VỀ MỘT SỐ ĐÔI CÂU ĐỐI GS VŨ KHIÊU SOẠN CHO THANH HÓA (Phần II)
VỀ MỘT SỐ ĐÔI CÂU ĐỐI
GS VŨ KHIÊU SOẠN CHO THANH HÓA
(Phần II)
Sau khi đăng Phần
I, bạn đọc phát hiện có ít nhất 9 cá nhân, tập thể, đơn vị, địa
phương, đền đài,..; nam, phụ, lão, ấu,...; kẻ sống, người chết; anh hùng, lãnh
tụ...;đất liền, hải đảo...(nhận xét của TS Nguyễn Xuân Diện) được GS Vũ
Khiêu tặng và hiện đang sở hữu đôi câu đối “Thu hết tinh hoa kim cổ lại, Xây
cao văn hiến nước non này”, (tùy người, tùy nơi có sáng tạo, thay đổi một
vài chữ ).
1/
Có bạn đọc lại hỏi, phải chăng
GS Vũ Khiêu đã dựa vào ý tứ đôi câu đối của vua Lê Thánh tông tặng người làm
nghề hót phân:
Ý nhất nhung y, năng đảm thế
gian nan sự,
Đề tam xích kiếm, tận thu thiên
hạ nhân tâm.
Nghĩa là:
Khoác một áo bào, đảm đang khó
khăn thiên hạ,
Cầm ba thước kiếm, tận thu lòng dạ
thế gian,
(Giai thoại văn học Việt Nam-Kiều
Thu Hoạch-NXB Văn học-2010)(*)
GS Vũ Khiêu căn cứ vào đó “sáng
tạo” thành đôi câu đối tặng NSNA V.A.N (như chúng tôi đã dẫn trong phần I bài
viết):
“Nửa mắt nhìn đời, thu cả tinh
hoa trời đất lại,
Bảy tuần thưởng Tết, bày đầy cảnh
sắc cổ kim chơi.”
Từ đôi câu đối trên, GS Vũ Khiêu
tiếp tục “cải biên” thành đôi câu đối “đa năng”:
“Thu hết tinh hoa kim cổ lại
Xây cao văn hiến nước non này.”?
Theo chúng tôi, chưa có cơ sở
nào để khẳng định như vậy. Bởi từ “tận thu”của vua Lê Thánh tông tuy đối dịch
là “thu hết”, nhưng không đồng nghĩa với chữ của GS Vũ Khiêu (“tận
thu” nghĩa là thu cho kỳ hết, thu cả những thứ đáng bỏ đi; “thu hết” chỉ
có nghĩa thu không bỏ sót tí tẹo nào). Hơn nữa, đối tượng“tận thu” và “thu
hết” ở đây cũng ở hai thái cực hoàn toàn khác nhau: một đằng là chất thải
bẩn thỉu nhất của thế gian, một đằng là tinh hoa của đất trời, kim cổ. Bởi vậy,
có lẽ sự na ná về cấu tứ, nhịp điệu ở đây chẳng qua chỉ là sự tình cờ mà thôi.
Tuy nhiên, công bằng mà nói, cái cách nhân bản, cho, tặng câu đối của GS Vũ
Khiêu cũng có gì đó giống kiểu “tận thu” lòng dạ của thế gian thật!
Xin trở lại chuyện câu đối của
GS Vũ Khiêu soạn cho Thanh Hóa (tiếp theo phần I):
2.
Câu đối soạn cho Đền thờ Bà
mẹ Việt Nam anh hùng và các Anh hùng Liệt sĩ ở Hàm Rồng-Thanh Hóa:
“Khí vượng sơn hà, đế bá vương hầu
hoa mãn địa
Danh oanh kim cổ, anh hùng hào
kiệt thế xung thiên.”
Chúng tôi khá bất ngờ, không hiểu
sao GS Vũ Khiêu lại “luận” hai vế bằng“hoa mãn địa” và “thế xung
thiên”? Có sự lắp ghép nào ở đây chăng? Từ chút “kinh nghiệm” về cách
làm câu đối của GS Vũ Khiêu, tôi thử gõ hú họa mấy chữ "Vũ Khiêu hoa mãn địa" lên
“Mr. Google”, không ngờ, Ngài lập tức dẫn tôi đến Trường Mầm non Xuân Phong (Hà
Nội). Hóa ra, vốn GS Vũ Khiêu từng tặng cho trường mầm non câu đối thế này:
“Lan hoa hương mãn địa
Anh kiệt thế xung thiên”
Lại thắc mắc, sao một Trường Mầm non lại được tặng đôi câu đối thế này nhỉ? Câu trả lời sau đây (hẳn là cách giải thích của chính GS Vũ Khiêu khi trao tặng) đăng trên trang Website của Nhà trường:
“Tâm-Tài-Trí của người làm
giáo dục tinh khiết như đóa hoa lan, tỏa hương đầy mặt đất. Học trò của Trường
Mầm non Xuân Phong là thế hệ hậu sinh của các bậc anh hùng hào kiệt, ngay bây
giờ đã có thể chinh phục bầu trời”.
“Tâm-tài-trí” của các
cô giáo ở một trường Mầm non mà được ví như hương của đóa hoa lan đầy mặt đất
(?!) Chỉ 5 chữ “Anh kiệt thế xung thiên”mà có thể diễn đạt cụ thể thành:
“Học trò của Trường Mầm non Xuân Phong là thế hệ hậu sinh của các bậc anh hùng
hào kiệt, ngay bây giờ đã có thể chinh phục bầu trời” quả thật là ly kỳ!
Không biết các cháu nhỏ “xung thiên” (nghĩa: bay thẳng lên trời), để “chinh
phục bầu trời” gì ở đây? Bầu trời mơ ước chăng? Nhưng đã là bầu trời mơ ước,
đâu dứt khoát phải “xung thiên”, bay vọt lên trời mới có thể chinh phục,
"tóm cổ" được nó? Vế thứ hai vốn GS Vũ Khiêu đề đền thờ Thánh
Gióng-Xung Thiên thần vương? Hay trường đào tạo phi công vũ trụ, đơn vị tên lửa
đất đối không nào đó, nay tặng lại các cháu mầm non chăng?
Trở lại câu chuyện ở Thanh Hóa.
Cái “tứ” cô Mẫu giáo-“hương mãn địa”; trẻ Mầm non-“thế xung thiên” ấy đã
được GS Vũ Khiêu đem lắp ghép cho “đế bá vương hầu” và “anh hùng
hào kiệt” xứ Thanh:
“Khí vượng sơn hà, đế bá vương hầu hoa
mãn địa
Danh oanh kim cổ, anh hùng hào
kiệt thế xung thiên.”
Thế là cái Trường mầm non bé tí
ti, cụ Vũ Khiêu cũng dùng không gian“lan hoa hương mãn địa”; mà núi sông, cảnh
vật xứ Thanh rộng lớn, điệp trùng với “đế bá vương hầu” cũng là “hoa
mãn địa”; GS cho các cháu nhỏ đang tuổi bi bô hừng hực “thế xung
thiên”; mà các “anh hùng hào kiệt” đã ngàn năm yên nghỉ cũng “xung
thiên” hừng hực như thế! Lại nói, GS ví các cô giáo ở trường Mầm non như
hương, như hoa còn được, chứ “khí vượng sơn hà, đế bá vương hầu”cũng giống “hoa
mãn địa” thì còn gì gọi là văn chương, chữ nghĩa nữa?
3.
Câu đối soạn cho Đền thờ Bà
mẹ Việt Nam anh hùng và các Anh hùng Liệt sĩ ở Hàm Rồng-Thanh Hóa:
“Con liệt sĩ, mẹ anh hùng, rực
rỡ tinh thần Thanh Hóa
Nước tôn vinh, dân mến mộ, vẻ
vang hào khí Hàm Rồng”
Phần đầu của đôi câu đối có thể
được diễn giải như sau:
Con là liệt sĩ, mẹ là anh
hùng...
Được nước tôn vinh; được
dân mến mộ...
Không hiểu sao GS Vũ Khiêu lại
dùng “Con liệt sĩ” để đối với “Nước tôn vinh”?; (“liệt
sĩ”-danh từ, không đối được với “tôn vinh”-động từ); “mẹ anh hùng”với “dân
mến mộ”? (“anh hùng”-danh từ, không đối được với “mến mộ”-dù là tính
từ hay động từ). Mặt khác, từ “rực rỡ” ở đây cũng rất lạ. Người ta có
thể viết “nền văn minh rực rỡ”, “văn hóa rực rỡ”, “tương lai rực rỡ”... bởi nó
gợi tả, hình dung về mầu sắc, hình khối những phố phường, đồng ruộng, làng
mạc, công trình kiến trúc, con đường rộng mở...do con người sáng tạo, xây dựng...
Nhưng chúng tôi chưa đọc một câu văn, lời thơ nào thấy dùng “rực rỡ tinh
thần” hoặc “tinh thần rực rỡ”. Mà “tinh thần Thanh Hóa” là tinh
thần gì? Tinh thần “con liệt sĩ, mẹ anh hùng” chăng? “Tinh thần” này
trên dải đất Việt Nam nơi nào không có? Nếu hiểu đó là tinh thần hy sinh vì nước,
phải gọi là tinh thần anh dũng, bất khuất chứ, sao lại “rực rỡ” được?
Sức mạnh tinh thần là sức mạnh vô hình, chất chứa, mang chiều sâu chứ không biểu
hiện bằng bề nổi của sắc màu, hình ảnh.“Từ điển tiếng Việt” (Hoàng Phê chủ
biên) giải nghĩa từ “rực rỡ: [t] có màu sắc tươi sáng đẹp đẽ và nổi bật hẳn
lên, làm cho ai cũng phải chú ý<>đẹp rực rỡ>một tương lai rực rỡ”.
Nghi ngờ kiến văn của mình,
chúng tôi gõ cụm từ “rực rỡ tinh thần” lêngoogle, kết quả là không!
Không tìm được cụm từ nào như vậy. Không ai viết, ai dùng từ như vậy cả! Tuy
nhiên, từ “rực rỡ” dùng theo kiểu của GS Vũ Khiêu lại xuất hiện nhiều
trong những câu nói hài hước như: “làm phát cho nó rực rỡ”;“hát một bài
cho nó rực rỡ”; "giấu vợ cho nó rực rỡ"...!
3.
Câu đối về Tổ quốc và Bác Hồ tại Đền
thờ các Bà mẹ Việt Nam Anh hùng và các Hùng hùng Liệt sĩ Hàm Rồng-Thanh
Hóa:
“Lấy độc lập tự do làm quý
Coi chí nhân đại nghĩa là vinh”
Chúng tôi thấy đôi câu đối trên
được “lẩy” ra từ hai câu trong bài “Vănbia
Quốc tổ Hùng Vương” của chính GS Vũ Khiêu (đề ở Phường Long Bình-Quận
9-TPHCM) và Chúc văn giỗ Tổ Hùng vương:
“Hướng về nước tổ, bốn ngàn năm
chiếu sáng đạo làm người
Học tập Bác Hồ, muôn lời dạy nêu
cao đường xử thế
Coi sơn hà xã tắc là thiêng
Lấy độc lập tự do là quý”
Ngoài ra, trong Đền
thờ La Tiến (Hưng Yên) cũng có đó đôi tương tự nội dung GS Vũ Khiêu soạn
cho Thanh Hóa. Chỉ khác “Coi chí nhân đại nghĩa là vinh” ở Thanh Hóa
được đổi thành “Coi sơn hà, xã tắc là thiêng”:
Lấy độc lập tự do là quý,
Coi sơn hà, xã tắc là thiêng
Thoạt tiên có vẻ như mấy đôi
“câu đối” nôm na, ý tứ cũ rích này thuộc diện “vô thưởng vô phạt”. Tuy nhiên ngẫm
lại, cách lắp ghép, xào xáo của GS Vũ Khiêu đã làm hỏng ý nghĩa vốn có của độc
lập tự do; sơn hà xã tắc. Bởi từ câu nói “Không có gì quý hơn độc lập tự
do” của Hồ Chủ tịch, GS Vũ Khiêu diễn đạt thành “Lấy độc lập tự do là
quý”, vô tình hạ mức độ “quý” xuống một bậc. Tương tự, sơn hà xã tắc vốn
thiêng liêng tự ngàn năm, sao còn phải ca ngợi ai đó “coi sơn hà xã tắc là
thiêng” nữa?
Văn chương chữ nghĩa phải là sự
sáng tạo. Tuy nhiên, GS Vũ Khiêu không chỉ lặp lại ngôn từ, khái niệm của người
khác, mà còn xào xáo, lắp ghép, lặp lại chữ nghĩa sáo mòn của chính mình. Hết “thu
cả tinh hoa trời đất...” đến“Thu hết tinh hoa kim cổ...”; “Thâu tóm
tinh hoa kim cổ”... chán “xây cao văn hiến”, đổi thành “vươn
cao khí thế”, “Nêu cao nguồn cội”... từ “Coi chí nhân đại nghĩa là
vinh” quay sang “Coi sơn hà, xã tắc là thiêng”...rải khắp Bắc-Trung-Nam.
Từ trường Mầm non đến Đền thờ anh hùng hào kiệt, danh nhân, lãnh tụ... đâu đâu
cũng từa tựa như nhau. Như thế sao gọi là văn chương, chữ nghĩa, nói chi chuyện
khắc vào đền đài, bia đá lưu danh muôn thuở?
Ngoài ra, một số hoành phi, câu đối
GS Vũ Khiêu soạn cho Thanh Hóa, theo tôi cũng có vấn đề. Ví dụ: “Vì nước
quên thân, hai chữ hiếu trung con học mẹ, Vì dân hết dạ, một đời anh dũng mẹ
như con”; hay “Trung can đồng mẫu tử”; “Thiên thu hồng nhật chiếu”;
“Sự quốc hiếu trung tâm”; v.v...Vì bài đã dài, hoành phi lại không có phần
nguyên văn chữ Hán nên chúng tôi không bàn tới cụ thể, xin để tự bạn đọc đánh
giá.
Đến đây, hẳn ông VH đã bực mình:
-Tóm lại, như tôi đã hỏi ban đầu,
mấy đôi câu đối GS Vũ Khiêu biên soạn cho Thanh Hóa có dùng được không?
Vâng, thưa ông VH, tôi
không có quyền hoặc nghĩa vụ thẩm định câu đối của GS Vũ Khiêu. Tuy nhiên
theo tôi không nên dùng. Đặc biệt câu “Thu hết tinh hoa kim cổ lại, Vươn
cao khí thế nước non này” thờ Hồ Chủ tịch càng không nên.
Có thể ông VH lại thắc mắc:
-Thế sao đền thờ Bác Hồ ở Văn
miếu Trấn Biên-Đồng Nai, ở ATK Định Hóa-Thái Nguyên dùng được?; Rồi Khu
đô thị Ecopark (Hưng Yên); Trường Quốc tế Vũ Khiêu; Trường mầm
non Xuân Phong (Hà Nội)...Đền thờ thần Tản Viên-Ba Vì (Thu hết tinh
hoa kim cổ lại, Dựng xây văn hiến nước non nhà);Cụ Trần Văn Khê (Thâu tóm
tinh hoa trời đất lại, Nêu cao văn hiến nước non này); Bảo tàng huyện đảo
Phú Quốc (Chắt lọc tinh hoa trời đất lại, Nêu cao nguồn cội nước non này)...người
ta vẫn đang dùng ầm ầm cả đấy thôi? Nay cụ đã ở tuổi 100, không mau mau xin chữ,
mai này liệu còn có cơ hội nữa không?
Vâng, dĩ nhiên tất cả đều dùng
được, không ai bắt bớ cả. Nhất là hiện nay đang sốt câu đối, văn bia của GS Vũ
Khiêu. Tuy nhiên, theo tôi đó là treo cao, khắc sâu, dùng để lưu danh tên tuổi
GS Vũ Khiêu, chứ đâu có thờ phụng, ca ngợi cá nhân hay một đơn vị nào?
HOÀNG TUẤN CÔNG
9/4/2015
----------------------------
Chú thích:
(*) Nguyên trong một lần vua Lê
Thánh tông giả làm thường dân đi chơi phố phường dịp đầu năm mới. Thấy nhà nhà
ai cũng chăng đèn kết hoa, treo câu đối ca ngợi cảnh thái bình. Riêng một nhà
kia im lìm,chẳng đèn hoa, mà cũng không câu đối. Vua mới rẽ vào hỏi, chủ nhà mới
đáp:
-Chẳng giấu gì bác, nhà cháu làm
cái nghề hèn hạ nhất nên chẳng dám phô phang gì với ai thêm tủi.
Vua ngạc nhiên hỏi:
-Sao lại có nghề gì gọi là nghề
hèn hạ?
Chủ nhà thưa:
-Dạ, nhà cháu chỉ chuyên đi làm
nghề hót phân người để bán thôi ạ.
Nghe đoạn, vua cười nói:
-Nếu vậy nhà bác đây sang trọng bậc
nhất, mà nghề của bác cũng vẻ vang bậc nhất. Câu đối của bác nếu dán lên cũng
hay bậc nhất, việc gì mà lại kêu là hèn?
Nói rồi vua gọi lấy giấy bút, đề
đôi câu đối (như đã dẫn)
GS Vũ khiêu
Nhận xét
Đăng nhận xét