NẠN ĐÓI Ất Dậu-1945-Kỳ 1: Người con bị cho đi để khỏi chết đói

 

NẠN ĐÓI Ất Dậu-1945

Kỳ 1: Người con bị cho đi để khỏi chết đói

Nhân chứng nạn đói kinh hoàng năm Ất Dậu 1945 đều đã ngoài 80 tuổi, chỉ số ít cụ còn sống. Có cụ giờ con cháu đầy đàn, nói vui chỉ mong có sức mà… ăn.
 
Nhắc về nạn đói, khóe mắt các cụ lại ướt nhòe, không nỗi đau nào bằng 2 triệu đồng bào phải chết đói tức tưởi. Nhưng nhắc chuyện cũ không chỉ kể thảm nạn của dân tộc ngày nào mà còn là bài học xương máu cho mai sau.
 
80 năm trước, cô bé Lê Thị Mi, 5 tuổi, lẽo đẽo bám theo người bán ngô (bắp) xa lạ vì được cho ăn, nhờ thế mà sống sót. Trong nạn đói khủng khiếp năm 1945, nhiều người dân phải bỏ nhà đi xin ăn. Cảnh cha mẹ đớn đau rứt ruột bán hay cho con mình xảy ra không ít nhưng ai được nhận nuôi đã là may mắn! Rất nhiều người già, trẻ, em bé bị đói đến chết khắp nơi!
 
Lẽo đẽo bám theo người có miếng ăn
Cô bé Mi giờ đã là bà lão móm mém, vui vầy bên con cháu trong ngôi nhà khang trang ở khu 1, xã Vĩnh Lại, huyện Lâm Thao (nay là xã Bản Nguyên), Phú Thọ.
 
Bà Mi quê gốc Thái Bình (Hưng Yên mới), nơi xảy ra nạn đói nặng nề nhất từ Quảng Trị đổ ra các tỉnh miền Bắc. Bà là một trong số ít nhân chứng nạn đói Ất Dậu, trí nhớ còn minh mẫn dù tai có phần bị lãng. Nhưng không sao, bà đã có con dâu sẵn sàng "phiên dịch".
 
"Năm ấy đói thảm lắm, bố mẹ và bốn anh chị em chúng tôi hai trai, hai gái sống trong một túp lều rách rưới, chẳng có gì cả. Đói quá, bố tôi mới chạy tới nhà ông chú, xin cho bán miếng đất, được đồng nào mua gạo nuôi con nhưng chú không cho bán.
 
Bố về bàn với mẹ, cứ không có gì ăn thế này sẽ chết cả nhà, làng nhiều người chết lắm rồi. Giờ hai đứa con gái theo mẹ, hai đứa con trai theo bố, tách nhau ra mà đi xin ăn.
 
Mẹ đưa tôi và chị gái đi lên mạn ngược, còn bố đưa hai anh đi xuôi. Tôi chỉ biết thế, rồi cả nhà chúng tôi tách nhau ra, từ đó mẹ với chị em tôi không bao giờ gặp lại bố và hai anh" - bà Mi nghẹn ngào kể!
 
Nhớ quãng đường mẹ con dắt díu nhau từ Thái Bình lên Phú Thọ, bà Mi không biết đi mất bao ngày: "Tôi lúc đó 5 tuổi, chị gái khoảng 10 tuổi, mẹ ôm cái bị rách dắt hai chị em đi, đi mãi, đói mệt thì ngồi lả ven đường.
 
Ba mẹ con cứ đi dọc đường, thấy nhà ai mở cửa liền vào xin ăn. Nhà thì cho củ khoai, bắp ngô, bát cháo, tối thì ngủ đường ngủ chợ. Nhiều nhà vào, người ta cũng không có gì để cho. Có nhà thấy người ăn xin tới liền chạy vào khóa cửa. Vì người đi ăn xin nhiều quá, già trẻ đều chết đói la liệt dọc đường.
 
Cứ mỗi lần đến chợ quê, mẹ tôi thường nán lại một hai ngày, vì ở chợ người ta buôn bán dễ có đồ ăn. Cũng chính ở chợ Hưng Hóa (Phú Thọ), tôi gặp mẹ nuôi đi bán ngô rồi theo luôn.
 
Mẹ nuôi ngày đó quẩy gánh ngô luộc, bà cho tôi một cái, ăn hết rồi còn muốn ăn nữa nên cứ lẽo đẽo theo sau. Bà thấy thế dẫn tôi lại chợ hỏi con nhà ai, gặp mẹ đẻ tôi thấy có hai đứa nhỏ. Bà hỏi có cho bớt một đứa không để mang về nuôi, mẹ đẻ lúc đó cũng đói lả, rối rít nhờ bà nuôi hộ một đứa.
 
Cuối cùng mẹ nuôi nhận tôi, bà lấy số tiền bán ngô đưa mẹ đẻ tôi rồi dắt tôi đi. Mẹ đẻ tôi luống cuống quên hỏi địa chỉ nhà mẹ nuôi ở đâu, khi có người nhắc mới tất tả chạy theo để hỏi. Nhưng mẹ nuôi đã đưa tôi xuống đò, đi dọc dòng sông để về nhà. Lúc đó tôi nhìn lên bờ, thấy mẹ đẻ cứ chạy theo trên bờ sông.
 
Đò thì xa dần, mẹ nuôi không nghe thấy tiếng bà, còn tôi thì nhớ mãi cái dáng mẹ chạy theo ngày ấy. Rồi tôi cảm thấy nhớ mẹ, mới biết sợ khi đi ở với người lạ" - bà Mi nhớ.
 
Từ ngày về với mẹ nuôi, bà Mi không còn phải đói dài ngày và lang thang xin ăn. Mẹ nuôi coi bà như con đẻ. Mẹ đi lấy chồng cũng đem bà theo.

 

Sau 10 năm bất ngờ gặp lại mẹ và chị
Sau này, mẹ nuôi sinh các em, bà Mi là chị cả trong gia đình. Khoảng năm 16 tuổi, bà bất ngờ nghe tin mẹ đẻ và chị gái còn sống, ở gần mình.
 
"Năm đó bà nội đi tản cư ở xã bên, một người bà con trông thấy tôi liền nói giống một người trong xã, bảo tôi giống như em gái, có thể là người nhà, cứ qua gặp xem biết đâu lại đúng. Tôi chần chừ mãi rồi thử qua gặp, hóa ra đúng là mẹ và chị gái.
 
Nhưng mẹ không nhận tôi, mẹ bảo đã cho rồi thì không dám nhận lại. Chị gái thì nhận ra ngay, chị em ôm nhau khóc òa"- khóe mắt bà Mi lại nhòe ướt.
 
Bà Mi nhận tin buồn, bố và hai anh đi biệt tích, nghe nói lần lượt chết hết trong nạn đói. Nhưng chết ở đâu không biết, bà cứ đến rằm lại thắp hương cầu khấn.
 
Mẹ đẻ tái giá, chị gái ở cùng mẹ, bà Mi không ở mà trở về sống cùng gia đình mẹ nuôi. Bố nuôi là cán bộ kháng chiến, ông muốn bà được đến trường học. Nhưng rồi bố mẹ sinh thêm nhiều em, chiến tranh kéo dài, bà Mi phải nghỉ học ở nhà giúp mẹ việc đồng áng và chăm em.
 
Đến giờ bà Mi vẫn tiếc nuối không được đi học, chỉ mới vừa biết đọc chữ thì phải nghỉ. Thời thanh niên, bà khỏe mạnh, chăm chỉ làm việc ai cũng quý mến. Bà được một anh trai cùng làng để ý, hỏi cưới làm vợ.
 
"Chị em chúng tôi hòa thuận, xem chị như ruột thịt trong gia đình. Vì là chị cả nên vất vả hơn. Sau này chị kết hôn, chồng mất sớm ở chiến trường Quảng Trị, chị phải nuôi con một mình lại càng vất vả" - ông Lê Văn Hựu, em thứ ba trong năm người em của bà Mi trong gia đình mẹ nuôi, tâm sự.
 
Lấy chồng năm 1961, bà Mi sinh được một trai một gái thì năm 1968 chồng hy sinh. Bà mới 27 tuổi, ở vậy nuôi hai con. Sau này có lần bà về quê Thái Bình tìm lại họ hàng nhưng không còn ai. Túp lều và khu đất gia đình bà cũng bị san bằng, mọc lên khu nhà mới lạ.
 
Cũng như gia đình bà, khi nạn đói xảy ra, người dân ở các vùng quê Kiến Xương, Tiền Hải, Thái Thụy... tỉnh Thái Bình phải lê la tứ xứ để xin ăn. Nhà thì đi vài người, nhà thì bỏ đi hết không còn ai. Và rất nhiều người đã đói lả, chết gục trên đường, thậm chí cả gia đình già trẻ không còn một ai để có thể chôn cất người chết!
 
Theo cuốn Nạn đói năm 1945 - Những chứng tích lịch sử của GS Văn Tạo và GS Furuta Moto, nạn đói này làm hơn 2 triệu đồng bào Việt Nam bị chết thảm.
 
Toàn miền Bắc từ Quảng Trị trở ra, mà trọng điểm là các tỉnh duyên hải Bắc Bộ, Đồng bằng sông Hồng như Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình, Hà Nam, Hưng Yên... đều bị đói khủng khiếp. Nơi tỉ lệ chết đói cao nhất là 67%, chiếm 2/3 tổng dân số.
 
Nguyên nhân sâu xa nhất, như cả tư liệu lẫn lời các nhân chứng kể, là âm mưu của phát xít Nhật và thực dân Pháp. Quân Nhật thì vơ vét cho chiến tranh. Còn thực dân Pháp lại nhằm dự trữ lương thực phòng khi đồng minh chưa tới mà Nhật đã yếu, phải đánh Nhật hoặc để sau này tái xâm lược Việt Nam.
 
Ngoài nguyên nhân chính kể trên còn các nguyên nhân như tắc nghẽn giao thông do chiến tranh (không đưa gạo miền Nam ra Bắc được) và thiên tai mất mùa cuối năm 1944.

 

-----------------------------------
 
Nhiều gia đình chết cả nhà, có dòng họ chết không còn một ai, thậm chí có làng bị xóa sổ trong nạn đói. Vụ lúa năm sau có những chỗ xanh tốt bất thường như dáng người nằm. Người ta kể rằng chính nơi đó có người chết đói chỉ được vùi tạm nên trở thành phân cho lúa...