Dưới bóng vương quyền và 'rủi ro không lường trước' của nghề trợ lý

 

Dưới bóng vương quyền 

và 'rủi ro không lường trước' của nghề trợ lý

"Bị cáo chỉ mong muốn hội đồng xét xử xem xét tình tiết nghề nghiệp làm trợ lý, thư ký giúp việc cho lãnh đạo có những rủi ro mà mình không thể lường trước được trong các công việc."
 
Đó là lời phân trần của ông Phạm Thái Hà trong phiên tòa ngày 8/9 xét xử vụ án xảy ra tại Tập đoàn Thuận An.
 
Ông Hà là từng là trợ lý của ông Vương Đình Huệ trong nhiều năm, qua nhiều chức vụ, đặc biệt là chức bí thư Thành ủy Hà Nội và chủ tịch Quốc hội.
 
Ông bị điều tra và kết tội là do bị xác định là người có các tác động giúp Tập đoàn Thuận An trúng các gói thầu trong hai bữa ăn tại nhà ông Vương Đình Huệ vào năm 2020 và 2021.
 
Lời phân trần ngắn gọn của ông Phạm Thái Hà dường như bộc lộ một khoảng tối trong quyền lực.
 
Ông Hà không hẳn không có lý.
 
"Ý tưởng" của ông Hà được Báo điện tử Quốc phòng Thủ đô của Bộ Tư lệnh Thủ đô Hà Nội "tiếp sức" bằng một bài viết nhận định về sự rủi ro, khó lường của nghề trợ lý, thư ký, đăng ngày 24/9.
 
"Nếu thư ký, trợ lý thật sự là nghề nghiệp rủi ro thì ông Hà 'cao số', 'tốt số' hay quả thật là người tài năng, 'quý hiếm, khó kiếm, khó tìm', luôn vượt 'cửa ngọ môn' ngoạn mục, đáng kính nể?", bài viết nêu, nhắc đến quãng thời gian dài khoảng 20 năm ông Hà là trợ lý, thư ký của ông Huệ.
 
Trong khi ông Hà phân trần về rủi ro của nghề mình, Chủ tịch tập đoàn Thuận An Nguyễn Duy Hưng, trước tòa, lại kể một câu chuyện khác.
 
Ông Hưng nói rằng trong đấu thầu các dự án có nhiều góc khuất của cơ chế xin cho, với các khoảng mờ, thiếu minh bạch, khiến cho giới doanh nghiệp phải tìm đến các quan chức để chạy dự án.
 
Ông Hưng khai từng được ông Hà gợi ý "nên liên hệ trực tiếp với lãnh đạo cấp cao hoặc qua thư ký" để tạo thuận lợi trong việc đấu thầu một số dự án ở tỉnh Bắc Giang.
 
Nhưng rủi ro của người trợ lý như ông Phạm Thái Hà là bị khởi tố, bắt giam, ra pháp đình và bị tuyên án tù giam, trong khi bóng dáng của các nhân vật quyền lực phía sau vẫn chưa được nhắc tới một cách trực tiếp.
 
Không chỉ ông Phạm Thái Hà, trong những năm qua, không ít trợ lý hay thư ký của các nhân vật lãnh đạo cấp cao trong chính quyền cũng đã lâm vòng lao lý.
 
Vào năm 2022, truyền thông Việt Nam nhắc nhiều đến hai nhân vật, một là ông Nguyễn Quang Linh, trợ lý của Phó Thủ tướng Thường trực Phạm Bình Minh, bị bắt vào tháng 9/2022, và một là ông Nguyễn Văn Trịnh, trợ lý của Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam.
 
Khác với ông Hà bị tuyên án về tội "lợi dụng ảnh hưởng đối với người có chức vụ, quyền hạn để trục lợi", ông Linh và ông Trịnh lĩnh án vì "lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ".
 
Vậy các trợ lý lãnh đạo cấp cao có chức vụ và quyền hạn gì?
 
Và vì sao nghề của họ lại có những "rủi ro"?

 

Quyền lực và 'tiền cảm ơn'
Theo quy định hiện hành, các lãnh đạo được có trợ lý gồm bộ ngũ, các ủy viên Bộ Chính trị, các phó chủ tịch nước, phó thủ tướng, phó chủ tịch Quốc hội.
 
Những người như ông Phạm Thái Hà khi giữ chức trợ lý chủ tịch Quốc hội có các quyền hạn và chức vụ tương đương thứ trưởng. Ông Hà còn là phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội.
 
Trong khi đó, các trợ lý cho phó thủ tướng như ông Nguyễn Quang Linh và Nguyễn Văn Trịnh có chức vụ và quyền hạn tương đương tổng cục trưởng trước đây và cục trưởng hiện tại.
 
Quy định số 30-QĐ/TW ban hành năm 2021 nói rằng trợ lý là người có nhiệm vụ tham mưu, đề xuất các nội dung liên quan đến công việc của lãnh đạo.
 
Các lãnh đạo thuộc Tứ Trụ như ông Vương Đình Huệ được bố trí tối đa bốn trợ lý.
 
Khi nhậm chức Chủ tịch Quốc hội năm 2021, ông Huệ có ba trợ lý gồm các ông Phạm Thái Hà, Nguyễn Văn Cường và Hoàng Xuân Hòa - đều là những người từng giúp việc ông tại Thành ủy Hà Nội.
 
Đầu năm 2024, ông có thêm trợ lý thứ tư là ông Bùi Thế Cử, Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Tỉnh ủy Hưng Yên.
 
Trợ lý có quyền phối hợp với các cơ quan, cá nhân liên quan để thực hiện nhiệm vụ, theo dõi tiến độ công việc, đồng thời được yêu cầu cung cấp thông tin, tài liệu phục vụ công việc.
 
Vị trí này cho phép họ phối hợp với nhiều đầu mối trong hệ thống chính trị, dựa trên quyền hạn của lãnh đạo mà họ phục vụ.
 
Trong khi lãnh đạo Tứ Trụ có bốn trợ lý, các phó thủ tướng chỉ có một. Bí thư tỉnh ủy, thành ủy (trừ ủy viên Bộ Chính trị) và bộ trưởng không có tiêu chuẩn trợ lý, mà chỉ được bố trí một thư ký.
 
Trong ba trợ lý của các lãnh đạo phải ra trước pháp đình trong thời gian qua, ông Phạm Thái Hà là người có chức vụ cao hơn so với ông Nguyễn Quang Linh và ông Nguyễn Văn Trịnh.
 
Với trường hợp của ông Hà, theo cáo trạng truy tố, ông Hà sắp xếp ông Nguyễn Duy Hưng hai bữa ăn để gặp gỡ với các quan chức địa phương nơi tập đoàn Thuận An muốn trúng thầu.
 
Bữa đầu tiên là ăn sáng ở nhà Bí thư Thành ủy Hà Nội, ông Hà khi đó là trợ lý Ủy viên Bộ Chính trị, tương đương tổng cục trưởng.
 
Bữa ăn thứ hai, ông Hà trong tư cách trợ lý chủ tịch Quốc hội, một trong bốn lãnh đạo chủ chốt, chức vụ của ông Hà đã tương đương thứ trưởng.
 
Ông Hà được xác định đã có động thái sắp xếp doanh nghiệp và quan chức để "thông thầu" vì thế bị khép vào tội "lợi dụng ảnh hưởng đối với người có chức vụ, quyền hạn để trục lợi".
 
Đáng chú ý, vào cuối tháng 12/2021, trong bữa cơm với Ban Thường vụ Tỉnh ủy Bắc Giang tại nhà ông Vương Đình Huệ, ông Phạm Thái Hà giới thiệu ông Nguyễn Duy Hưng với ông Dương Văn Thái, khi đó là Bí thư Tỉnh ủy Bắc Giang.
 
Tại đây, ông Hà đã nói: "Tập đoàn Thuận An là đơn vị có năng lực, nhờ các anh quan tâm, xem xét cho doanh nghiệp này tham gia dự án cầu Đồng Việt" và được ông Thái trả lời "sẽ quan tâm". Thuận An sau đó đã trúng thầu dự án cầu Đồng Việt ở Bắc Giang trị giá 1.130 tỷ đồng.
 
Ông Hà khi đó có chức vụ tương đương thứ trưởng, còn ông Dương Văn Thái, ủy viên Trung ương Đảng, bí thư Tỉnh ủy, chức vụ cao hơn, tương đương bộ trưởng.
 
Việc một thứ trưởng gây ảnh hưởng và tác động lên được một người có chức vụ cao hơn cho thấy dường như ông Hà đang có một chỗ dựa lớn hơn, mới có thể khiến Ban Thường vụ Tỉnh ủy Bắc Giang khi đó lựa chọn Thuận An trúng thầu.
 
Ông Hà, cựu trợ lý của ông Vương Đình Huệ, đã bị tòa tuyên án 5 năm 6 tháng tù với việc nhận 750 triệu đồng "cảm ơn" từ doanh nghiệp.

 

Trong khi đó, đại dịch Covid-19 cũng đã khiến cho hai trợ lý quyền lực phải chịu cảnh tù trong hai vụ án khác nhau.
 
Ông Nguyễn Văn Trịnh, trợ lý Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam, đã nhận án tù vì tội "lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ" trong đại án Việt Á.
 
Ông Trịnh được xác định là đã tác động, can thiệp để giúp cho Việt Á biến sản phẩm thuộc sở hữu nhà nước thành của tư nhân và nhận số tiền 200.000 USD, tương đương 4,6 tỷ đồng.
 
Trong đại án về chuyến bay giải cứu, ông Nguyễn Quang Linh, Trợ lý Phó Thủ tướng Thường trực Phạm Bình Minh, cũng đã can thiệp để doanh nghiệp được cấp phép thực hiện chuyến bay trong vụ án "chuyến bay giải cứu". Ông Linh bị truy tố tội "nhận hối lộ" với số tiền hơn 4 tỷ đồng.
 
Có thể thấy trợ lý của lãnh đạo cấp cao dường như cũng có quyền lực của riêng mình. Và kết quả của việc đó là những khoản "tiền cảm ơn".
 
Vụ án Việt Á còn cho thấy một góc khuất khác của nghề trợ lý và thư ký.
 
Các văn bản trước khi được phó thủ tướng hay bộ trưởng ký, ban hành, đều trải qua các thủ tục mà các trợ lý, thư ký kiểm tra, và đó dường như là một khoảng trống để những người giúp việc có thể thể hiện quyền lực của mình.
 
Trong vai trò trợ lý, ông Trịnh là người đã phối hợp cùng với ông Nguyễn Huỳnh, thư ký của Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thành Long, để tham mưu và giúp việc cho các lãnh đạo ký các công văn giúp Việt Á.
 
Ông Trịnh được xác định là đã can thiệp nhiều cá nhân ở Bộ Y tế, tự chỉnh sửa văn bản nhằm giúp cho công ty Việt Á tiêu thụ test xét nghiệm chuẩn bị sản xuất.
 
Ông Huỳnh lĩnh án 9 năm tù vì tội "nhận hối lộ" 2,2 triệu USD và 4 tỷ đồng từ ông Phan Quốc Việt, Tổng giám đốc Công ty Việt Á. Trong số đó, 2,2 triệu USD là tiền ông Việt gửi cho Bộ trưởng.
 
Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thành Long cũng đã phải hầu tòa và nhận án 18 năm tù, sau đó, tại phiên phúc thẩm được giảm còn 17 năm tù.
 
Đại án chuyến bay giải cứu chứng kiến cảnh hầu tòa của ông Nguyễn Quang Linh, trợ lý Phó Thủ tướng Thường trực Phạm Bình Minh. Ông Linh được xác định nhận hối lộ hơn 4,2 tỷ đồng.
 
Trong vai trò trợ lý, nhiệm vụ của ông Linh là tham mưu, đề xuất và trình lãnh đạo Chính phủ phê duyệt chuyến bay giải cứu công dân.
 
Điều này có nghĩa là các hồ sơ, trước khi đến bàn của lãnh đạo - tức Phó thủ tướng Phạm Bình Minh - thường qua tay của ông Linh.
 
Trước tòa, ông Linh khai rằng, trong các chuyến bay giải cứu, ông không được phân công nhiệm vụ gì, và cũng không có chức năng thẩm định, đề xuất các vấn đề liên quan đến những tờ trình hay văn bản được gửi đến lãnh đạo. Trợ lý cũng không có quyền ngăn chặn hay bác bỏ các hồ sơ xin cấp phép chuyến bay.
 
Nhưng ông Linh vẫn có cách để hồ sơ của các doanh nghiệp nhờ ông giúp đỡ đến bàn và lấy được chữ ký phê duyệt của lãnh đạo Chính phủ.
 
Ông Nguyễn Quang Linh đã phải lĩnh mức án 7 năm tù.
 
Trong vụ án này người chịu mức án nặng nè là ông Phạm Trung Kiên, người bị xác định nhận hối lộ 253 lần, với tổng số tiền hơn 42,6 tỷ đồng.
 
Ông Kiên là thư ký Thứ trưởng Y tế Đỗ Xuân Tuyên, đã bị Viện Kiểm sát đề nghị mức án tử hình, nhưng tòa tuyên án chung thân về tội danh nhận hối lộ.

 

Giám sát và chịu trách nhiệm
Nhưng khi để các trợ lý, cấp dưới của mình dính vào các vụ dàn xếp đó, các lãnh đạo cũng đã phải chịu trách nhiệm.
 
Sau khi ông Phạm Thái Hà bị Bộ Công an thông báo khởi tố và bắt giam vào ngày 22/4/2024, chỉ bốn ngày sau, ông Vương Đình Huệ bị cho thôi các chức vụ trong Đảng và sau đó là chức chủ tịch Quốc hội.
 
Trong các lý do vi phạm mà báo cáo của Ủy ban Kiểm tra Trung ương đề cập đến, ông Huệ được cho là phải "chịu trách nhiệm người đứng đầu".
 
Ông Huệ sau đó còn phải chịu thêm hai lần kỷ luật nữa, một lần vào tháng 11/2024 với hình thức cảnh cáo, và một lần vào tháng 7/2025 bằng hình thức cách tất cả chức vụ trong Đảng.
 
Trong khi đó, ông Phạm Bình Minh và Vũ Đức Đam cũng chịu trách nhiệm chính trị cho các sai phạm mà hàng loạt cấp dưới của mình gây ra trong hai đại án Việt Á và chuyến bay giải cứu.
 
Cả hai vị phó thủ tướng này đều được về hưu "theo nguyện vọng cá nhân".
 
Riêng trường hợp ông Nguyễn Huỳnh, cơ quan điều tra xác định ông này nhận tiền thay bộ trưởng, và ông Nguyễn Thành Long cũng đã phải hầu tòa.
 
Trường hợp của bộ đôi lãnh đạo - thư ký là Nguyễn Thanh Long - Nguyễn Huỳnh dường như tương phản với Đỗ Xuân Tuyên - Nguyễn Trung Kiên.
 
Vào tháng 7/2023, khi đề nghị mức án tử hình cho ông Kiên, Viện Kiểm sát cũng đề nghị điều tra, xử lý cả lãnh đạo của ông này là Thứ trưởng Đỗ Xuân Tuyên trong giai đoạn hai của vụ án.
 
Trước đó, vào tháng 5/2022, ông Tuyên từng bị kỷ luật khiển trách - mức nhẹ nhất trong thang kỷ luật bốn mức của Đảng.
 
Tuy nhiên, ông Tuyên vẫn không được nhắc đến trong giai đoạn hai của vụ án về chuyến bay giải cứu, vẫn giữ chức thứ trưởng, và tiếp tục được bổ nhiệm lại chức vụ này vào tháng 11/2024.
 
Trong thời gian xét xử vụ án, báo Tuổi Trẻ khi đó cho biết dư luận lúc bấy giờ đã đặt câu hỏi ông Nguyễn Trung Kiên không có chức vụ phê duyệt chuyến bay nhưng lại nhận hối lộ nhiều như vậy và ông có đưa tiền cho ai khác hay không.
 
Khi đó, nhà báo Trương Huy San, một cây bút về chính trị Việt Nam, cũng đặt câu hỏi trên tài khoản Facebook cá nhân rằng: "Bạn nghĩ, 253 lần đưa hối lộ ấy là cho thư ký hay cho thứ trưởng?"
 
Trong bài viết tháng 5/2024 trên báo Dân Việt, Luật sư Lê Vĩnh Thụy đã nhận định về trường hợp ông Huỳnh và ông Kiên như sau:
 
"Ông Nguyễn Thanh Long nếu không nhận tiền của Phan Quốc Việt thì Nguyễn Huỳnh cũng không có 4 tỷ đồng. Ông Thứ trưởng Bộ Y tế nếu yêu cầu bản thân ký xong, cấp dưới phải đóng dấu phát hành luôn, Phạm Trung Kiên khó có thể vòi vĩnh doanh nghiệp".
 
Trước tòa, luật sư bào chữa cho ông Kiên lập luận rằng với vai trò giúp việc cho thứ trưởng, thân chủ của ông chỉ tiếp nhận hồ sơ và trình thứ trưởng xét duyệt, chứ không có thẩm quyền cấp phép chuyến bay.
 
Luật sư cũng cho rằng ông Kiên chỉ là chuyên viên, không phải thư ký thứ trưởng.
 
Quả thật, theo Quy định 30 năm 2021 của Đảng, chỉ có các chức danh như bộ trưởng trở lên mới được phép có thư ký.
 
Thế nhưng, ông Kiên, bị bắt vào năm 2023, vẫn ra tòa trong tư cách thư ký Thứ trưởng Bộ Y tế.
 
Không giống như lời khai của ông Kiên và lập luận của luật sư, Viện Kiểm sát buộc tội ông Kiên lợi dụng vị trí công tác của mình để móc nối và ra giá nhằm buộc các doanh nghiệp phải chung chi, đưa hối lộ mới cấp phép các chuyến bay giải cứu.