VỀ MỘT SỐ CÂU ĐỐI GS VŨ KHIÊU
VỀ MỘT SỐ CÂU ĐỐI
GS VŨ KHIÊU
SOẠN CHO THANH HÓA
1.
Câu đối “về Tổ quốc và Bác Hồ tại
Đền thờ Liệt sĩ Hàm Rồng” (*)
“Thu hết tinh hoa kim cổ lại
Vươn cao khí thế nước non này”
Thưa ông VH, qua tìm hiểu, chúng
tôi thấy đôi câu đối trên ít nhất có thêm hai nơi khác đang sử dụng. Đó
là Trường Mầm non Xuân Phong (Quận
Nam Từ Liêm-Hà Nội) và Văn miếu Trấn Biên-Đồng Nai. (Riêng câu soạn cho
Thanh Hóa có khác chút ít ở vế thứ hai: “Xây cao văn hiến...” được
tác giả sửa thành“Vươn cao khí thế...” (!)
Theo Website mamnonxuanphong.vn đây là đôi câu đối
GS Vũ Khiêu “đề từ” và được hiểu: “Học sinh trong Trường Xuân
Phong từ bậc mầm non đến đại học và xa hơn nữa là sau đại học, cần có được sự
chăm sóc toàn diện ngay từ đầu cả về thể chất, tinh thần và thấm nhuần cốt
cách, văn hóa, văn hiến Việt Nam một cách trọn vẹn; hội tụ các kỹ năng, tri thức
của công dân toàn cầu.” Và“Mục tiêu mà Trường Xuân Phong hướng đến về văn
hiến, xây dựng con người phát triển đa trí thông minh, tựu trung trong câu đối
sau: Thu hết tinh hoa kim cổ lại, Xây cao văn hiến nước non này -GS.AHLĐ
Vũ Khiêu đề từ.” Thực tế, Trường Mẫu giáo Xuân Phong đã dùng đôi câu đối
này phóng cỡ chữ to để trang trí đầu Website của Nhà trường.
Trong khi đó, theo Báo
Đồng Nai: “...trong các câu đối, đại tự cũng do chính GS (tức GS
Vũ Khiêu-HTC chú thích) viết tặng Văn miếu Trấn Biên, GS rất tâm đắc với
câu đối đặt tại gian thờ Hồ Chủ tịch: “Thu hết tinh hoa kim cổ lại/ Xây
cao văn hiến nước non này”. Hai câu này đã toát lên được nhân cách và sự
tài hoa của Bác Hồ, một người suốt đời học tập, nghiên cứu kiến thức Đông Tây
kim cổ, được thế giới suy tôn là danh nhân văn hóa, là người tiêu biểu cho văn
hiến Việt Nam khiến thế giới phải nghiêng mình ngưỡng mộ”.
Như vậy, ở Văn Miếu Trấn
Biên, câu đối “Thu hết tinh hoa kim cổ lại/ Xây cao văn hiến nước non này” được
dùng để thờ Hồ Chủ tịch.
Theo tôi, xét câu chữ, từ ngữ: “thu
hết”; “lại”; “này” là cách diễn đạt khá nôm na, dàn trải của văn nói,
không phải ngôn từ chặt chẽ, súc tích của câu đối thờ. Đặc biệt, cấu trúc “Thu
hết.... lại” đã tạo ra tính chất, ngữ điệu của một câu cầu khiến,
trong đó người cầu khiến và đối tượng được cầu khiến bị lược bớt, ẩn đi.
Để dễ hiểu hơn, ta thử đặt một
câu khác tương tự: Thu hết đồ rởm, hàng giả lại. Đây là lời cầu khiến,
hoặc chí ít cũng là kế hoạch cho một hoạt động nàođang hoặc sẽ tiếp
tục (cần, phải) thực hiện trong tương lai, chứ không phải (người nào đó) đã thực
hiện có kết quả. Chúng ta thử lắp vế đầu đôi câu đối vào ngữ cảnh: Bay
đâu, “Thu hết tinh hoa kim cổ lại” !; Hay “Thu hết tinh hoa kim cổ lại”
cho ta !, sẽ thấy ngay tính chất và ngữ điệu cầu khiến rất rõ rệt trong
đôi câu đối.
“Từ điển tiếng Việt” (Hoàng
Phê chủ biên) giảng nghĩa thứ 7 của từ “lại”như sau: “từ biểu thị hướng của hoạt
động nhằm quy tụ về một chỗ hoặc thu nhỏ, thu hẹp phạm vi hoạt động hay
quá trình: dồn lại một đống; xích lại gần nhau; nằm co người lại”. Như vậy “thu
hết...lại” là hoạt động mang tính chất cơ học, không phải sự hội tụ, tiếp
thu “tinh hoa kim cổ” để tạo nên phẩm chất một con người. Hơn nữa, giữa
hai ý trong câu có mối quan hệ của tình huống tiếp diễn, có mở đầu, kết thúc (thu
hết...lại để xây cao...) chứ không tồn tại như hai vế độc lập thường thấy
của một đôi câu đối.
Thêm một ví dụ khác. Tên
sách “Cổ học tinh hoa” (tác giả Ôn Như Nguyễn Văn Ngọc-Từ An Trần Lê
Nhân) tạm dịch: sách này chứa đựng tinh hoa học vấn của người xưa. Nhưng nếu
viết: Thu hết “cổ học tinh hoa” lại; sẽ sang một nghĩa hoàn toàn
khác: lệnh cho ai đó đi thu hết “cổ học tinh hoa” đang nằm rải rác khắp
nơi quy tụ lại một chỗ; đâu phải tên sách, hay ca ngợi nội dung cuốn sách (hoặc
phẩm chất một con người) nào đó chứa đựng “cổ học tinh hoa”?
Như vậy, có thể nói, nội dung
đôi câu đối không nhằm ca ngợi phẩm chấtmột cá nhân, hay vùng đất nào.
Càng không phải “đã toát lên được nhân cách và sự tài hoa của Bác Hồ, một
người suốt đời học tập, nghiên cứu kiến thức Đông Tây kim cổ...” như cách
giải thích của báo Đồng Nai (chắc hẳn cũng chính là lời giảng nghĩa của cụ
Vũ Khiêu?)
Đến đây, có bạn đọc đưa ra ý kiến:
cũng có thể cụ Vũ Khiêu đã hiểu sai đôi câu đối của mình! Ví như giờ đây có đôi
câu đối ca ngợi ông Giám đốc Thư viện nào đó: Thu hết tinh hoa tri thức lại,
Đem về xây dựng thư viện này, là nói về công lao của ông Giám đốc đã xây dựng
nên một Thư viện nhiều sách hay, tập trung tinh hoa tri thức của nhân loại, chứ
đâu phải ngợi ca chính ông là tinh hoa tri thức của nhân loại? Theo đó, “Thu hết
tinh hoa kim cổ lại, Xây cao văn hiến nước non này” là nói về công lao chứ
không phải ca ngợi phẩm chất của Hồ Chủ tịch. Nghĩa là đôi câu đối được diễn giải
và hiểu như sau: Bác đã thu hết tinh hoa kim cổ lại; Đem về xây cao văn hiến
nước non này.
Vậy, thực tế có chuyện đó không?
Theo tôi không có. Cũng chưa ai đánh giá về Hồ Chủ tịch như vậy cả. Bởi "tinh
hoa kim cổ" là những gì? Hẳn nó phải là tất cả những gì tốt đẹp, tiêu
biểu nhất do con người sáng tạo về mọi lĩnh vực:kiến trúc, thi ca, văn học nghệ
thuật, phong tục, tập quán... văn hóa vật thể và phi vật thể..., đã có quá
trình đào thải, chắt lọc qua hàng ngàn năm lịch sử. "Thu hết tinh hoa
kim cổ lại" nghĩa là nhặt nhạnh hết "tinh hoa kim cổ" nằm
rải rác khắp nơi trên thế giới đem về Việt Nam để "xây cao văn hiến
nước non này"? Thử hỏi trên thế giới đã có cá nhân, triều đại, địa
phương, quốc gia, châu lục...nào làm kiểu này hoặc làm được điều
này không?
Có thể khẳng định là không!
Không ai làm như vậy cả! Bởi tinh hoa của đất nước, nền văn hóa này chưa hẳn đã
là tinh hoa của đất nước, nền văn hóa khác. Tinh hoa của triều đại hay thời kỳ
lịch sử này chưa hẳn đã là tinh hoa của triều đại, thời kỳ lịch sử khác. Chuyệntiếp
thu tinh hoa văn hóa của các quốc gia, dân tộc khác là có, nhưng tiếp thu
phải có chọn lọc, sáng tạo cho phù hợp với điều kiện cụ thể của đất nước. Đâu
phải cứ thấy tinh hoa của người ta là “thu hết lại” đem về, tạo ra một
mớ tạp nham, hổ lốn? Ấy là chưa nói đến chuyện xác định, phân biệt những gì
đúng là"tinh hoa kim cổ" để “thu về” là cả một vấn đề,
nói chi đến chuyện "thu hết"?
Hơn nữa, “văn hiến” của một đất
nước được hình thành, bồi đắp suốt chiều dài lịch sử, do cả dân tộc đóng góp,
xây dựng, đâu phải một cá nhân, đời người có thể đứng ra chỉ đạo, xây cao hay
xây mới? Chưa kể đến chuyện GS Vũ Khiêu hiểu thế nào là “văn hiến” mà
lại đem hết “tinh hoa kim cổ” về để “xây cao văn hiến”?
Như vậy, theo tôi, dù có hiểu
theo hướng nào, câu đối cũng lộ rõ sự tối nghĩa, ngoa ngôn, sáo rỗng, hoàn toàn
thiếu ý nghĩa thực tế. Với câu biên soạn cho Thanh Hóa, GS đổi “xây cao
văn hiến” thành “vươn cao khí thế”, khiến đôi câu đối càng thêm khó
hiểu.
Qua tư liệu độc giả cung cấp,
chúng tôi thấy đôi câu đối “Thu hết tinh hoa kim cổ lại, Xây cao văn hiến nước
non này” có vẻ như được “lấy cảm hứng”hoặc “chế” từ vế đầu đôi câu đối GS
Vũ Khiêu từng tặng Nghệ sĩ nhiếp anh Võ An Ninh (mừng thọ cụ Võ 70 tuổi):
“Nửa mắt nhìn đời, thu cả tinh
hoa trời đất lại,
Bảy tuần thưởng Tết, bày đầy cảnh sắc cổ kim
chơi.”
Đây là đôi câu đối có “tứ” khá
hay. Cụm từ “Nửa mắt nhìn đời...” khiến vế đầu không trở thành câu cầu
khiến, mà có thể hiểu là cách ngợi ca, đánh giá khả năng khái quát tài
tình của người nghệ sĩ trong những bức ảnh nghệ thuật. Tuy nhiên, khi tác
giả chữa “thu cả tinh hoa trời đất lại” thành “thu hết tinh
hoa kim cổ lại”, rồi bỏ "nửa mắt nhìn đời" đi
để ca ngợi phẩm chất Hồ Chủ tịch (như cách giảng của báo Đồng Nai), cái “tứ”
này lại trở nên tối nghĩa đến vô nghĩa.
Như vậy, theo thiển ý của tôi,
đôi câu đối “Thu hết tinh hoa kim cổ lại, Xây cao văn hiến nước non này” có
chăng cũng chỉ phù hợp với Trường Mầm non Xuân Phong mà thôi. Vì “câu
đối” như lời GS Vũ Khiêu (với tư cách là “Chủ tịch danh dự và Cố vấn cao cấp
đặc biệt”-trích lời giới thiệu của Nhà trường Xuân Phong-HTC) dặn dò, giao nhiệm
vụ cho nhà trường. Bằng không, nó giống như lời kêu gọi, hiệu triệu của GS
Vũ Khiêu cho Đồng Nai, hay hơn 3 triệu con dân Thanh Hóa, hãy: “thu hết
tinh hoa kim cổ lại” để “xây cao văn hiến (hoặc “vươn cao khí thế”)
nước non này”; hoàn toàn không phải lời bình, hay ngợi ca một người nào đó,
vùng đất nào đó hội đủ cả “tinh hoa kim cổ”! Thực tế, việc Trường Mầm
non Xuân Phong sử dụng “ngon lành” đôi câu đối này làm khẩu hiệu đã chứng tỏ điều
đó. Và chính tác giả của nó-Cụ Vũ Khiêu, phải chăng cũng nhận ra sự “đa
năng" lợi hại của đôi câu đối này nên mới đem tặng cho cả 3 nơi, và hiện tại
nó đảm nhận ít nhất hai chức năng hoàn toàn khác nhau?
Hiện chúng tôi chưa biết GS Vũ
Khiêu chép đôi câu đối “rất tâm đắc” của mình thờ Hồ Chủ tịch ở Văn
Miếu Trấn Biên đem về tặng cho Trường Mầm non Xuân Phong làm câu khẩu hiệu, hay
ngược lại. Nhưng, có vẻ dị bản ở Thanh Hóa (4/2014) có "niên đại" muộn
nhất? Lại trộm nghĩ: Nếu GS Vũ Khiêu không “cho”, liệu Trường Xuân Phong có dám
“nẫng” đôi câu đối ca ngợi Lãnh tụ tậnVăn Miếu Trấn Biên xa xôi đem về
làm sologan trang trí đầu báo, tóm tắt tôn chỉ, mục đích hoạt động của
nhà trường? Ngược lại, Văn miếu Trấn Biên và Thanh Hóa đâu dám tự tiện chép đôi
câu đối của “Chủ tịch danh dự-Cố vấn cao cấp đặc biệt” GS Vũ Khiêu đã
mến tặng các cháu Trường Mầm non Xuân Phong, thêm bớt vài chữ rồi đem về thờ Tổ
quốc, Bác Hồ hay Bà mẹ Việt Nam Anh hùng và các Anh hùng Liệt sĩ quê mình giữa
thanh thiên bạch nhật?
(Hết
phần I)
HOÀNG TUẤN CÔNG
Thanh Hóa 30/3/2015
……………………….
Chú thích:
(*) Phần trong ngoặc kép là
nguyên văn văn bản có chữ ký của GS Vũ Khiêu. Tuy nhiên, chính xác công trình
này tên là Đền thờ Bà mẹ Việt Nam anh hùng và các Anh hùng Liệt sĩ được
xây dựng với số tiền 150 tỉ đồng trên đồi Cánh Tiên-Hàm Rồng-Thanh Hóa.
Nhận xét
Đăng nhận xét