DANH CHÍNH NGÔN THUẬN
DANH CHÍNH NGÔN THUẬN
“Danh chính ngôn thuận” là câu
thành ngữ mang ý nghĩa chỉ danh nghĩa chính đáng. Khi một người có danh nghĩa
chính đáng rồi thì nói mới được thông. Ngoài ra, nó cũng bao hàm ý nghĩa là khi
làm một việc gì mà đã có lý do đầy đủ, chính đáng, đúng lý hợp tình thì sẽ
thông thuận, dễ đạt được thành công. Còn một tầng ý nghĩa cao hơn, chính là làm
người, làm việc phải thuận theo Thiên lý.
Câu thành ngữ này xuất phát từ
cuốn “Luận Ngữ. Tử Lộ”: “Danh bất chính tắc ngôn bất thuận, ngôn bất thuận
tắc sự bất thành, sự bất thành tắc lễ nhạc bất hưng, lễ nhạc bất hưng tắc hình
phạt bất trúng, hình phạt bất trúng tắc dân vô sở thố thủ túc” ý nói, danh
không chính tắc thì ngôn không thuận, ngôn không thuận thì sự sẽ không thành, sự
không thành thì lễ nhạc không hưng thịnh, lễ nhạc mà không hưng thịnh thì hình
phạt sẽ không thỏa đáng, hình phạt không thỏa đáng thì dân sẽ bối rối, không biết
phải làm gì mới phải.
Năm 501 trước công nguyên, Khổng
Tử 51 tuổi làm quan Trung Đô Tề cho nước Lỗ. Một năm sau, vì có nhiều thành
tích nên ông được đề bạt làm Tư Không, quản lý việc kiến thiết công trình. Sau
đó không lâu, ông lại chuyển sang làm quan Tư Khấu. Khi Khổng Tử 56 tuổi, ông lại
làm chức tướng quốc. Ông chỉ tham gia vào việc chính sự của nước Lỗ chỉ vẻn vẹn
ba tháng, nhưng đã khiến cho tục lệ của Lỗ quốc cải biến rất lớn.
Thành quả của Khổng Tử khiến vua
của nước Tề là Tề Cảnh Công cảm thấy sợ hãi. Ông ta đặc biệt chọn ra 80 cô gái
xinh đẹp và cho họ ăn mặc áo hoa gấm lụa, cho họ học vũ đạo, hơn nữa
còn chọn thêm 120 con ngựa tốt để cung phụng Vua Lỗ Định Công ăn chơi
hưởng lạc. Vua Tề Cảnh Công làm như vậy nhằm để việc chơi bời hưởng lạc ăn
mòn ý chí của Lỗ Định Công. Kế sách này quả nhiên có hiệu quả, Lỗ Định Công
chìm đắm vào ca múa dâm lạc, không còn hỏi han đến việc triều chính nữa.
Học trò Tử Lộ của Khổng Tử thấy
tình hình ấy thì hỏi Khổng Tử: “Thưa thầy! Chúng ta hãy rời khỏi nơi này
đi!”
Khổng Tử trả lời:“Nước Lỗ hiện
giờ sắp làm tế lễ ở vùng ngoại ô. Nếu họ có thể chiểu theo lễ pháp là biếu thịt
sau tế lễ cho các quân thần thì chúng ta có thể ở lại, không đi nữa.”
Kết quả là Vua Lỗ Định Công đã
vi phạm nghi thức bình thường, không đem thịt sau cúng tế phân phát cho các đại
thần. Vì thế, Khổng Tử đã rời khỏi nước Lỗ, sang nước Vệ.
Khi tới nước Vệ, vua của nước Vệ
là Vệ Linh Công hỏi Khổng Tử rằng: “Bổng lộc của ông ở nước Lỗ được bao
nhiêu?” Khổng Tử trả lời rằng, ông được sáu vạn đấu gạo. Thế là vua Vệ
Linh Công cũng trả cho ông từng đó gạo.
Đám học trò đi theo Khổng Tử gặp
được chỗ an thân, ai nấy đều vô cùng mừng rỡ. Tử Lộ đặc biệt vui vẻ hỏi Khổng Tử: “Vua
nước Vệ cho thầy cai quản việc triều chính thì trước tiên thầy sẽ làm gì?”
Khổng Tử suy nghĩ một lát rồi
nói: “Ta nghĩ trước tiên phải sửa cho đúng cái danh phận.”
Tử Lộ không khách khí hỏi: “Thầy
có phần cổ hủ rồi. Việc này đâu có gì mà phải cải chính ạ?”
Khổng Tử nói: “Con thật là
sơ suất! Người quân tử chỉ hoài nghi những gì mà trong tâm chưa rõ. Danh phận
không chính thì đạo lý cũng sẽ giảng không thông. Đạo lý không được giảng
thông thì sự tình làm cũng sẽ không thành. Sự tình làm không thành thì việc
giáo hóa lễ nhạc của quốc gia cũng sẽ không thiết lập được. Giáo hóa lễ nhạc mà
không hưng thì hình phạt sẽ không thỏa đáng. Hình phạt không thỏa đáng thì dân
chúng sẽ không biết xử sự như thế nào cho phải. Cho nên, danh phận mà người
quân tử dùng nhất định phải có thể nói ra đạo lý, đạo lý nói ra thì nhất định
phải làm được thông.”
Xã hội thời xưa, cổ nhân vô cùng
coi trọng “danh chính ngôn thuận”, mấy ngàn năm qua cũng đều là như vậy. Ngày
nay có rất nhiều người là “hữu danh vô thực”, như thế cũng chính là “danh không
chính” cho nên “ngôn không thuận” và “sự không thành”.
An Hòa
Nhận xét
Đăng nhận xét