TRUYỀN THUYẾT BÀ RỊA

 

TRUYỀN THUYẾT BÀ RỊA

I. Bối cảnh
Vào khoảng thế kỷ XVII – XVIII, khi người Việt từ miền Trung, miền Bắc vào Nam khai hoang, vùng đất Phước Hưng – Long Điền (nay thuộc tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu) còn hoang sơ, rừng rậm, thú dữ nhiều, dân cư thưa thớt.
Khi ấy, vùng đất này nằm gần khu vực của người Chăm cổ, vẫn còn nhiều làng mạc nhỏ của người Chăm sinh sống sau khi vương quốc Champa suy tàn.
 
II. Nữ thủ lĩnh Po Riyak
Trong vùng có một nữ tù trưởng người Chăm tên là Po Riyak (nghĩa là người phụ nữ mạnh mẽ).
Bà thông minh, hiền đức, giỏi võ nghệ và rất được dân tin yêu. Bà cai quản vùng đất ven sông, giúp dân trồng lúa nước, trị thủy, dạy cách làm muối và nuôi tằm dệt vải.
Nhờ Bà mà đời sống dân Chăm và dân Việt giao thương hòa thuận, không xảy ra chiến sự.
 
III. Gặp gỡ người Việt khai hoang
Một thời gian sau, đoàn người Việt từ Quảng Ngãi, Bình Định vào khai hoang.
Ban đầu, họ sợ dân Chăm chống đối, nhưng Po Riyak không cho đánh nhau, mà đích thân ra tiếp đoàn, nói:
“Đất này rộng, trời này chung. Người Việt biết cày, người Chăm biết trị nước. Hợp sức lại thì dân hai bên đều no đủ.”
Nghe lời Bà, hai bên kết nghĩa, cùng nhau khai phá đất đai. Vùng đất ấy ngày càng phồn thịnh, rừng hoang dần biến thành ruộng lúa, vườn trái.
 
IV. Bà hy sinh vì dân
Một năm nọ, mưa lớn kéo dài, nước từ núi đổ về gây lũ dữ, đe dọa cuốn trôi làng xóm.
Bà Po Riyak dẫn dân đắp đê, ngăn nước, suốt nhiều ngày không nghỉ. Khi đê gần vỡ, Bà cùng vài người thân cận dùng thân mình chắn dòng nước, rồi bị lũ cuốn đi.
Dân làng vớt được thi thể Bà bên gò cát, liền an táng tại đó, lập miếu thờ, hằng năm cúng giỗ trọng thể.
Sau khi mất, dân tin rằng linh hồn Bà hiển linh, thường hiện về báo mộng, cứu người gặp nạn, bảo hộ mùa màng.
 
V. Bà hóa thần và tên gọi “Bà Rịa”
Người Việt nghe tên “Po Riyak” không quen, đọc chệch thành “Bà Rịa”.
Cái tên ấy vừa gần gũi, vừa tôn kính.
Người ta lập Miếu Bà Rịa ngay trên nền xưa, khói hương quanh năm. Từ đó, vùng đất xung quanh cũng được gọi là xứ Bà Rịa, rồi trở thành tên hành chính chính thức sau này.
 
VI. Dấu ấn đến ngày nay
Miếu Bà Rịa hiện vẫn còn ở phường Phước Trung, TP. Bà Rịa.
Mỗi năm vào tháng 3 âm lịch, dân trong vùng tổ chức Lễ hội Bà Rịa để tưởng niệm công đức của Bà.
Trong tâm thức dân Nam Bộ, Bà Rịa được xem là nữ thần mở đất, biểu tượng của:
lòng nhân ái,
đức độ và trí tuệ của người phụ nữ,
sự hòa hợp giữa hai dân tộc Việt – Chăm trong buổi đầu khai khẩn phương Nam.
 
🌺 Kết luận
“Bà Rịa” không chỉ là một địa danh, mà là huyền thoại hóa của một con người có thật, biểu trưng cho tinh thần đoàn kết, khai phá và hiếu nghĩa của cư dân Nam Bộ.
Vì thế, dân gian có câu:
“Đất Bà Rịa nắng cháy da người,
Mà tình đất, tình Bà còn đượm mãi.”