ĐÃ TÌM RA CHÂN DUNG CHÍNH XÁC NHẤT CỦA VUA QUANG TRUNG?
ĐÃ TÌM RA CHÂN DUNG CHÍNH XÁC NHẤT
CỦA VUA QUANG TRUNG?
TTO - Nhà nghiên cứu, TS. Nguyễn Duy Chính vừa công bố bài viết có tính hệ thống
lại quá trình xuất lộ và tìm kiếm hình ảnh chân dung vua Quang Trung của học giới
nước ta từ xưa đến nay.
Bức
tượng tại chùa Bộc có ghi chú Vua Quang Trung nhưng vẫn còn ý kiến khác nhau - Ảnh:
từ bài của Nguyễn Duy Chính
Hoàng đế Quang Trung là nhân vật
lịch sử đặc biệt, nhưng triều đại Tây Sơn tồn tại quá ngắn ngủi cùng với những
biến động lịch sử khiến cho những mô tả về nhân dạng của ông khuyết thiếu.
Và mới đây, từ nguồn sử liệu của
Trung Quốc đã hé lộ những thông tin khả quan nhất về chân dung vua Quang Trung.
THIẾU VẮNG TRONG SỬ SÁCH
VÀ NHỮNG LẦN XUẤT HIỆN
Nhà nghiên cứu Nguyễn Duy Chính
đã tìm kiếm trong các bộ sử triều Nguyễn, và bắt gặp trong bộ Đại Nam
chính biên liệt truyện ở phần "Ngụy Tây" có một đoạn chép tả
Nguyễn Văn Huệ (tức Quang Trung): "Nguyễn Văn Huệ là em của Nhạc, tiếng
vang như chuông, mắt sáng như ánh điện, mưu lược thiện chiến, người người đều
kinh sợ".
Và một đoạn khác trong
sách Tây Sơn thuật lược có chép chi tiết hơn: "… Năm ấy Nguyễn
Huệ mất, tóc của Huệ thì quăn, mặt thì đầy mụt, có một con mắt nhỏ, nhưng cái
tròng rất lạ, ban đêm ngồi không có đèn, thì ánh sáng từ mắt soi sáng cả chiếu …".
Sách
Tây Sơn thuật lược - tư liệu hiếm hoi của Việt Nam có miêu tả nhân dạng vua
Quang Trung - Ảnh: L.Điền
Ngoài hai tư liệu trên, nhà sử học
Nguyễn Phương cũng từng dẫn một trường hợp vua Quang Trung xuất lộ trong hình
chụp một pho tượng ở chùa Bộc (Hà Nội).
Theo ông Nguyễn Phương, đi kèm với
bức tượng là đôi câu đối được xem là chỉ dấu cho thấy bức tượng ấy chính là tượng
vua Quang Trung: "Động lý vô trần, đại địa sơn hà lưu đống vụ; Quang trung
hóa Phật, tiểu thiên thế giới chuyển phong vân" (Trong hang không bụi, lưu
nêu cột giữa non sông rộng lớn, Giữa sáng thành Phật, chuyển gió mây trong thế
giới cỏn con).
Tuy nhiên, học giới lâu nay vẫn
còn chưa thống nhất nhau về hai chữ "quang trung" trong câu đối trên
liệu có nên hiểu là tên riêng (viết hoa) của vua Quang Trung hay không.
Về tranh vẽ, vào năm 1932, trên
Đông Thanh tạp chí số 1 có đăng bức hình vẽ "giả vương Quang Trung",
hình này đến năm 1968 xuất hiện lại trong tập san Sử Địa số 9-10 với ghi chú là
tranh này lấy từ tập "Mãn Châu cổ họa".
Tuy nhiên, lâu nay không có
thông tin gì về tập cổ họa ấy.
Hình
vẽ vua Quang Trung trên bìa tập san Sử Địa năm 1968 - Ảnh: L.Điền chụp lại
Tuy nhiên, chính bức tranh này
đã trở thành cơ sở để họa sĩ thiết kế giấy bạc thời Việt Nam Cộng hòa đã đưa
hình vua Quang Trung vào tờ tiền mệnh giá 200 đồng.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Duy Chính
ghi nhận, từ đây, "nhiều nghệ sĩ đã sử dụng để điêu khắc tượng đài, cả
trong nước lẫn hải ngoại coi như đây là diện mạo chính thức của Nguyễn Huệ".
Tờ
giấy bạc 200 đồng thời Việt Nam Cộng Hòa vẽ chân dung vua Quang Trung
TỪ TƯ LIỆU CỦA TRUNG QUỐC
Liên quan đến chuyến đi của vua
Quang Trung sang Bắc Kinh dự lễ Bát tuần đại khánh của vua Càn Long, sứ thần
Triều Tiên bấy giờ là Từ Hạo Tu có mấy đoạn tả vua nước An Nam là Quang Bình
(tên của vua Quang Trung lúc sang Trung Quốc):
"Quang Bình cốt cách khá thanh tú, hình dáng bệ vệ xem ra khác hẳn
với người ở Giao Nam. Thế nhưng các bầy tôi đi theo tuy hơi giỏi văn tự nhưng
thân thể nhỏ bé, yếu đuối...", hoặc "Vua của họ (tức nước ta) đầu bịt
khăn lưới, đội thất lương kim quan, mình mặc long bào bằng gấm màu, đeo đai bằng
ngọc trắng".
Tuy nhiên đây chỉ là văn tả, nhà
nghiên cứu Nguyễn Duy Chính tìm kiếm được hai tư liệu hình vẽ vua Quang Trung
trong chuyến đi Bắc Kinh dự lễ thọ vua Càn Long này, một trong bộ tranh "Thập
toàn phu tảo", và một bức trong bộ tranh đồ sộ "Bát tuần Vạn thọ thịnh
điển".
Trong bộ Thập toàn phu tảo, vua
Quang Trung xuất hiện trong bức tranh có tên "An Nam quốc vương chí Tị Thử
sơn trang", vẽ hình vua Quang Trung và hai bồi thần (tức Phan Huy Ích và
Ngô Văn Sở) vào triều kiến vua Càn Long ở Nhiệt Hà.
Còn trong bộ "Bát tuần Vạn
thọ thịnh điển", vua Quang Trung được vẽ trong bối cảnh đứng chung với bồi
thần, sứ thần các nước nước Triều Tiên, Nam Chưởng, Miến Ðiện và các sơn phiên
Kim Xuyên, Ðài Loan cho đến các hãn Mông Cổ, Hồi Bộ, kế đến các vương, thai cát
quì bên cạnh đường, nghênh đón vua Càn Long hồi kinh.
Cả hai tư liệu này đều vẽ vua
Quang Trung từ xa, vẽ chung với các nhân vật khác, nên không rõ nét chân dung.
Bức
tranh Thập toàn phu tảo vẽ vua Quang Trung và hai bồi thần đang hành lễ bệ kiến
vua Càn Long - Ảnh: từ bài của Nguyễn Duy Chính
Nhà nghiên cứu Trần Quang Đức mới
đây đã công bố một tài liệu.
Bức
hình vẽ vua Quang Trung do Trần Quang Đức công bố
Từ tư liệu này, nhà nghiên cứu
Nguyễn Duy Chính đã khảo cứu kỹ: xem xét kiểu mũ xung thiên vua Quang Trung đội
trong hình, đọc được ba dấu triện đóng trên tranh, đọc và dịch bài thơ ngự bút
của vua Càn Long viết phía trên bức tranh.
Căn cứ vào đó, Nguyễn Duy Chính
đoán định bức hình này là bản trắng đen của một trong ba bức bán thân vẽ màu
vua Quang Trung do vua Càn Long chỉ thị cho họa gia trong cung thực hiện nhân
chuyến vua Quang Trung sang chúc thọ.
Tác giả của ba bức tranh này là
họa gia Mậu Bính Thái và một hoạ sĩ phụ tá là Y Lan Thái. Hai ông này đều là họa
sĩ có tiếng trong cung đời Thanh Cao Tông. Thông tin này chép trong bộ
"Thanh cung nội vụ phủ tạo biện xứ đáng án tổng hối" mà Nguyễn Duy
Chính đã tiếp cận được.
Như vậy có thể theo thông tin do
Trần Quang Đức công bố "hiện cất giữ tại Bảo tàng Cố Cung Bắc Kinh" để
tìm ra bức hình gốc vẽ vua Quang Trung trong bộ ba bức tranh do vua Càn Long chỉ
thị thực hiện, có thể được xem là đã tìm ra chân dung trung thực nhất của vua
Quang Trung.
Điều đó sẽ khép lại thông tin về
chân dung vua Quang Trung mà ngay chính trong bức thư gửi Phúc An Khang trên đường
từ Bắc Kinh trở về sau lễ mừng thọ, vua Quang Trung đã cho biết: "đại
hoàng đế nghĩ xuống đường sá xa xôi gửi ban cho một hộp bánh sữa, một hộp mứt
trái cây và một cuộn tranh vẽ dung nhan quê mùa của kẻ hèn này".
Chi tiết này được chép trong tập
"Dụ Am văn tập" của Phan Huy Ích, nhưng chẳng biết cuộn tranh vẽ
"dung nhan quê mùa" mà vua Quang Trung khiêm xưng từ ấy đến nay đã thất
lạc đâu rồi.
LAM ĐIỀN
Nhận xét
Đăng nhận xét