ĐẠO VĂN - Nguyễn Hưng Quốc
ĐẠO VĂN
Cách đây mấy hôm, trong lúc tán gẫu với một đồng nghiệp, nghe anh
khoe là trong lớp anh dạy có mấy du học sinh Việt Nam, tôi hỏi anh về trình độ
và thái độ học tập của các sinh viên ấy. Anh khen họ hiền lành và chăm chỉ. Tuy
nhiên, ngay sau lời khen ấy, anh hơi khựng lại, rồi nói tiếp, giọng đầy băn
khoăn: Không hiểu sao có một vài sinh viên có tật hay đạo văn khi làm luận. Cho
là họ làm như vậy vì gặp trở ngại trong việc viết bằng tiếng Anh, anh không áp
dụng các hình thức kỷ luật khe khắt giành cho những trường hợp đạo văn như thế.
Anh gọi họ vào văn phòng, chỉ cho họ thấy những chỗ ăn cắp từ sách báo và cho
phép họ viết lại và nộp lại. Nhưng điều làm anh bạn đồng nghiệp của tôi thắc
mắc nhất là ngay trong bài được viết lại sau khi bị cảnh cáo như thế, các em
vẫn tiếp tục sao chép từ sách báo. Ít hơn. Nhưng vẫn còn. Rải rác, đây đó, còn.
Anh đăm chiêu hỏi tôi: Tại sao?
Thú thực, tôi không ngạc nhiên khi nghe người bạn đồng nghiệp nói
như thế. Ngay trong lớp của tôi, một số sinh viên Việt Nam vẫn vấp cái lỗi đạo
văn mặc dù trong những tuần lễ đầu tiên của học kỳ, bao giờ tôi cũng dặn đi dặn
lại là tuyệt đối không được đạo văn. Tôi cũng dặn dò rất kỹ về phương pháp
trích dẫn (quote) hay diễn đạt lại (paraphrase) và cách thức ghi xuất xứ các
tài liệu lấy từ người khác. Vậy mà, hầu như năm nào cũng xảy ra tình trạng đạo
văn.
Để cho công bằng, cần nói ngay, hiện tượng đạo văn xảy ra ở nhiều
sinh viên thuộc nhiều quốc tịch khác nhau, ngay cả sinh viên sinh trưởng
tại Úc, tiếng Anh là tiếng mẹ đẻ. Tuy nhiên, theo kinh nghiệm của tôi, sinh
viên Việt Nam chiếm một tỉ lệ khá cao.
Lý do đầu tiên khiến các em đạo văn, như lời nhận xét của bạn tôi,
là do các trở ngại về ngôn ngữ. Hầu hết các em đều mới sang Úc được một vài
năm, chuyện đọc còn khó, chuyện viết lại càng khó; viết theo phong cách hàn lâm
với những đòi hỏi nhiêu khê, phiền phức ở đại học lại càng khó hơn nữa. Để viết
một bài luận văn, sinh viên Úc chỉ mất khoảng 5,7 giờ, sinh viên Việt Nam có
thể mất 5,7 ngày (Đó là chưa kể thời gian tìm và đọc các tài liệu tham khảo).
Nhiều em chọn lựa một biện pháp dễ dãi nhất: copy từ sách báo hoặc trên
internet. Hình thức copy ấy có nhiều mức độ: Nhẹ thì chỉ lấy vài đoạn; nặng thì
lấy trọn bài của người khác, nhất là trong các bài điểm phim hay điểm sách.
Tuy nhiên, vấn đề không phải chỉ là do trở ngại về ngôn ngữ. Trong
các lớp về văn hoá và chiến tranh Việt Nam do tôi dạy, để nâng đỡ các sinh viên
Việt Nam, trong phần ngôn ngữ, tôi cho sinh viên được phép viết bằng tiếng Anh
hoặc bằng tiếng Việt. Phần lớn các sinh viên du học đều chọn viết bằng tiếng
Việt, thứ ngôn ngữ các em thông thạo nhất, vậy mà, nhiều em vẫn đạo văn.
Điều khiến tôi ngạc nhiên và băn khoăn nhất là những em ấy đều là
những sinh viên thông minh, lanh lợi và khá chăm chỉ. Bởi vậy, khi phát hiện họ
đạo văn, bao giờ tôi cũng có có cảm giác vừa sửng sốt vừa buồn rầu. Chẳng thà
họ là những sinh viên kém. Đằng này…
Có thể nói, trong cuộc đời đi dạy của tôi, buồn nhất là những lúc
phát hiện sinh viên đạo văn. Sinh viên học kém, rớt, buồn, đã đành. Nhưng những
cái buồn ấy dù sao cũng dễ chịu. Năm nào cũng có một số sinh viên thi rớt như
thế. Rớt kỳ này, họ học lại kỳ sau. Còn cái buồn trước việc đạo văn của sinh
viên, nó cứ day dứt thế nào. Mỗi lần viết lời phê trong đó ghi các em bị điểm
zero vì đạo văn, bao giờ tôi cũng thấy nặng nề. Nhất là khi sinh viên ấy lại là
người Việt. Và không ngớt trăn trở tự hỏi: Tại sao?
Nếu không phải là lý do trở ngại ngôn ngữ thì đâu là lý do chính?
Trước hết, cần lưu ý là, như báo chí trong nước thường loan tin,
đạo văn là một hiện tượng rất phổ biến tại Việt Nam. Không phải chỉ học sinh
hay sinh viên đại học mới đạo văn. Ngay cả những người làm luận án Thạc sĩ cũng
như Tiến sĩ cũng đạo văn. Hơn nữa, cả những giáo sư hay những người làm công
tác nghiên cứu cũng đạo văn. Đâu đâu cũng có đạo văn dưới những hình thức và
với những mức độ khác nhau.
Nhưng ghi nhận tính chất phổ biến của hiện tượng đạo văn như thế,
chúng ta vẫn chưa trả lời được câu hỏi: Tại sao?
Theo tôi, đạo văn gắn liền, trước hết, với văn hoá gian lận. Đạo
văn, một từ Hán Việt, nghe có vẻ “sang trọng”, nhưng thực chất chỉ là một hành
động ăn cắp. Mà ăn cắp thì đầy tràn ở Việt Nam. Người nghèo ăn cắp, đã đành.
Ngay cả những người giàu có và có chức tước cao trong xã hội cũng ăn cắp. Rút
ruột các công trình xây dựng là một hình thức ăn cắp. Lợi dụng sự tin cậy của
quần chúng để làm những điều phi pháp, có lợi cho bản thân mình cũng là một
hành vi ăn cắp. Đánh tráo lịch sử để củng cố quyền bính của giới lãnh đạo cũng
là một sự ăn cắp. Nguỵ trang những sự ăn cắp như thế dưới những chiêu bài và
khẩu hiệu cao cả là một sự gian lận. Ăn cắp đi đôi với gian lận.
Bên cạnh sự gian lận, đạo văn còn gắn liền với sự thiếu tôn trọng
quyền sở hữu trí tuệ của người khác. Ở Việt Nam, dưới ảnh hưởng của một chế độ
được xây dựng trên căn bản ăn cắp và ăn cướp, cái gọi là quyền sở hữu nói chung
rất ít khi được tôn trọng. Các quyền sở hữu về trí tuệ lại càng ít được tôn
trọng. Người ta thản nhiên ăn cắp các công trình từ tim óc của người khác. Câu
văn và ý tưởng là những công trình như thế.
Cuối cùng, đạo văn gắn liền với phương pháp giáo dục tại Việt Nam
vốn, từ tiểu học đến tận đại học, chỉ đòi hỏi việc học thuộc lòng. Tự bản chất,
việc học thuộc lòng là một quá trình nội tâm hoá những kiến thức từ bên ngoài.
Trong việc nội tâm hoá như thế, chỉ có câu chữ là còn lại, còn nguồn gốc các
câu chữ ấy, tức là xuất xứ của kiến thức, thì bị rơi rụng mất. Học sinh và sinh
viên thường được điểm cao và tự hào về việc nhớ thật nhiều kiến thức nhưng lại
không bao giờ bị đòi hỏi phải ghi nhận nguồn gốc của các tư liệu mình sử dụng,
do đó, họ không có ý niệm rõ ràng về cái gọi là đạo văn. Trường hợp người bạn
tôi kể, sau khi đã bị cảnh cáo về đạo văn, một số sinh viên vẫn tiếp tục vấp
phải lỗi đạo văn trong bài viết lần thứ hai cho thấy rõ sự mù mờ trong nhận
thức này.
Để kết thúc, có một điều quan trọng tôi xin được nhấn mạnh: nạn
đạo văn chỉ xảy ra ở một số sinh viên chứ không phải là tất cả. Đó chỉ là một
con số hiếm hoi, trong cả lớp 30-40 sinh viên, chỉ có một hai người mắc phải.
Nhưng mỗi năm, chỉ cần một hai người như thế cũng đủ tạo nên một bức tranh
không mấy đẹp đẽ cho sinh viên Việt Nam. Tôi viết bài này với ước mong làm cho
các sinh viên nói chung có chút giật mình và nghĩ lại, từ đó, bỏ được tật đạo
văn vốn là một thứ bệnh trầm kha về phương diện trí thức và đạo đức học thuật ở
Việt Nam.
Nguyễn
Hưng Quốc
Nhận xét
Đăng nhận xét