CON CHUỘT TRONG LỜI RU CỦA MẸ, CỦA BÀ
CON CHUỘT TRONG LỜI RU
CỦA MẸ, CỦA BÀ
Tôi lớn
lên với lời ru của mẹ, của bà. Trong lời ru, bên cạnh cánh cò bay lả bay la,
cũng có những con vật quen thuộc quanh nhà như con trâu, con mèo, con chuột.
Dù bị
chê bẩn, chê hôi, hay ăn vụng, phá hoại, thì con chuột vẫn được đứng ngang hàng
với các loài vật khác trong ca dao, tục ngữ, thành ngữ, trong lời ăn tiếng nói
của người Việt. Không nằm trong “lục súc”, tức sáu loài gia súc được con người
nuôi trong nhà từ thời cổ xưa gồm ngựa, trâu, dê, gà, chó, lợn, nhưng ở đâu có
người, ở đó có chuột, nên từ thành thị đến nông thôn, từ tấm bé, ai cũng đã thấy
chuột rồi.
Thế nên hầu như ai cũng từng được mẹ ru
hoặc nghe câu hát ru:
Con
mèo mà trèo cây cau
Hỏi
thăm chú chuột đi đâu vắng nhà
Chú
chuột đi chợ đằng xa
Mua
mắm, mua muối, giỗ cha chú mèo.
Lúc còn thơ bé, nghe mẹ ru em, tôi chỉ cảm
thấy thích thú khi hình dung “hoạt cảnh” đối thoại giữa chuột và mèo trong câu
ca dao.
Lớn lên, ở trường, ở lớp, được cô giáo
giảng giải, tôi mới hiểu rằng câu ca dao là lời mô tả về mối quan hệ ở làng
thôn xưa, giữa kẻ mạnh và kẻ yếu, là lời khuyên răn cách cư xử để tránh bị áp bức,
dồn ép.
Mà các cụ xưa dù sống trong cảnh khó
khăn nhưng vẫn luôn giữ được tinh thần lạc quan và hài hước, thế nên đã sáng
tác ra những bài ca dao “nói ngược” độc đáo.
Khi lên 5-6 tuổi, tôi vẫn thường đòi mẹ
ru em bằng bài nói ngược có đầy đủ con trâu, con mèo, con chuột và rất nhiều cảnh
vật xung quanh:
Bước
sang tháng Sáu giá chân
Tháng
Chạp nằm trần bức đổ mồ hôi,
Con
chuột kéo cày lồi lồi,
Con
trâu bốc gạo vào ngồi trong cong,
Vườn
rộng thì thả rau rong,
Ao
sâu vãi cải lấy ngồng làm dưa…
Bài này tôi nghe mẹ ru em đến mãi mấy
năm sau, cho đến khi em lớn không còn cần hát ru nữa. Vừa nghe, tôi vừa đòi mẹ
giải thích từng câu, “nói xuôi” là thế nào, thế nào là nói ngược, để rồi vừa hình
dung hình cảnh con chuột kéo cày, con trâu ngồi trong cái cong (dụng cụ đựng
thóc gạo, có nắp), mà cười rúc rích mãi.
Lại một bài ca dao nói ngược khác mẹ hay
ru, cũng có con chuột, con trâu đổi chỗ cho nhau mà tôi nhớ mãi:
Lươn
nằm cho trúm bò vào
Một
đàn cào cào đuổi bắt cá rô,
Thóc
giống cắn chuột trong bồ,
Một
trăm lá mạ đi vồ con trâu.
Chim
chích cắn cổ diều hâu,
Gà
con tha quạ biết đâu mà tìm.
Đến khi có con, phải dỗ con ngủ, nhẩm lại
những bài mẹ ru để nghêu ngao đọc mong con nhanh ngủ, tôi lại cười và thầm
nghĩ, đến khi con lớn là đã phải giải thích cho con cái cóng, cái trúm, cái bồ
trong câu hát là gì…
Nhớ lại hồi bé, khi bà ngoại từ quê ra bế
em, thỉnh thoảng bà cũng hát những câu hát ru có con chuột khác, đơn giản như
câu dạy trẻ về các loài vật xung quanh:
Con
mèo con chuột có lông,
Ống
tre có mắt, nồi đồng có quai.
Hay
một câu mô tả ước mơ của người dân ngày xưa có một căn nhà gỗ khang trang, với:
Bốn
cửa anh chạm bốn mèo,
Con
thì bắt chuột, con leo xà nhà.
Bà hát:
“Chuột
chê xó bếp chẳng ăn,
chó
chê nhà dột ra nằm bụi tre”,
rồi giảng giải: “Đấy là các cụ xưa
khuyên người ta đừng đứng núi này trông núi nọ, để rồi mất cả chì lẫn
chài".
Những câu hát ru của bà cũng khiến tôi
cười như nắc nẻ, khi nghe:
Chuột
chù chê Khỉ rằng hôi.
Khỉ
mới trả lời: Cả họ mày thơm!
Hoặc lúc bà cất lời hát tả về một người
con gái xấu, vô duyên:
Nách
thơm như ổ chuột chù,
Mắt
thì gián nhấm, lại gù lưng tôm.
Phải đến tuổi thanh niên, bà mới cho tôi
biết câu ca dao:
Chuột
kêu chút chít trong rương,
Anh
đi cho khéo đụng giường mẹ hay.
Để giảng giải cho các cháu chuyện thời
“ông bà anh” sống chung trong cảnh nhà chật hẹp, ra đụng vào chạm phải ý tứ thế
nào.
Lớn lên, đi học, đi làm, xa dần lời ru của
bà, của mẹ, cũng ít gặp lại “chú chuột” trong câu ca dao thuở nhỏ. Những năm
2000, thích thú gặp lại chú trong bài nhạc rock Đám cưới chuột của ban nhạc Gạt tàn đầy: “
Ai
mang cá đến cho con mèo hoang tàn ác,
ai
mang cá đến cho con mèo hoang say mèm.
Lang
thang dưới gốc cây có một anh chuột nhắt, lang thang chốn bãi hoang có một cô
chuột đồng...”.
Đến khi có con, mỗi khi bế con để hát
ru, một cách vô thức, lời ru năm xưa của bà, của mẹ lại tự động bật ra:
“Con
mèo mà trèo cây cau…”.
Lúc này thì bà đã đi xa mãi rồi. Đọc đến
câu “Mua mắm, mua muối giỗ cha chú mèo” mà nhớ bà đến rơi nước mắt.
LÊ
TIÊN LONG
Nhận xét
Đăng nhận xét