CHỚ ĐÁNH RẮN TRONG HANG
CHỚ ĐÁNH RẮN TRONG HANG
Tục ngữ Việt Nam có câu “Chớ đánh rắn trong hang, chớ đánh đại
bàng trên núi”. Các nhà biên soạn từ điển giải thích và dẫn thêm nhiều dị bản
đồng nghĩa:
-“Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam” (Nhóm Vũ Dung-Vũ Thuý
Anh-Vũ Quang Hào): “Chớ đánh rắn trong hang, chớ đánh đại bàng trên mây [Chớ
khua tổ kiến trên cây, chớ đánh cáo cầy ngoài nội]. Không nên đánh kẻ thù khi
chúng đang ở thế thuận lợi”.
-“Kho tàng tục ngữ người Việt” (Nguyễn Xuân Kính-Nguyễn Thuý Loan-
Phan Lan Hương-Nguyễn Luân): “Chớ đánh rắn trong hang, chớ đánh đại bàng trên
chín tầng mây”; “Chớ đánh rắn ở trong hang” (Văn hoá truyền thống Liễu Đôi).
Chớ làm việc nguy hiểm, viển vông, bất lợi”; “Chớ khua tổ kiến trên cây, chớ
đánh cáo cầy ngoài nội: Chớ làm những việc dại dột, không kết quả có khi lại
luỵ đến mình”.
-“Từ điển tục ngữ Việt” (Nguyễn Đức Dương): “Chớ chọc tổ kiến trên
cây; chớ trêu cáo cầy ngoài nội. Chớ trêu chọc lũ kiến đang ở yên trên cây
cũng như lũ cáo cầy đang sống yên lành ngoài nội (để khỏi bị những giống vật ấy
nổi giận và quay lại làm hại). Hay dùng để nhắc mọi người chớ có làm kinh động
những ai đang sống yên lành (mà dễ bị họ nổi giận và quay lại gây hại)”.
Mới
đọc qua, có vẻ như cách giải thích của các nhà biên soạn từ điển không có gì
cần phải bàn thêm. Nhưng suy cho kĩ sẽ thấy có vài điều chưa ổn.
Xét nghĩa đen, “rắn” có thể cắn chết người; “kiến” đốt
người; “cáo cày”, “đại bàng” săn bắt gia cầm, vật nuôi của người. Tuy nhiên,
tất cả chúng đều nhỏ bé và yếu thế trước sức mạnh của con người. Mặt khác, dân
gian cho thấy những con vật này đều đang sống trong lãnh địa của chúng: “rắn
trong hang” (vô hại), “tổ kiến trên cây” (không đụng chạm gì đến con người), “cáo
cày ngoài nội” (cách biệt xóm làng), “đại bàng trên núi”, “đại bàng trên mây”,
thậm chí là “đại bàng trên chín tầng mây” (hẻo lánh, quá xa cách). Nghĩa là
chúng không hề xâm phạm lãnh địa, hay gây nguy hiểm, làm hại gì đến con người.
Nếu cho rằng “chúng đang ở thế thuận lợi” (như cách giải thích của
từ điển Nhóm Vũ Dung), thì có lẽ phải hiểu ngược lại mới đúng. Vì “rắn trong
hang” ở thế bị động, dễ bị tiêu diệt; “tổ kiến trên cây” dễ diệt gọn tận gốc;
còn “cáo cày ngoài nội”, “đại bàng trên chín tầng mây”, thì sự thuận lợi của
chúng có chăng chỉ là dễ dàng thoát khỏi sự tìm diệt của con người mà thôi.
Điều đáng chú ý là dân gian dùng từ “đánh”, “khua”, “chọc” “trêu”, chứ không
phải “bắt” (săn bắt). Theo đó, con người có thể săn bắt những đối tượng ấy để
lấy thịt, hoặc đánh giết khi bị chúng tấn công, gây hại, nhưng bỗng dưng đi
lùng bắt, giết chúng thì không nên.
Như vậy, về nghĩa đen, câu tục ngữ “Chớ đánh rắn trong hang,
chớ đánh đại bàng trên núi” [dị bản “Chớ đánh rắn trong hang, chớ đánh đại
bàng trên chín tầng mây”; “Chớ chọc tổ kiến trên cây, chớ trêu cáo cầy ngoài
nội”…] cho chúng ta thấy một quan điểm ứng xử với thế giới tự nhiên của dân
gian: không phá hại, xâm hại môi trường sống của muông thú khi mà chúng không
hề gây hại gì cho con người, tránh những rắc rối không đáng có; nghĩa bóng:
trong các mối quan hệ xã hội, nếu người khác không đụng chạm, xâm hại đến quyền
lợi của mình, thì mình cũng không nên “chuốc dữ mua hờn”, làm những việc không
đâu.
HOÀNG
TUẤN CÔNG
Rắn hổ mang
Ảnh: ST
Ảnh: ST
Nhận xét
Đăng nhận xét