TIẾNG VIỆT CÓ PHẢI LÀ MỘT NGÔN NGỮ KHÓ KHÔNG?
TIẾNG VIỆT CÓ PHẢI LÀ
MỘT NGÔN NGỮ KHÓ KHÔNG?
 |
|
Jack Halpern
|
|
1.
LỜI ĐỒN ĐẠI HAY LÀ SỰ THẬT?
1.1. Học tiếng Việt có khó
không?
Học tiếng Việt có khó không? Đa số mọi người cho rằng tiếng Việt
là “một ngôn ngữ rất khó.” Nhiều người Việt tin rằng người nước ngoài gần như
không thể nào sử dụng ngôn ngữ này một cách thành thạo được. Dùng Google để
tìm kiếm những cụm từ như tiếng Việt khó sẽ đưa ra hàng chục
nghìn kết quả. Theo lời của George Milo:
Việc thứ tiếng chính thức của Việt Nam được cho là một ngôn ngữ
“khó” chính là một điểm đáng tự hào đối với 90 triệu người dân đất nước này,
và cứ có cơ hội là những người bản xứ sẽ không ngần ngại gì mà nói với bạn
rằng “tiếng Việt khó!”.
Trong tiếng Việt có một câu
thành ngữ: Phong ba bão táp không bằng ngữ pháp Việt Nam.
1.2. Vạch trần sự thật
Trong bài viết này, chúng ta
sẽ vạch trần một số những lời đồn đại xung quanh thứ tiếng mà mọi người cho
là “khó” này. Bài phân tích này được viết dựa trên kinh nghiệm học 15 ngôn
ngữ của bản thân tôi. Tôi có thể nói khá thuần thục 10 trong số các ngôn ngữ
đó, có thể nói tiếng Việt khá tốt ở mức độ sơ cấp, và có thể đọc nhưng không
nói được bốn thứ tiếng khác nữa (tham khảo bảng ngôn ngữ
của Jack).
Một câu trả lời tốt cho câu
hỏi “Học tiếng Việt có khó không?” sẽ là Học tiếng Việt không
khó cũng không dễ.
Như chúng ta sẽ thấy, nhiều
phương diện của ngữ pháp tiếng Việt là dễ chứ không khó.
Trên thực tế, nói một cách chính xác hơn, tiếng Việt đa phần là một “ngôn ngữ
dễ” chứ không phải là một “ngôn ngữ khó”. Tuy nhiên, một phương diện của
tiếng Việt, phần phát âm, thực sự khá khó. Để có được một cái nhìn cân bằng,
vào nửa sau của bài viết này, tôi sẽ miêu tả về những điểm khó của việc học
tiếng Việt.
2.
TẠI SAO TIẾNG VIỆT DỄ
2.1. Từ ngắn
Một yếu tố quan trọng khiến
cho tiếng Việt dễ học nằm ở việc đa số từ vựng ngắn, một số từ rất ngắn. Các
nghiên cứu đã cho thấy rằng nhìn chung, tiếng Việt là một trong những thứ
tiếng có độ dài trung bình của một từ ngắn nhất trên thế giới. Có hàng ngàn những
từ một âm tiết được dùng trong cuộc sống hằng ngày, như là có, đi,
ăn, ngủ, và cá. Nhưng ngay cả những từ hai âm tiết (với
số lượng nhiều hơn nhiều so với những từ một âm tiết) như là thú vị và ngoại
ngữ vẫn khá ngắn.
Hãy so sánh từ đẹp với beautiful trong
tiếng Anh và utsukushii trong tiếng Nhật, hoặc là mai so
với tomorrow của tiếng Anh và ashita của
tiếng Nhật. Từ tiếng Việt ngắn hơn nhiều. Hãy thử nghĩ đến những lợi ích
tuyệt vời mà từ ngắn mang lại cho người học đi. Từ ngắn (1) dễ ghi vào trí
nhớ hơn, (2) dễ lấy ra từ trí nhớ hơn, và (3) dễ viết hơn. Tuy nhiên, điều
này không có nghĩa là chúng dễ phát âm hơn!
2.2. Thanh điệu ổn định
Một trở ngại lớn trong việc
học tiếng Việt là hệ thống thanh điệu (xem §3.4 ở dưới). Nhưng cũng có tin
tốt. Trên phương diện thực tế, ta có thể nói là thanh điệu của tiếng
Việt không thay đổi tuỳ theo ngữ cảnh.
Trên lí thuyết, những thay đổi
như vậy được gọi là biến điệu, tức là hiện tượng một thanh điệu
trở thành một thanh điệu khác tuỳ theo thanh điệu của các âm tiết bên cạnh
nó. Đây là một hiện tượng quen thuộc đối với những người nói tiếng Quan
Thoại. Ví dụ, âm tiết đầu tiên trong một từ có hai thanh điệu thứ ba sẽ biến
đổi thành thanh điệu thứ hai, như trong từ 你好 nǐ hǎo. Từ này thực ra được đọc là ní hǎo.
Trong các ngôn ngữ có thanh điệu khác, đặc biệt là một số phương ngữ của
tiếng Trung như là tiếng Đài Loan, các quy tắc biến điệu có thể rất phức tạp
và gây ra trở ngại lớn cho người học.
Trong tiếng Việt, một khi bạn
học được thanh điệu của một âm tiết, bạn không còn cần phải lo là nó sẽ thay
đổi tuỳ theo ngữ cảnh. Về căn bản, các thanh điệu tiếng Việt ổn định, khiến
cho việc học dễ dàng hơn so với các ngôn ngữ có biến điệu.
2.3. Không giới tính
2.3.1. Giới tính rắc rối
Phạm trù ngữ pháp giới
tính không hiện diện trong tiếng Việt. Đối với những ai đã
học những ngôn ngữ như là tiếng Tây Ban Nha, Đức, và Ả-rập, thì đây là một
tin tốt, vì giới tính có thể rất bất quy tắc và cực kì phi lí. Ví dụ, tại sao
‘mặt trời’ là giống đực trong tiếng Ả-rập (شمس shams) và là giống
cái trong tiếng Hebrew (שמש shemesh)? Và tại sao Mädchen ‘cô
gái’ là trung tính trong tiếng Đức (một ngôn ngữ có
đến ba giới tính) mà lại không phải là giống cái? Do đó,
trong tiếng Đức, người học không có lựa chọn nào khác ngoài việc ghi nhớ giới
tính của hàng nghìn danh từ.
Trong một số ngôn ngữ, tính
từ, danh từ, và mạo từ có giới tính. Trong tiếng Tây Ban Nha la
muchacha bonita là ‘cô gái đẹp’ và el muchacho bonito là
‘cậu bé đẹp’, nhưng tính từ grande ‘lớn’ lại không thay đổi,
dù là dùng với danh từ đực hay là cái. Trong một số ngôn ngữ, cả động từ cũng
thay đổi theo giới tính. Trong tiếng Ả-rập và Hebrew, có hàng tá những dạng
khác nhau như vậy cho mỗi động từ. Ví dụ, ‘bạn ăn’ trong tiếng Ả-rập là
تأكل ta'kulu khi đang nói chuyện với nam giới, nhưng lại là
تأكلين ta'kuliina khi nói chuyện với nữ giới.
2.3.2.
Tự do khỏi giới tính
Giới tính chỉ là một gánh nặng
lịch sử gây trở ngại cho người học và không hề hữu dụng trong giao tiếp.
Người học có thể dành hàng năm trời học những ngôn ngữ như tiếng Đức hay
Ả-rập mà vẫn không hoàn toàn làm chủ được đặc điểm ngữ pháp khó khăn này. May
mắn thay, tiếng Việt, và một số ngôn ngữ phi giới tính khác như là tiếng Nhật
và tiếng Trung, không có giới tính ngữ pháp, và đây là một trong số những lí
do tại sao tiếng Việt dễ học.
2.3.3.
Phi giới tính
Hãy nghĩ xem việc sử dụng một
ngôn ngữ phi giới tính như là tiếng Việt, tiếng Anh, và tiếng Trung tiện lợi
như thế nào. Ví dụ:
Bạn tôi là một bác sĩ.
My friend is a doctor. 我的朋友是医生. (Wǒ de péngyou shì yīshēng)
Câu này không hề nhắc đến giới
tính của cả người bạn và người bác sĩ. Những ngôn ngữ như tiếng Tây Ban Nha,
Đức, Ả-rập, và nhiều thứ tiếng khác thì không như vậy. Trong tiếng Tây Ban
Nha, bạn bắt buộc phải chọn giữa Mi amigo es un
doctor khi người bạn đó là nam giới và Mi amiga es una
doctora khi người đó là nữ. Không như tiếng Việt, bạn không có lựa
chọn là không nói đến giới tính của cả người bác sĩ lẫn người bạn.
Đương nhiên, đôi khi ta cần
phải nói rõ giới tính, như khi cần nhấn mạnh giới tính của một người hay động
vật. Trong tiếng Việt, bạn có thể nói đến con chó và bác
sĩ mà không nhắc đến giới tính, hoặc bạn có thể nói rõ giới tính
bằng cách nói chó đực hay bác sĩ nam. Thật tiện
lợi!
2.4. Không số nhiều
Phạm trù ngữ pháp số
nhiều không hiện diện trong tiếng Việt (ngoại trừ một số
đại từ, xem §3.6).
2.4.1.
Danh từ và tính từ
Học dạng số nhiều của các danh
từ và tính từ còn phức tạp hơn là học giới tính. Đối với những ai đã học
những ngôn ngữ như là tiếng Đức và Ả-rập, đây là một tin tuyệt vời, bởi vì
dạng số nhiều thường rất bất quy tắc. Hơn nữa, dạng số nhiều có thể có giống
cái, và tiếng Ả-rập còn có một loại số nữa, gọi là số cặp, chỉ
dùng cho các cặp đôi, như ta có thể thấy trong bảng sau:
Không những thế, người ta cho rằng có đến 90%
các từ số nhiều trong tiếng Ả-rập là không có quy tắc và do đó rất khó lường.
Tức là không hề có quy luật nào để đoán được rằng dạng số nhiều đó ra sao.
Hơn nữa, nhiều danh từ có hai, ba, hay thậm chí nhiều dạng số nhiều hơn thế.
Trong tiếng Đức thì tình hình có phần đỡ hơn, nhưng vẫn còn nhiều quy tắc số
nhiều để ghi nhớ. Bảng sau đây chỉ cho thấy một số ít những quy tắc đó:
2.4.2. Động từ số nhiều
Hơn nữa, dạng động từ của một số ngôn
ngữ (và cả ở trong tiếng Anh ở một mức độ nhất định) thay đổi theo số lượng.
Trong trường hợp tiếng Ả-rập và Hebrew, có hàng tá các dạng số nhiều. Ví dụ,
trong tiếng Hebrew:
2.4.3. Số nhiều không bắt buộc
Việc học dạng số nhiều trong một số ngôn
ngữ có thể rất mất thời gian. May mắn thay cho những ai học tiếng Việt, đây
không phải là vấn đề bởi vì danh từ, tính từ, và động từ tiếng Việt không
thay đổi theo số lượng. Danh từ tiếng Việt là “phi số lượng”, cho nên chó hay con
chó có thế có nghĩa là ‘một con chó’ hay ‘nhiều con chó’ tuỳ theo
ngữ cảnh.
Đương nhiên, ta hoàn toàn có thể diễn tả
số nhiều của danh từ khi cần thiết. Ta có thể làm điều này bằng cách (1) sử
dụng một con số + loại từ ở trước danh từ (xem §3.7 ở dưới), như là năm
con chó, và (2) sử dụng từ đánh dấu số nhiều những, như
là những con chó. Điều quan trọng là bản thân cấu tạo của
chính từ đó, trong trường hợp này là chó, không bao giờ thay đổi.
Đây lại là một lí do nữa để ta có thể nói rằng ngữ pháp tiếng Việt dễ học.
2.5. Không có mạo từ
Phạm trù ngữ pháp mạo từ không
hiện diện trong tiếng Việt. Những ai học các ngôn ngữ châu Âu như là
tiếng Đức và Bồ Đào Nha đều biết rằng việc học có thể trở nên phức tạp đến
thế nào khi phải (1) học hệ thống mạo từ trong khi chúng có thể thay đổi tuỳ
theo giới tính, số lượng, và cách thể, và (2) biết được khi nào sử dụng mạo
từ xác định, mạo từ bất định, hay không sử dụng mạo từ. Bởi vì giới tính và
cách thể thường khá là bất quy tắc và phi lí, sử dụng thành thạo mạo từ không
phải là việc dễ. Bảng dưới đây cho thấy các dạng mạo từ xác định khác nhau
trong tiếng Đức. Cũng có những bảng tương tự để miêu tả các mạo từ bất định,
cũng như các từ tương tự như mạo từ như là đại từ.
2.6. Không cần chia
động từ
2.6.1. Ác mộng và thiên đường
Đối với nhiều ngôn ngữ, người học phải
dành ra vô số giờ đồng hồ học để có thể sử dụng được thuần thục vô số dạng
động từ được chia theo thì, ngôi thứ, số lượng, giới tính, thể, và cấp độ
lịch sự. Việc chia động từ này có thể dẫn đến hàng trăm dạng động từ khác
nhau (tiếng Ả-rập và Tây Ban Nha), hay thậm chí là hàng ngàn dạng (tiếng Nhật),
và chúng được sắp xếp thành hàng tá những bảng được gọi là “hệ biến hoá chia
động từ”. Động từ Ả-rập là cơn ác mộng tồi tệ nhất của những người học ngôn
ngữ. Sau đây là một phần nhỏ của một hệ chia động từ thông thường.
Tiếng Ả-rập có 13 ngôi thứ, và bảng ở
trên chỉ cho thấy năm ngôi. Đây chỉ là một trong số 20 bảng tương tự, tất cả
chỉ để dành riêng cho một động từ ىرَ َتشْ này có số lượng khổng lồ 42,000
dạng từ, dùng cho 14 quy luật chia động từ, được chia thành 182 nhóm nhỏ, 13
ngôi thứ ngữ pháp, và 240 dạng biến tố tham khảo website CAVE của chúng tôi), tất cả được
quản lí bởi một mạng lưới phức tạp đầy những quy luật, quy luật phụ, ngoại
lệ, và ngoại lệ phụ, đủ để khiến cho thậm chí là những linh hồn can đảm nhất
cũng phải hoá điên. Các ngôn ngữ khác như là tiếng Tây Ban Nha, Nga, và
Hebrew cũng có nhiều bảng hệ biến hoá với rất nhiều ngoại lệ, và học được
chúng là một việc rất tốn công sức.
Trong khi đó tiếng Việt thì ngược lại
hẳn. Thứ tiếng này là “thiên đường của người chia động từ.” Nói đơn giản,
thì tiếng Việt không chia động từ. Đây là một trong những đặc
điểm quan trọng nhất của tiếng Việt khiến cho nó dễ học. Động từ tiếng Việt
dễ vì hai lí do: (1) chúng thường ngắn (một âm tiết), như là đi và ăn và,
quan trọng hơn, (2) chúng chỉ có một dạng không thay đổi, như là
một khối vàng vậy, vĩnh viễn bất biến. Một khi đã học được rằng ăn có
nghĩa là ‘to eat’, bạn ngay lập tức nắm vững được hoàn toàn và vĩnh viễn toàn
bộ “hệ biến hoá chia động từ” của nó – bao gồm duy nhất một dạng.
Điều này giúp giải phóng bạn khỏi một trong những trở ngại lớn nhất mà những
người học ngôn ngữ gặp phải.
2.6.2. Thì rất dễ
Thì, thể, và dạng bị động trong tiếng
Việt được diễn đạt bằng một số lượng nhỏ các tiểu từ, được gọi là từ
chỉ định thì, được đặt ở trước động từ như sau:
tôi đã
ăn
tôi ăn rồi
tôi sẽ
ăn
tôi đang ăn
tôi sắp
ăn
tôi mới/vừa ăn
được
khen
bị chỉ trích
Mặc dù một số từ chỉ định thì có thể
được ghép lại với nhau để tạo ra các cấu trúc phức tạp hơn, nhưng bạn vẫn có
thể nắm vững được căn bản của hệ thống thì trong tiếng Việt chỉ trong vòng
vài phút ngắn ngủi. Đây là một điều không tưởng đối với đại đa số các ngôn
ngữ trên thế giới.
2.6.3. Thì không bắt buộc
Không như nhiều ngôn ngữ khác, tiếng
Việt không bắt buộc sử dụng thì. Có hai cách để truyền tải
thông tin thì mà không dùng từ chỉ định thì. Cách đầu tiên là dùng từ thời
gian, như là hôm qua và tuần này. Ví dụ, trong
câu Tôi ăn trưa hôm qua, từ thời gian hôm qua đã
làm rõ là hành động này xảy ra trong quá khứ. Cách thứ hai là dựa hoàn toàn
vào ngữ cảnh, như là:
Tuần trước tôi đi đến Tokyo. Sau đó tôi đi đến Boston.
Trong câu thứ hai, ngữ cảnh đã chỉ rõ là
việc đi xảy ra trong quá khứ, mặc dù câu này không hề sử
dụng từ chỉ định thì và từ thời gian.
2.7. Dạng từ không
thay đổi theo cách thể
Phạm trù ngữ pháp cách thể không
hiện diện trong tiếng Việt. Trong những ngôn ngữ như là tiếng Ả-rập và
tiếng Đức, danh từ, tính từ, và đại từ sẽ thay đổi tuỳ theo việc chúng là chủ
ngữ (danh cách), tân ngữ trực tiếp (đối cách), tân ngữ gián tiếp (tặng cách),
hay là chủ sở hữu (sở hữu cách), như ta thấy trong bảng cách thể của từ tiếng
Đức Tisch ‘cái bàn’ sau đây:
Việc học hệ thống cách thể (là một thứ
thường bất quy tắc và phi lí) của một số ngôn ngữ là một quá trình cực nhọc,
và là một gánh nặng đối với người học. May mắn thay cho người học, từ tiếng
Việt không thay đổi theo cách thể. Chức năng của từ được chỉ định bởi thứ tự
từ (chủ ngữ trước động từ, và tân ngữ sau động từ), hoặc bởi giới từ, như
câu:
Lan đã gửi thư cho mẹ.
Rõ ràng rằng chủ ngữ là Lan,
tân ngữ trực tiếp là thư dựa theo thứ tự câu, và mẹ là
tân ngữ gián tiếp bởi vì có giới từ cho.
2.8. Không có sự phù
ứng
Sự phù ứng không hiện
diện trong tiếng Việt. “Sự phù ứng” chỉ đến hiện tượng mà trong đó, dạng
của một từ thay đổi tuỳ theo thì, số lượng, hay giới tính của các từ ở gần
nó. Ví dụ, trong cụm từ tiếng Anh these men, số nhiều these phải
đi kèm với số nhiều men, trong khi tiếng Ả-rập và Hebrew thì có
hiện tượng phù ứng giới tính cho động từ. Ví dụ, ‘anh ấy ăn’ sẽ là לכוא 'oxel,
nhưng khi đổi thành ‘cô ấy ăn’ thì nó lại là תלכוא 'oxelet. Sử
dụng thuần thục được hiện tượng phù ứng trong một số ngôn ngữ, như là tiếng
Đức và tiếng Ả-rập, có thể là một vấn đề rất phức tạp, đòi hỏi người học phải
có được kiến thức chi tiết về việc chia động từ, số lượng, và giới tính – vốn
là một nỗ lực có thể kéo dài nhiều năm.
2.9. Dễ đọc
Trong vòng khoảng 1000 năm, tiếng Việt
được viết bằng một hệ thống chữ dựa trên tiếng Trung Quốc, được gọi là chữ
Nôm. Hệ thống này đã bị bãi bỏ vào đầu thế kỉ thứ 20. Thay thế nó là bảng
chữ cái tiếng Việt (chữ Quốc ngữ), dựa trên bộ chữ Latin và có thêm
các dấu để biểu thị thanh điệu. Thông tin căn bản về bảng chữ cái tiếng Việt
được giải thích ở đường dẫn sau đây: http://www.wikiwand.com/vi/Chữ_Quốc_ngữ
Không như các bộ chữ của các ngôn ngữ
châu Á khác như là tiếng Trung Quốc, Thái, Nhật, Hàn Quốc, và Miến Điện, ta
có thể nắm vững bảng chữ cái này chỉ trong một thời gian ngắn, vì nó tương tự
như các ngôn ngữ châu Âu. Mặc dù các dấu thanh điệu mới nhìn thì trông có vẻ
đáng sợ, chúng được dùng một cách hợp lí và dễ nhớ. Điều này có nghĩa là so
với nhiều ngôn ngữ châu Á khác, bộ chữ Việt dễ học và dễ đọc. Nhưng điều
này không có nghĩa là nó dễ phát âm! Trên thực tế, phần phát
âm chính là phương diện khó khăn nhất trong việc học tiếng Việt, như tôi sẽ
giải thích ở phần §3 dưới đây.
2.10. Dễ viết
Bởi vì bảng chữ cái tiếng Việt được dựa
trên bảng chữ cái Latin, nên nó dễ viết. Một tin tốt cho người học là, không
như các ngôn ngữ như là tiếng Pháp và tiếng Anh, chính tả tiếng Việt khá là
quy tắc. Trong cách phát âm Hà Nội tiêu chuẩn, cách đọc của mỗi chữ cái hay
chữ ghép (là chữ ghép từ hai chữ cái) không hề thay đổi (ngoại trừ một số từ
mượn). Mặc dù cách phát âm một số phụ âm có thể khác nhau khi phụ âm đứng
cuối chữ, nhưng nhìn chung thì chính tả tiếng Việt khá dễ học.
Mặc dù tiếng Việt có sự tương ứng giữa
chữ viết với âm thanh (tự vị với âm vị) khá tốt, đáng tiếc là điều
ngược lại không phải lúc nào cũng đúng. Tức là, trong một số trường hợp, một
âm có thể được viết bằng nhiều cách, tuỳ theo gốc gác của chữ đó. Trong tiếng
Hà Nội tiêu chuẩn, hiện tượng này xảy ra đối với các trường hợp sau đây.
2.11. Từ dễ
Đa số các từ tiếng Việt đều xuất phát từ
tiếng Trung Quốc hoặc dựa trên mô hình tạo từ ngữ của Trung Quốc. Trong quá
khứ, mỗi tiếng từng được viết bằng một kí tự Trung Quốc, và thường miêu tả
một ý nghĩa rõ ràng. Từ ghép được tạo ra bằng cách kết hợp các tiếng lại theo
một cách nhất định, và thường ta có thể dễ dàng đoán được ý nghĩa của cả từ
dựa trên các thành phần của nó. Ví dụ:
ngoại (外) ‘bên ngoài’ + ngữ (語) ‘thứ tiếng’ → ngoại ngữ (外語) ‘tiếng nước ngoài’
thực (食) ‘ăn’ + phẩm (品) ‘vật’ → thực phẩm (食品) ‘thức ăn’
Trong tiếng Trung và Nhật, cơ chế tạo từ
này rất rõ ràng bởi vì nếu ta biết được ý nghĩa của các thành phần, ta sẽ dễ
dàng hiểu được ý nghĩa của từ ghép. Nhưng ngay cả khi kí tự Trung Quốc không
còn được dùng nữa, việc biết được ý nghĩa của các thành phần sẽ giúp việc học
từ mới trở nên dễ dàng hơn.
2.12. Ngữ pháp dễ
Mặc dù ngữ pháp Việt có một số mặt khó,
nhìn chung ngôn ngữ này dễ hơn nhiều so với đa số các ngôn ngữ khác. Một lí
do là vì nó có nhiều đặc điểm không bắt buộc: thì không bắt buộc, giới tính
không bắt buộc, số nhiều không bắt buộc, và nhiều khi chủ ngữ cũng không bắt
buộc. Như thể là không hề có chút tính chất bắt buộc nào trong cốt lõi của
ngôn ngữ này vậy, và đây là một điều thật hợp lí và tiện lợi, bởi vì có nghĩa
là người dùng không bị ép buộc phải truyền tải những thông tin không cần
thiết, như là giới tính và số nhiều. Như chúng ta đã thấy, ta có thể nói
Tiếng
Việt Bạn
tôi là một bác sĩ.
Tiếng
Anh
My friend is a doctor.
Tiếng Tây Ban Nha Mi
amigo es un doctor
mà không cần phải nói rằng bác sĩ đó là
nam hay nữ, trong khi tiếng Tây Ban Nha đòi hỏi phải có chi tiết này. Cùng
lúc đó, ta đã thấy rằng một vài đặc điểm ngữ pháp, như là việc chia động từ,
sự phù ứng, và biến đổi từ theo cách thể hoàn toàn không có mặt trong tiếng
Việt. Điều này có nghĩa là người học có thể dành ít thời gian học hơn, vì họ
không cần phải dành nhiều sự tập trung của mình cho những đặc điểm không bắt
buộc, và có thể hoàn toàn không quan tâm gì đến những đặc điểm không tồn tại
trong ngôn ngữ này.
2.13. Mật độ thông tin
Đây là một sự thật đáng ngạc nhiên về
tiếng Việt. Theo một nghiên cứu
tại Université de Lyon, tiếng Việt có “mật độ thông tin” cao nhất
trong số các ngôn ngữ chủ đạo trên thế giới, như ta thấy sau đây:
Điều này có nghĩa là tiếng Việt chứa
nhiều hơn gấp đôi số lượng thông tin trong cùng một số lượng âm tiết so với
tiếng Nhật. Mặt khác, người nói tiếng Nhật nói nhanh hơn 50% để bù lại mật độ
thấp, nhưng tiếng Việt vẫn hiệu quả hơn bởi vì nó có “tỷ lệ thông tin” cao
hơn 25% (1.0 so với 0.74).
Đối với người học thì điều này có ý
nghĩa gì? Là mặc dù tiếng Việt được nói chậm hơn, người nghe phải tập trung
hơn bởi vì có nhiều thông tin được dồn nén vào mỗi đơn vị thời gian hơn. Tuy
vậy, mật độ cao hơn có lẽ cũng giúp việc học trở nên dễ hơn, vì lí do từ ngắn
hơn nhiều và khả năng diễn tả ý nghĩa một cách hiệu quả. Hãy xem một ví dụ.
Đúng như dự đoán, tiếng Nhật có số âm
tiết nhiều hơn gần gấp 2.6 lần so với tiếng Việt, và thậm chí cả tiếng Anh
cũng rườm rà hơn gấp 1.4 lần. Điều này chứng minh rằng tiếng Việt súc
tích, có nghĩa là từ của nó ngắn (xem §2.1). Điều này có nghĩa là người
học sẽ tốn ít thời gian hơn để đọc hay nghe tiếng Việt so với các ngôn ngữ
khác.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3. TẠI SAO TIẾNG VIỆT
KHÓ
Trở ngại lớn nhất trong việc học tiếng
Việt là cách phát âm, đặc biệt là hệ thống thanh điệu. (Các bình luận dưới
đây bàn về giọng Hà Nội tiêu chuẩn, ngoại trừ một số trường hợp có ghi chú.)
3.1. Phụ âm tiếng Việt
Tiếng Việt có 19 (hoặc 20) phụ âm. Tôi
đã đưa tất cả, cùng với cách phát âm (bằng IPA) Hà Nội và Sài Gòn chính xác
của chúng vào danh sách trên trang tiếng Việt của tôi.
Đa số các phụ âm này tương tự như trong tiếng Anh và Tây Ban Nha, và chúng dễ
phát âm. Chỉ có một phụ âm có thể nói là khó cho những người học: [ŋ], được
viết là nghay ngh, trong những từ như ngủ. Nó
được phát âm có phần giống như ng trong từ singing.
[ŋ] đặc biệt khó phát âm khi nó đứng ở đầu từ, như trong ngôn ngữ.
Trên Youtube có một đoạn phim tuyệt vời của Stuart Jay Raj, để dạy cho bạn
cách phát âm đúng âm [ŋ].
Một âm khá khó nữa là [x], được viết
là kh trong những từ như khó. Âm này thường gặp
trong những ngôn ngữ như tiếng Tây Ban Nha (ajo ‘tỏi’) và Trung
Quốc (你好 nǐhǎo ‘xin
chào’). Theo lí thuyết, âm [x] là một “âm sát vòm mềm vô thanh” (tức là khi
phát âm thì không khí đi qua khoang hẹp, lưỡi đặt vào phần sau vòm họng, và
thanh quản không rung) nhưng bạn đừng nản chí vì thuật ngữ này. Nó là một
kiểu âm thanh kèn kẹt, được phát âm trong lúc phần sau của lưỡi đang chạm vào
vòm miệng mềm. Bạn sẽ nhanh chóng làm quen với nó. Nếu bạn thật sự không thể
phát âm nó được, thì hãy sử dụng cách phát âm của Sài Gòn, tức là một âm [kʰ]
bật hơi như trong chữ car tiếng Anh.
Các phụ âm khác không quá khó, nhưng một
số âm cần được chú ý đặc biệt, như được miêu tả sau đây.
Nhiều người dân Hà Nội bản xứ thề rằng
âm /s/ “đúng ra” phải được phát âm là [ʂ], như trong giọng Sài Gòn (gần với
âm /sh/ tiếng Anh). Đây là một niềm tin sai lầm, xuất phát từ hiện tượng
“siêu chỉnh.” (Đây là hiện tượng xảy ra khi một người tưởng nhầm rằng cách
dùng ngôn ngữ của mình là “đúng” khi suy luận về mặt lí thuyết và tìm cách
sửa “lỗi”, trong khi “lỗi” đó hoàn toàn không có gì sai). Mặc dù dân Hà Nội
đôi khi phát âm nó là [ʂ], trong tiếng Việt tiêu chuẩn thì [s] vẫn hoàn toàn
đúng. Một số còn cho rằng phát âm /r/ thành [z] là “sai.” Thật là lố bịch!
Nếu đúng là như vậy thật, thì có nghĩa là hàng triệu người dân miền Bắc đang
nói sai ngôn ngữ mẹ đẻ của chính họ! Chính những người dân bản xứ nói tiếng
mẹ đẻ của mình mới là người quyết định rằng cái gì “đúng” – chứ không phải là
một tiêu chí lịch sử hay lí thuyết nào.
3.2. Nguyên âm tiếng
Việt
Tiếng Việt có 11 nguyên âm, 8 nguyên âm
dài và 3 nguyên âm ngắn, nhiều nguyên âm đôi và nguyên âm ba, và 8 âm cuối.
Bạn nên tham khảo một quyển sách ngữ pháp tốt để được miêu tả đầy đủ về cách
phát âm các kết hợp khác nhau của các phụ âm, nguyên âm, âm cuối và các yếu
tố khác, vì chúng có thể khá là khó. Bảng dưới đây miêu tả sơ qua về các
nguyên âm cơ bản. Chú ý rằng phần miêu tả nguyên âm dưới đây dựa trên tiếng
Anh Mỹ tiêu chuẩn và chỉ là so sánh đại khái, trong khi cách phát âm chính
xác thì nằm ở cột thứ hai, được miêu tả bằng IPA (Bảng Mẫu Tự
Ngữ Âm Quốc Tế)
Đối với người học, những nguyên âm khó
phát âm nhất có lẽ là /â/, /ơ/, và /ư/.
3.3. Âm tiết tiếng
Việt
Âm tiết tiếng Việt có cấu trúc phức tạp,
có thể bao gồm đến năm thành phần, như là âm đầu, âm cuối, và thanh điệu.
Những thành phần này có thể kết hợp để tạo ra hàng ngàn âm tiết, trong số đó
có nhiều nguyên âm đôi và nguyên âm ba khó phát âm. Trong viện chúng tôi
(CJKI), chúng tôi đã biên soạn một cơ sở dữ liệu có thể gọi là lớn nhất thế
giới về âm tiết tiếng Việt, với hơn 6785 mục, được tóm tắt lại trong Tóm tắt về âm
tiết. Dưới đây là một số âm tiết từ cơ sở dữ liệu đó, cùng với
cách phát âm chính xác của giọng Hà Nội tiêu chuẩn (Hà Nội 2 chính xác hơn)
và giọng Sài Gòn, được miêu tả bằng IPA.
Năm thành phần này tương tác với nhau
theo nhiều cách phức tạp, khiến cho cách phát âm thay đổi, đặc biệt là trong
chất lượng và độ dài của nguyên âm. Ví dụ, /ô/, bình thường phát âm là [o],
trở thành [ow] trong từ bông, trong khi /o/ bình thường là [ɔː]
trở thành [aw] trong từ bóc, và a bị vô hiệu hoá
trong nguyên âm đôi ia [iə]. Có nhiều thay đổi khác tương
tự, và chúng được quản lí bởi một bộ luật phức tạp và khó nắm bắt hoàn toàn.
Một trong những khó khăn lớn nhất trong hành trình để trở thành một bậc thầy
tiếng Việt chính là việc học cách các nguyên âm và phụ âm thay đổi khi chúng
được kết hợp thành nhiều loại âm tiết khác nhau.
3.4. Thanh điệu tiếng
Việt
3.4.1. Thanh điệu khó
Tiếng Việt thường được miêu tả là có sáu
thanh điệu. Không thể bàn cãi là các ngôn ngữ có thanh điệu thường đều khó
học, đặc biệt là với những ai không nói một ngôn ngữ thanh điệu như là tiếng
Trung Quốc hay Thái. Để bàn về thanh điệu tiếng Việt, ta sẽ dùng “số biểu thị
đường nét thanh điệu.”
Biểu đồ ở trên cho thấy bốn thanh điệu của tiếng
Quan Thoại, với số 5 tượng trưng cho cấp độ cao nhất và số 1 thấp nhất. Ví dụ,
thanh điệu thứ ba có thể được tượng trưng bằng số 214, có nghĩa là nó xuất
phát từ cấp 2, rơi xuống cấp 1, rồi tăng lên cấp 4. Bây giờ chúng ta sẽ xem
xét các thanh điệu tiếng Việt. Ký hiệu [ʔ] tượng trưng cho âm tắc cổ họng, được tạo ra bằng
cách đột ngột đóng thanh quản lại.
3.4.2. Giải đáp sai lầm
Đúng vậy, thanh điệu khó, nhưng chúng
không khó như bạn tưởng. Các ghi chú sau đây sẽ giải đáp một số hiểu biết sai
lầm về thanh điệu tiếng Việt.
1. Các quyển sách ngữ pháp miêu tả thanh điệu đầu tiên, thanh ngang,
là “trung bình” (33). Điều này chỉ đơn giản là không đúng, như đã được chứng
minh bởi các nhà nghiên cứu, và bạn cũng có thể dễ dàng kiểm chứng điều này
bằng cách nghe một người bản xứ phát âm từ rất vui. Chữ vui nhất
định là cao hơn mức trung bình. Nó là một âm trung bình-cao, vào
khoảng 44, và thậm chí đôi khi gần với 55.
2. Có lẽ đa số những người bản xứ đều sẽ cảm thấy vô cùng bất ngờ khi các
nhà ngôn ngữ học đưa ra kết luận sau những nghiên cứu kĩ lưỡng (như là bài luận văn của Phạm Thị Hoà) rằng tiếng
Việt có tám thanh điệu, chứ không phải sáu. Như bạn thấy trong bảng,
dấu sắc và dấu nặng có hai loại khác nhau.
Ví dụ, âm 5A trong bá khác với âm 5B trong sắc.
5B bắt đầu từ một điểm cao hơn và tăng lên rất nhanh và sắc. Đối với người
học thì học hệ thống tám thanh điệu sẽ hữu dụng hơn, vì nó miêu tả cách phát
âm thực tế chính xác hơn.
3. Trái ngược với các tài liệu dạy tiếng Việt, trong giọng Hà Nội,
dấu hỏi thường không được phát âm thành 313 mà là 31. Điều
này đặc biệt đúng khi dấu này nằm trước các âm tiết khác, nhưng nó cũng có
thể được phát âm thành 313 ở cuối câu khi người nói đang nói cẩn thận. 313
cũng được dùng trong các giọng phương Bắc ở ngoài Hà Nội và ở Sài Gòn. Đối
với những người ngoại quốc, 313 có lẽ là dễ nghe hơn bởi vì khi nói nhanh, 31
có thể nghe giống như dấu huyền. Bình thường, dấu huyền là
21, nhưng đôi khi cũng có thể là 31.
4. Dấu nặng, đặc biệt là loại 6A, khá khó đối với người
nước ngoài. Nó hạ xuống rất thấp rất nhanh, họng nghẹn lại để tạo ra âm tắc
cổ họng, và quan trọng hơn hết là phụ âm cuối cùng biến mất hay gần như biến
mất, cho nên thành ra bạn nghe giống như là bạ hơn,
không có /n/ ở cuối.
5. Chú ý rằng dấu sắc 5B rất cao, và khi nói nhanh nó
thậm chí có thể nghe giống như một âm cao ngang gần với 55, trong khi
dấu nặng 5B có thể xuống thấp đến 21 hay thậm chí là gần với
11.
6. Các thanh điệu trong giọng Sài Gòn và các giọng Nam khác khác với
giọng Hà Nội. Đặc biệt đáng chú ý là cả dấu hỏi lẫn
dấu ngã đều được phát âm như nhau, 313.
3.5. Nghe hiểu
Những người học thường nói rằng việc sử
dụng một ngôn ngữ một cách thụ động (đọc và nghe), gọi là “tiếp thu,” thì dễ
hơn so với việc sử dụng một cách chủ động (nói và viết), gọi là “tạo sản.”
Bản thân tôi thấy rằng điều này đúng với đa số các ngôn ngữ mà tôi đã học,
đặc biệt là những ngôn ngữ có ngữ pháp khó, như là tiếng Đức và tiếng Ả-rập.
Tuy nhiên, tôi thấy rằng điều ngược lại lại đúng với hai ngôn ngữ, tiếng
Trung và Việt, là hai thứ tiếng có nhiều điểm tương đồng như là thanh điệu và
việc không có sự chia động từ, không có số nhiều, và không có giới tính.
Đối với tiếng Việt, tôi thấy việc nói dễ
dàng hơn nhiều so với việc hiểu. Vấn đề lớn nhất của tôi là nghe hiểu, và tôi
thấy bất ngờ rằng tôi có thể nói tiếng Việt tốt hơn là khả năng hiểu của tôi.
Tôi đã suy nghĩ nhiều về tình hình này và cố gắng tìm kiếm lí do tại sao điều
này lại xảy ra. Dưới đây là những lí do mà tôi đã tìm ra, tuy nhiên, tôi
không hoàn toàn tin chắc rằng chúng là lời giải đáp đúng.
3.5.1. Âm khó
Đầu tiên và trên hết, tiếng Việt là một
ngôn ngữ giàu và phức tạp về mặt âm vị: 11 nguyên âm, 19 (hay 20) phụ âm đầu,
8 âm cuối và 8 thanh điệu kết hợp lại với nhau để tạo ra gần 7000 âm tiết, so
với khoảng 1200 âm tiết trong tiếng Trung và vỏn vẹn 108 âm tiết trong tiếng
Nhật. Điều này có nghĩa là không chỉ có một số âm khó phát âm, mà cả việc
phân biệt giữa nhiều âm tương tự như nhau cũng là một vấn đề, như là:
3.5.2. Thanh điệu khó
Đôi khi có thể khó nhận ra những khác
biệt giữa các thanh điệu, đặc biệt là trong các cuộc hội thoại nhanh hay thân
mật. Ví dụ, sự khác nhau giữa dấu huyền, nặng và hỏi trong
những từ sau đây khá là tinh vi.
ngoài [ŋwaːj-2]
ngoại [ŋwaːj-6A]
ngoải [ŋwaːj-4]
Chắc chắn là người học sẽ có thể cảm
thấy khó phân biệt giữa các thanh điệu. Nhưng dù gì đi chăng nữa, việc phân
biệt giữa các âm giống nhau (như là banh và bênh)
có lẽ vẫn khó hơn việc phân biệt giữa các thanh điệu giống nhau.
3.5.3. Nói nhanh/không rõ
Không thể bàn cãi là tốc độ là một trở
ngại lớn trong việc hiểu một ngôn ngữ nước ngoài. Nhưng như ta đã thấy trong
§2.13, trong số các ngôn ngữ thế giới đã được điều tra trong một nghiên cứu về mật độ thông tin, thì tốc
độ nói tiếng Việt là chậm nhất. Cho nên, tốc độ có lẽ không phải là một nhân
tố lớn trong việc nghe hiểu kém. Một vấn đề khác là người học thường hay ở
trong một môi trường ồn ào, và người kia thì lại nói không rõ hoặc nói nhỏ.
3.5.4. Từ vựng lạ
Đương nhiên, một trở ngại lớn trong việc
nghe hiểu là sự hiện diện của những từ lạ, từ lóng, và cụm từ khó. Tuy nhiên,
tôi thấy rằng nhiều khi tôi vẫn khó bắt kịp một cuộc hội thoại ngay cả khi
tôi đã biết nhiều hay thậm chí là đa số các từ được dùng, do đó, nguồn gốc
của tình trạng không hiểu không thể nằm hoàn toàn ở việc thiếu kiến thức từ
ngữ.
3.5.5. Dự tính
Một yếu tố quan trọng dẫn đến việc hiểu
nhầm, ngay cả trong ngôn ngữ mẹ đẻ của bạn, là việc nghe những từ hay câu mà
bạn không hề dự tính trước. Khi đang học ngoại ngữ, nếu có người đột ngột hỏi
bạn một câu hỏi mà bạn không hề ngờ tới, như là “Trong thành phố bạn có nhiều
trường học không?” trong khi bạn lại đang nói chuyện về đề tài thể thao hay
ẩm thực, bạn sẽ dễ hiểu nhầm ngay cả khi bạn đã biết mọi từ trong câu hỏi đó
rồi.
3.5.6. Ký ức thính giác
Nếu bạn đã học một từ bằng cách đọc nó
nhưng lại chưa bao giờ hay chỉ hiếm khi nghe nó, thì bạn có thể sẽ không nhận
ra nó khi bạn nghe nó. Cái bạn cần là một “hình ảnh thính giác” của một từ,
chứ không chỉ là hình ảnh thị giác. Do đó, khả năng nghe kém có thể là do bạn
chưa tiếp xúc đủ với âm thanh của từ đó.
3.5.7. Mất kiểm soát
Khi bạn nói, bạn đang nắm quyền kiểm
soát: kiểm soát đề tài, kiểm soát từ vựng, kiểm soát tốc độ. Khi bạn nghe,
người kia sẽ nắm quyền kiểm soát. Khi bạn đang nắm quyền kiểm soát, bạn sẽ
chỉ sử dụng những từ vựng mà bạn biết và những đề tài mà bạn chọn, nhưng khi
bạn mất kiểm soát thì bạn cũng dễ đánh mất dòng suy nghĩ của mình. Và nếu
người kia nói quá nhanh, đổi đề tài, hay dùng nhiều từ lạ, bạn có thể nhanh
chóng rơi vào và bị lạc trong một biển cả đầy những âm thanh lạ mà bạn không
hiểu gì cả.
3.6. Nhiều đại từ
Theo bài viết Wikipedia về đại từ tiếng Việt, có khoảng 50 đại
từ trong tiếng Việt, bao gồm số nhiều và những đại từ cổ xưa. (Ít hơn nhiều
so với số đại từ khổng lồ trong tiếng Nhật, nhưng vẫn là một con số đáng kể.)
Hoàn toàn làm chủ hệ thống đại từ tiếng Việt có thể là một quá trình gian
nan, bởi vì (1) số lượng lớn của chúng, và (2) cần phải có hiểu biết về các
yếu tố văn hoá và xã hội để sử dụng đại từ một cách chính xác. Có nhiều loại
đại từ trong tiếng Việt. Bảng dưới đây cho thấy một phần nhỏ của chúng:
Dưới đây là một số trong những từ thân tộc
thông dụng nhất được dùng làm thay thế cho đại từ. Những từ này không gắn liền
với một ngôi thứ nhất định nào, nên chúng có thể gây nhầm lẫn. Ví dụ, chị vừa có thể có nghĩa là ‘bạn’ (ngôi thứ hai) và là ‘tôi’ (ngôi thứ nhất). Khi được dùng làm đại từ, những từ này giống đại từ hơn là từ thân tộc thực sự, cho nên trong câu Khi nào bác đến? thì ‘bác’ chỉ đến ngôi thứ hai chứ không phải là một người họ hàng hay người lớn tuổi ở ngôi thứ ba.
Một tin tốt cho người học là trong đối
thoại thực tế, đại từ là một “trở ngại”, nhưng không phải là một “vấn đề
lớn”. Mặc dù hệ thống đại từ trông có vẻ đáng sợ, chỉ cần một chút nỗ lực là
bạn có thể giao tiếp đủ dùng trong thực tế. Ví dụ, bạn luôn luôn có thể yên
tâm dùng tôi cho ngôi thứ nhất, mặc dù ngôn ngữ của bạn sẽ
trở nên hơi cứng nhắc, hoặc là sử dụng đại từ phù hợp với lứa tuổi, như
là cháu nếu bạn vào khoảng dưới 40 tuổi và người kia lớn
tuổi hơn bạn nhiều. Với ngôi thứ hai, bạn có thể sử dụng từ bạn thân
mật, nhưng tốt nhất là bạn nên dùng từ thân tộc dựa trên tuổi tác, như
là anh đối với những người nam lớn tuổi hơn bạn nhưng không
quá chênh lệch, và ôngđối với những người đàn ông cao tuổi.
3.7. Nhiều loại từ
Một đặc điểm đặc biệt của một số ngôn
ngữ, như là tiếng Trung, Nhật, và Việt, là việc sử dụng loại từ.
Chúng là những từ được dùng để phân loại hay đếm danh từ. Ví dụ:
Tôi có bốn con chó.
Giống như từ head của
tiếng Anh trong ‘four heads of cattle’ vậy. Vấn đề nằm ở chỗ tiếng Việt có số
lượng loại từ giàu có, việc sử dụng chúng là bắt buộc, và có thể khó nhớ được
là loại từ nào phù hợp với danh từ nào. Một số loại từ thường gặp bao gồm:
cái loại từ chung để chỉ những vật vô tri
con loại từ chung để chỉ những vật thể sống,
đặc biệt là động vật
ly ly hay tách
cây cây và những vật thể có hình cây
Phải mất thời gian thì bạn mới có thể
làm quen với việc dùng đúng loại từ tiếng Việt. Nhưng ngay cả khi bạn không
sử dụng chúng, hay chỉ sử dụng loại từ chung cái và con,
bạn vẫn có thể giao tiếp đủ dùng. Cho nên mặc dù loại từ là một phương diện
hơi khó trong tiếng Việt, nhưng bạn vẫn không cần phải tuyệt vọng làm gì.
3.8. Mật độ thông tin
Trong §2.13 chúng ta đã giải thích rằng
mật độ thông tin cao có thể giúp việc học tiếng Việt dễ hơn như thế nào.
Nhưng đây có thể là một con dao hai lưỡi. Tức là, mật độ thông tin cao có thể
khiến việc nghe hiểu trở nên khó hơn, bởi vì sẽ mất nhiều thời gian và sức
lực hơn để phân tích và hấp thu những gói thông tin dày đặc. Ví dụ, trong
tiếng Nhật, từ utsukushii ‘đẹp’ kéo dài năm âm tiết so với
từ đẹp một âm tiết trong tiếng Việt. Tôi nghĩ rằng có lẽ là
trong khi từ utsukushii năm âm tiết đang được phát âm, thì
người nghe sẽ tốn ít sức lực hơn để hấp thu thông tin, bởi vì năm âm tiết thì
mất nhiều thời gian để phát âm hơn là từ đẹp một âm tiết
ngắn ngủi.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
4.
TÓM TẮT VÀ KẾT LUẬN
4.1. Tại sao tiếng
Việt dễ
Dưới đây là tóm tắt mười lăm lí
do tại sao tiếng Việt dễ học, dễ hơn nhiều so với nhiều ngôn ngữ
khác.
1. Từ ngắn. Từ ngắn và dễ học. Nhiều từ thông dụng như ngủ và đi chỉ
có một âm tiết, và thậm chí những từ đa âm tiết như là thú vị cũng
thường ngắn.
2. Thanh điệu ổn định. Thanh điệu không thay đổi tuỳ theo ngữ
cảnh; có nghĩa là, thanh điệu của mọi âm tiết đều luôn luôn giữ nguyên.
3. Không giới tính. Tiếng Việt không có giới tính ngữ pháp.
Giới tính là một trở ngại lớn đối với người học của nhiều ngôn ngữ như là
tiếng Ả-rập và Đức, vì dạng từ thường không theo quy tắc và phi lí.
4. Không số nhiều. Tiếng Việt không có dạng từ số nhiều, dù
là danh từ hay tính từ hay động từ đi chăng nữa. Dạng số nhiều có thể rất bất
quy tắc (như trong tiếng Đức và Ả-rập) và do đó cũng khó học.
5. Không có mạo từ. Tiếng Việt không có mạo từ. Trong nhiều
ngôn ngữ như là tiếng Đức và Bồ Đào Nha, làm chủ được mạo từ là một việc khó
khăn, bởi vì dạng từ của chúng có thể dựa trên giới tính, số lượng, và cách
thể.
6. Không chia động từ. Động từ tiếng Việt không cần được
chia; tức là, chúng chỉ luôn luôn có một dạng. Một số ngôn ngữ có
hàng trăm dạng động từ, và người học có thể phải dành ra hàng năm để học
được.
7. Thì dễ. Thì của tiếng Việt được tạo ra bằng một số nhỏ các
tiểu từ đặt trước động từ, như là đã cho quá khứ và sẽ cho
tương lai. Do đó, bạn có thể sử dụng thành thạo các thì tiếng Việt trong vòng
vài phút.
8. Không bắt buộc dùng thì. Các tiểu từ chỉ định thì có thể
được bỏ qua nếu ngữ cảnh đã làm rõ thì của từ, hoặc bằng cách dùng từ thời
gian, như trong Tôi ăn trưa hôm qua.
9. Không cách thể. Từ Việt không thay đổi theo cách thể ngữ
pháp (như là danh cách hay tặng cách), khiến cho thứ tiếng này dễ học hơn
nhiều so với các ngôn ngữ với hệ thống cách thể phức tạp như tiếng Đức.
10. Không có sự phù ứng. Bởi vì từ tiếng Việt không biến đổi
và cũng không có hiện tượng chia động từ, nên chúng không bao giờ thay đổi
theo thì, số lượng, và giới tính của những từ khác trong câu, khác với nhiều
ngôn ngữ khác.
11. Dễ đọc. Tiếng Việt được viết bằng bảng chữ cái Latin có
dấu. Nó dễ đọc hơn nhiều so với các ngôn ngữ châu Á khác như là tiếng Trung
và Nhật, vốn được viết bằng bộ chữ phi Latin.
12. Dễ viết. Tiếng Việt dễ viết vì nó sử dụng bảng chữ cái
Latin và bởi vì chính tả của nó khá ổn định, không như các ngôn ngữ như là
tiếng Pháp và Anh.
13. Từ dễ. Tiếng Việt được tạo ra dựa trên mô hình Trung
Quốc. Bởi vì mỗi âm tiết có một ý nghĩa rõ ràng (thường là được lấy từ một kí
tự Trung Quốc), ta có thể dễ dàng hiểu nghĩa từ ghép nếu ta biết được nghĩa
của từng thành phần trong từ ghép.
14. Ngữ pháp dễ. Ngữ pháp tiếng Việt dễ hơn nhiều so với
nhiều ngôn ngữ khác, bởi vì những đặc điểm như là chia động từ và biến đổi từ
theo cách thể không hiện diện, trong khi những đặc điểm khác, như là dạng số
nhiều và thì, thì dễ sử dụng và cũng không bắt buộc.
15. Mật độ thông tin. Tiếng Việt dồn nhiều thông tin vào
trong cùng một số lượng âm tiết hơn là các ngôn ngữ thế giới chủ đạo khác, và
điều này giúp việc học dễ hơn bởi vì từ ngắn diễn tả ý nghĩa hiệu quả hơn.
4.2. Tại sao tiếng
Việt khó
Dưới đây là phần tóm tắt những lí do tại
sao tiếng Việt khó học. (Mọi bình luận đều sử dụng giọng Hà Nội tiêu chuẩn).
4.2.1. Phát âm khó
1. Phụ âm. Đa số phụ âm trong số 19 phụ âm của thứ tiếng này
giống với tiếng Anh và dễ phát âm, nhưng kh và âm đầu ng,
như trong ngôn ngữ, có thể khó nói.
2. Nguyên âm. Tiếng Việt có 11 nguyên âm và nhiều nguyên âm
đôi và nguyên âm ba. Đối với người học, những nguyên âm khó nhất có lẽ là
/ư/, /ơ/, /â/, và /ưa/.
3. Âm tiết. Có gần 7000 âm tiết, một số có cấu trúc phức tạp,
và nhiều âm tiết khó phát âm, như là đưỡn, nghiêng, dượt, và bưu.
4. Thanh điệu. Tiếng Việt thực ra có tám chứ không phải sáu
thanh điệu. Một số thanh điệu khó đọc, như là dấu nặng và ngã.
4.2.2. Nghe hiểu
Mọi người thường cho rằng việc học cách
sử dụng một ngôn ngữ một cách thụ động (đọc và nghe) thì dễ hơn là sử dụng
một cách chủ động (nói và viết). Đối với tiếng Việt, dường như việc nói có
thể dễ hơn là nghe, vì những lí do sau đây.
1. Âm khó. Âm vị tiếng Việt giàu và phức tạp: 11 nguyên âm,
19 (hoặc 20) phụ âm, 8 âm cuối, và 8 thanh điệu kết hợp lại với nhau để tạo
ra gần 7000 âm tiết, một số trong số đó khá giống nhau và khó phân biệt, như
là nhinh [ɲïʲŋ], nghinh [ŋïʲŋ], và nghiêng [ŋiəŋ]
2. Thanh điệu khó. Có thể khó phân biệt được sự khác nhau
giữa một số thanh điệu khi người nói đang nói nhanh, chẳng hạn như sự khác
nhau giữa ngoài, ngoại, và ngoải khi nói
nhanh.
3. Nói nhanh. Tiếng Việt thường được nói khá chậm, nhưng nếu
người nói nói nhanh, không rõ, hay nhỏ giọng, thì việc hiểu trở nên khó khăn.
4. Từ vựng. Một trở ngại lớn trong việc học bất kì ngôn ngữ
nào là sự hiện diện của từ và cụm từ lạ. Nhưng ngay cả khi bạn đã biết đa số
các từ ngữ, bạn vẫn có thể thấy khó hiểu được tiếng Việt.
5. Dự tính. Nếu có ai hỏi bạn một câu hỏi nằm ngoài dự tính
của bạn, bạn sẽ dễ hiểu nhầm ngay cả khi bạn đã biết mọi từ trong câu hỏi đó.
5. Trí nhớ thính giác. Nếu bạn học một từ bằng cách đọc nhưng
lại hiếm khi nghe nó, bạn có thể không nhận ra nó. Bạn cần một “hình ảnh
thính giác,” chứ không chỉ là hình ảnh thị giác, để hiểu được từ đó khi bạn
nghe nó.
7. Mất kiểm soát. Khi nói thì bạn đang là người kiểm soát đề
tài, từ vựng, và tốc độ, nhưng khi nghe, người kia sẽ chiếm quyền kiểm soát
và bạn có thể bị lạc lối. Do đó, việc nói có thể dễ hơn là việc nghe.
8. Mật độ thông tin. Mặc dù mật độ thông tin cao khiến cho
tiếng Việt nhìn chung dễ học hơn, nhưng trên thực tế nó có thể khiến cho việc
nghe khó hơn bởi vì bạn có thể mất nhiều thời gian hơn để hấp thu lượng thông
tin dày đặc hơn.
4.2.3. Đại từ và Loại từ
1. Đại từ. Có hàng tá đại từ, và để sử dụng chúng một cách
chính xác đòi hỏi kiến thức về các yếu tố văn hoá và xã hội. Một điều dễ gây
nhầm lẫn chính là việc cùng một từ, như là anh và cháu,
có thể vừa chỉ đến ngôi thứ nhất lẫn ngôi thứ hai.
2. Loại từ. Tiếng Việt có số lượng loại từ giàu có, sử dụng
chúng là bắt buộc, và nhớ được loại từ nào phù hợp với danh từ nào có thể là
một việc khá khó khăn.
4.3. Kết luận
Tóm lại, mặc dù việc học tiếng Việt có
những trở ngại, đặc biệt là về phần phát âm và phân biệt các thanh điệu và
nhiều âm khó, ta có thể nói rằng tiếng Việt là một ngôn ngữ khá dễ học: từ
ngắn, chính tả ổn định, không giới tính, không số nhiều, không chia động từ,
không cách thể, không mạo từ, vân vân và vân vân.
Đừng để những kẻ tông đồ mê tín đang la
hét rằng “tiếng Việt khó” làm cho bạn nản chí. Hãy dồn hết lòng can
đảm của bạn lên và nhào vào thế giới tiếng Việt đầy thú vị
và vui sướng nào.
Jack Halpern
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
VỀ TÁC GIẢ
Jack Halpern, giám đốc điều hành
(CEO) của Viện Nghiên cứu Từ điển CJK [chuyên nghiên cứu về
từ điển học tính toán đối với các ngôn ngữ CJK (Trung Quốc, Nhật, Hàn Quốc)
và ngôn ngữ Ả-rập]. Ông là chuyên gia về từ điển học, và đã biên soạn nhiều
từ điển và ứng dụng để học ngôn ngữ, đặc biệt là cuốn từ điển Kodansha Kanji
Learner's Dictionary. Jack Halpern đã sống ở Nhật Bản suốt 40
năm. Ông sinh ra ở Đức và đã sinh sống ở sáu quốc gia. Ông là một người yêu
thích ngôn ngữ, đã học 15 thứ tiếng (nói trôi chảy mười thứ tiếng) và đã dành
hàng thập kỉ để học về viết từ điển. Jack Halpern yêu môn thể thao đạp xe một
bánh. Ông đã sáng lập Hiệp hội Đạp xe Một bánh Quốc tế (International Unicycling
Federation), và đã quảng bá môn thể thao này khắp các nước trên thế giới.
Hiện nay, niềm đam mê của ông là thổi sáo quena, cải thiện tiếng Việt và
tiếng Ả-rập của mình, và du lịch nước ngoài.
|
|
Nhận xét
Đăng nhận xét