PHÊ BÌNH, VẪN CHUYỆN KHEN CHÊ - Phạm Quang Trung
PHÊ BÌNH
VẪN CHUYỆN KHEN CHÊ
Tôi nhớ tới bút danh Thạch Qùy từ khi
tên anh được ghi trong danh sách đoạt giải thưởng Báo “Văn nghệ”(1972-1973) với
bài “Bom nhặt trên bãi bom B52”. Thời ấy, giải văn chương ít, báo chí chuyên về
văn chương cũng ít, được nhận giải chính thức, dẫu chỉ là giải ba, của tờ báo
danh giá như “Văn nghệ” là quý lắm, là có thể xem “đứng” được rồi. Sau này,
không ít vần thơ hay của anh còn đọng lại trong tâm trí những người yêu thích
thơ. Chẳng hạn:
Tôi gọi hồn
về trong những câu thơ
Giam ngục tối
con chữ
Hồn ơi hồn
hãy ở tù
Để xác tôi
yên giấc ngủ
Nhiều nhà tâm lý học sáng tạo nghệ
thuật coi sáng tác là “sự giải thoát nội tâm”. Đi vào đời sống, bao ấn tượng
tươi mới ắp đầy trong anh ,khiến anh “đứng không yên ổn ngồi không vững vàng”.
Phải giải toả! Anh là nghệ sỹ, cách duy nhất, hiệu quả nhất là hãy
bắt tay vào sáng tạo. Hình tượng nghệ thuật thành hình sẽ cứu rỗi thân xác anh,
giúp nó có thể “yên giấc ngủ”. Dẫu có thể chỉ là tạm thời, Vì biết đâu, một ý
tưởng mới sẽ thành hình ngay sau đấy… Từ trải nghiệm nghề nghiệp của bản thân,
Thạch Quỳ đã diễn tả xác đáng cái trạng thái đặc biệt mà có thật của
những nhà thơ đích thực, có thể sống chết vì những con chữ mình rứt ruột viết
ra.
Mới đây, được đọc “Thư ngỏ gửi các nhà
phê bình văn học” của Thạch Quỳ (“Văn nghệ”, số 12, 2001), tôi thêm quý trọng
anh hơn. Không quanh co, e dè, anh thẳng thắn đề nghị: “Tôi nghĩ rằng tôi cũng
là người cầm bút mấy chục năm, chắc cũng đủ tác phẩm dở để có thể xung phong
làm cái bia đỡ đạn cho các nhà phê bình luyện bút. Nếu ai chưa có sách, xin
viết thư liên hệ, tôi sẽ gửi qua đường bưu điện. Tôi hy vọng vào một cuộc phê
bình thơ đích đáng để tìm đường cho thơ phát triển”. Mong mỏi của anh là thành
thật và chính đáng. Nhiều người cầm bút tôi quen biết cũng có ý nguyện như anh.
Chẳng cần bàn luận gì thêm, vai trò của phê bình cứ tự nhiên được
phát lộ…
Vậy mà tôi có phần ngạc
nhiên khi đọc ý kiến về phê bình thơ của Thanh Thảo, nhà thơ cùng
thế hệ với Thạch Quỳ, trên Báo “Thể thao và văn hoá” số 17 ra ngày
27/2/2001. Thanh Thảo tỏ ý bênh vực thơ của cây bút trẻ Vi Thuỳ Linh hiện đang
có nhiều ý kiến đánh giá khác nhau. Tôi không bàn tới việc đề cao thơ Linh của
anh và của các nhà thơ Tô Hoàng, Nguyễn Trọng Tạo, Nguyễn Thuỵ Kha…Cảm nhận khác
nhau trong thơ, nhất là thơ cùa giới trẻ vốn là chuyện bình thường. Ngay cả cái
nhìn bao dung, khuyến khích mọi khuynh hứơng tìm tòi, đổi mới của các anh cũng
có thể hiểu được. Duy ý kiến sau của Thanh Thảo đã buộc nhiều người không thể
yên lòng: “Và cũng đừng nghĩ là chỉ với mấy lời khen hay chê của các “bậc phê
bình”, mấy cú xoa đầu của cha chú mà thơ trẻ hôm nay sẽ hoặc là khởi sắc tưng
bừng lên, hoặc là tịt mịt”. Không phải điều Thanh Thảo nói là hoàn toàn không
có cơ sở. Nhưng ý nghĩa khách quan tóat ra từ đó vẫn có ý xem thường phê bình.
Lại ở một nơi rất cần tiếng nói lành mạnh của phê bình. Ta đang nóng
lòng chờ đợi sự bứt phá đích thực của lớp trẻ. Vậy thì bên cạnh sự
nâng đỡ (nếu có thể nói như thế) còn cần sự khe khắt trong đòi hỏi cao, đúng
hướng của thế hệ đi trước. Nếu không, văn chương dân tộc rồi sẽ đi
về đâu?
Mà đâu chỉ có các cây bút trẻ! Ngay cả
những cây bút đã trưởng thành, ít nhiều đã có đóng góp cũng rất cần
sự nghiêm khắc trong đánh giá. Đưa ra lời khen chê thì không khó. Cái
khó là khen chê thế nào cho cho thuyết phục và hữu ích. Chớ nên nghĩ là mình có
quyền ban phát chân lý. Chả phải cứ thành danh rồi thì mọi đúng sai,
phải trái của mình người khác không “cự” lại được. Tôi xin đưa ra trường hợp
thơ Lò Cao Nhum trong kinh nghiệm cảm nhận của Lò Ngân Sủn. Trong
lời Tựa tuyển thơ dân tộc thiểu số, nhà thơ Trinh Đường viết:”Lò Cao
Nhum vừa xuất hiện đã có thể đứng ngang hàng với bậc đàn anh”. Đọc ý kiến nhận
xét như một “lời tuyên bố”của nhà thơ lão thành, Lò Ngân Sủn cứ băn khoăn hoài.
Anh đọc liền hai tập thơ của Lò Cao Nhum: “Giọt sao trở ve”(Hội VHNT
Hòa Bình xuất bản,1995)và “Rượu núi” (VHDT, 1996). Anh đặc biệt đọc kỹ bài
thơ được tặng giải Ba cuộc thi thơ trên “Văn nghệ Quân đội” 1995. Có cái hay
cái lạ, như “bát rượu trăng rằm” được “ủ từ sắc lá rừng gai – chắt từ củ
mài hốc đá”; rồi “rượu núi”còn”có ngọt một vách đá – có chua măng ứơp chum
vò”… Nhưng, theo Lò Ngân Sủn thì:”Tôi vẫn chưa làm sao tìm ra được cái thế đứng
ấy của Lò Cao Nhum” (Hoa văn thổ cẩm, tập II, VHDT, 1999, tr
121-122).
Mới biết, phê bình rất cần khen chê.
Nhưng những lời khen tiếng chê cho đúng, cho hay lại không dễ. Nói thế, không
phải để chúng ta buông xuôi, mà để cùng động viên nhau gắng gỏi. Chẳng phải bạn
đọc đang trông chờ vào chúng ta mỗi ngày!
PHẠM QUANG TRUNG
********************************************************************************************
Nhận xét
Đăng nhận xét