CHIÊN – CỪU – TRỪU
CHIÊN –
CỪU – TRỪU
Về các
từ “chiên”, “cừu” và “trừu”, chúng tôi có những phân tích dưới đây cho thấy
nghĩa gốc và diễn tiến ngữ nghĩa thú vị trong tiếng Việt.Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum của A. de Rhodes (Roma, 1651) có mục Chien (tức chiên - AC): “ovelha [cừu cái], cordeiro [cừu con], carneiro [cừu đực]: ovis [cừu và cừu hoang nói chung], agnus [cừu con], aries [cừu đực]. Chan chien (tức chăn chiên - AC): pastor de ovelhas [người chăn cừu]: pastor ovium [người chăn cừu]. Chien (tức chiên - AC): pano de laa [chăn len, mền len]: pannus laneus [chăn len, mền len]” (chữ nghiêng in đậm là tiếng Việt, chữ nghiêng in thường là lời dịch tiếng Bồ, chữ đứng có gạch chân là tiếng La tinh).
Việt Nam tự điển của Khai Trí Tiến Đức (1931) giảng chiên “tức là con cừu”. Từ điển tiếng Việt 2008 của Trung tâm Từ điển học do Hoàng Phê chủ biên giảng chiên là “đồ dệt bằng lông thú hoặc bằng xơ bông, thường dùng làm chăn, nệm: chăn chiên”. Từ điển tiếng Việt do Văn Tân chủ biên (1967) thì đầy đủ hơn: “Con cừu. Con chiên. Tín đồ Thiên Chúa giáo. Chăn chiên. Chăn dệt bằng lông cừu”.
Cứ như trên thì chiên có các nghĩa sau đây, diễn tiến theo từ nguyên: 1. Đồ dệt bằng lông cừu (nghĩa gốc); 2. Cừu; 3. Tín đồ Thiên Chúa giáo. Tất cả những chữ chiên trên đây trong tiếng Việt đều là những yếu tố Hán Việt mà chữ Hán là [氊], bắt đầu từ nghĩa gốc (nghĩa 1). Trong tiếng Hán thì chiên [氊] là “đạp, nhồi lông thành tấm, phiến” (nhụ mao thành phiếnb[蹂毛成片]), rồi hệ quả của hành động này là “dạ, nỉ” (felt), tức “[những] tấm do nhồi lông mà có được”. Đây cũng chính là nghĩa gốc của chiên trong tiếng Việt.
Hiện nay, chiên hầu như chỉ dùng để nói về Thiên Chúa giáo còn trong tiếng Việt toàn dân thì để chỉ con vật này, ta lại có danh từ cừu, một từ Hán Việt mà chữ Hán là [裘]. Có người đọc chữ này thành cầu (như Đào Duy Anh trong Hán Việt từ điển) nhưng nó lại thuộc vận mục vưu [尤], mà thiết âm trong Quảng vận là “cự cưu thiết” [巨鳩切]. Vậy c[ự] + [c]ưu = cừu. Việt Nam tự điển của Khai Trí Tiến Đức giảng cừu là “1. Áo lông mặc mùa rét;
Nhận xét
Đăng nhận xét