất to. Môi trường sống của chúng là
các khu vườn hoang rậm, ẩm thấp, nhiều lá rụng, hay ngập nước. Ễnh ương giao phối,
sinh sản vào mùa mưa và thường cất tiếng gọi bạn tình bằng những âm thanh không
biết mỏi: ộp...ương...ộp...ương... to như bò rống. Đặc biệt, khi kêu
thì bụng ễnh ương càng phình ra tợn. Thế nên, loại bò gầy, suy dinh dưỡng,
bụng ỏng đít beo, được dân gian ví với con ễnh ương (vùng Thanh Hóa
còn gọi là “bò cóc”).
Học giả người Pháp Charles
Roberquain trong sách "Le Thanh Hoa" (Tỉnh Thanh Hóa),
thông qua ghi chép của một viên thanh tra thú y (1915) đã mô tả về những con bò
"cóc", "ễnh ương" này như sau: "...những đàn
bò có dáng vẻ xấu, chưa nói đến chuyện gầy còm, ốm yếu, sự phát triển không đầy
đủ, chưa hoàn hảo của hình thù, thiếu khí lực (...) con bò đã lớn mà sức vóc chỉ
bằng con bê một tuổi là chuyện bình thường, nhiều con khác vóc dáng trung bình,
giơ sườn ra, bắp thịt không có (...) tỉ lệ giữa các bộ phận cơ thể không cân đối." ("Le
Thanh Hoa-Charles Roberquain-NXB G.VAN xuất bản lần đầu bằng tiếng Pháp 1929;
Nguyễn Xuân Dương-Lâm Phúc Giáp dịch-NXB Thanh Hóa-2012).
Tuy nhiên, tại sao có người vụng
đến mức bán một con bò tốt để mua về con bò khác gầy ốm, trông như con ễnh
ương? Vẫn trong "Le Thanh Hoa", Charles Roberquain đã viết: "Khi
người dân Việt Nam có hai con bò mà họ chỉ cần một, thì họ bán con đẹp và để lại
con xấu dành cho sự sinh sản". Nguyên nhân, tác giả "Le
Thanh Hoa" cho rằng: "Sự chọn giống đối với họ là xa lạ", đồng
thời dẫn lời viên Thanh tra thú y Conti: "Người dân quê Việt Nam
không hiểu các tính cách thể chất và tinh thần của ông bà truyền cho con cháu
và họ thấy hoàn toàn hợp lý khi hy sinh sự sinh sản của những con suy yếu nhất".
Tuy nhiên, thực tế không hẳn "Sự
chọn giống đối với họ là xa lạ" hay "không hiểu các tính
cách thể chất và tinh thần của ông bà truyền cho con cháu". Ngược lại, từ
xa xưa, nông đã có ý thức về di truyền và chọn giống trong chăn nuôi ("Mua
heo chọn nái, mua gái chọn dòng"; "Mua trâu xem vó, mua chó xem
chân"...) Khoảng vài ba chục năm trước vẫn còn những người chọn cách
"làm ăn" bán đi con bò tốt, mua con bò khác ốm yếu, nhưng ít tiền hơn
để nuôi. Không phải họ không biết cách chọn giống, hay "rồ dại"(chữ
của Nhà ngữ học Nguyễn Đức Dương) tới mức không phân biệt được con bò béo tốt với
con bò gầy yếu, mà mục đích là có thêm một khoản tiền dôi dư chi tiêu, trong
khi vẫn có bò sinh sản, cày kéo. Kiểu tính quẩn, vì cái lợi trước mắt mà anh
nhà nghèo cho là"hợp lý" chính là một trong những nguyên nhân
sinh ra loại bò cóc, thoái hóa, thiếu khí lực. Cũng cần nói thêm, so với trâu,
thì tầm quan trọng về sức kéo của bò không bằng, đặc biệt, với những nhà nghèo,
ít ruộng. Bởi vậy việc chọn giống bò không khắt khe như chọn giống trâu.
Như vậy, nghĩa đen câu
tục ngữ đang xét là: bán một con bò tốt, mua về con bò khác gầy ốm, “bụng ỏng,
đít beo” trông như con ễnh ương. Nghĩa bóng: chê kẻ vụng suy, tính quẩn,
không biết cách làm ăn.
HOÀNG TUẤN CÔNG
27/11/2015
Nhận xét
Đăng nhận xét