1- KHÁI QUÁT XÂY DỰNG NHÂN VẬT
VŨ ĐỨC SAO
BIỂN
KIM DUNG GIỮA
ĐỜI TÔI
1.
KHÁI
QUÁT
XÂY DỰNG NHÂN
VẬT
Trong những năm trước 1975 tại miền Nam người đọc xem Kim Dung tiên sinh, tiểu
thuyết gia Hongkong, là một nhà văn lớn. Những tác phẩm tiểu thuyết võ hiệp của
ông, được đăng báo dưới dạng feuilleton hoặc in thành sách, đã hấp dẫn hàng
triệu người đọc Việt Nam. Văn của ông đã được truyển trạch để đưa vào giáo
trình văn cấp trung học và đại học tại Đài Loan, Hongkong và Hoa Lục. Và ngay
trong lòng nước Mỹ, người Hoa đã lập ra “Kim Dung học hội”, chuyên nghiên cứu,
giới thiệu và dịch những tác phẩm của ông ra tiếng Anh, Pháp, Tây Ban
Nha....Điều mà người ta dễ nhận ra nhất là bút lực của Kim Dung rất hùng hậu.
Mỗi tác phẩm là một bộ (thường trên 10 quyển, trung bình khỏang 500, 600 trang
một quyển). Chúng tôi chỉ xin giới thiệu đầu tiên một khía cạnh trong kỹ thuật
tiểu thuyết của ông: phong cách xây dựng nhân vật.
Trước năm
1975, sách Kim Dung được in gồm:
1. Thư kiếm
ân cừu lục
2. Bích huyết
kiếm
3. Xạ điêu
anh hùng truyện
4. Thần điêu
hiệp lữ
5. Tuyết Sơn
phi hồ
6. Phi hồ
ngoại truyện (Lãnh nguyệt bảo đao)
7. Ỷ thiên Đồ
long ký
8. Liên thành
quyết (Tố tâm kiếm)
9. Thiên Long
bát bộ (Lục mạch thần kiếm truyện)
10. Hiệp
khách hành
11. Tiếu ngạo
giang hồ
12. Lộc Đỉnh
ký
Một điều cần
lưu ý là nếu chúng ta phân biệt rõ 4 khái niệm: Truyện (tiểu thuyết hoàn toàn hư
cấu), Ký (tác phẩm văn xuôi viết về người thật, việc thật) và Lục (cuốn sách)
thì Kim Dung sử dụng 3 khái niệm đó với một ý nghĩa duy nhất để chỉ các bộ tiều
thuyết võ hiệp của ông.
Khuynh hướng
của Kim Dung là thường đặt những cuốn tiểu thuyết của mình vào những hoàn cảnh
lịch sử cụ thể của Trung Quốc. Bộ Thiên Long bát bộ được đặt và khung cảnh lịch
sử triều Tống (1127-1279) với sự tương tranh, tương giao của 6 thế lực phong
kiến: Tống, Đại Lý, Khiết Đan (Liêu), Tây Hạ, Thổ Phồn và Yên (Tiên Ti, đã suy tàn).
Bộ Lộc Đỉnh ký được đặt vào khung cảnh lịch sử triều Khang Hy (1662-1722) nhà
Thanh, khi mà các thế lực chống Thanh như Đường Vương, Quế Vương, Lỗ Vương và
Thiên Địa hội hoạt động mạnh... Chính vì thế, trong tiều thuyết của ông, có
những nhân vật lịch sử như Triệu Hú (Tống Triết Tông), Gia Luật Hồng Cơ (hoàng
đế Đại Liêu), Đoàn Chính Minh (hoàng đế Đại Lý), Khang Hy (hoàng đế Thanh),
Trần Vĩnh Hoa (Trần Cận Nam, tổng đường chủ Thiên Địa hội)... Bên cạnh đó là
nhưng nhân vật thuần túy hư cấu, thường là nhân vật chính của tiều thuyết...
Trong Thiên Long bát bộ, đó là Kiều Phong, Đoàn Dự, Hư Trúc, Du Thản Chi, Đinh
Xuân Thu...Trong Lộc Đỉnh ký, đó là Vi Tiểu Bảo. Những nhân vật tiểu thuyết của
ông kết hợp với nhân vật lịch sử tạo thành một phong cách tiều thuyết hư hư,
thực thực. Phong cách này khá đậm nét khi ông xây dựng cặp nhân vật Khang Hy-Vi
Tiểu Bảo trong Lộc Đỉnh ký. Từ 1 thằng bé lưu manh trong động điếm Lệ Xuân viện
thành Dương Châu, Vi Tiểu Bảo đã bị hoàn cảnh đẩy đưa lên Bắc Kinh giả làm thái
giám rồi thân cận với vua Khang Hy, gia nhập Thiên Địa hội làm một thứ gián
điệp hai mang, trờ thành công tước triều Thanh, nhận nhiệm vụ ký hoà ước lịch
sử Hắc Long giang 1684 với Phí Diêu Đa La (Féodore) của Nga Ta Lư! Tác giả có
ghi chú rõ về chuyện hư cấu của mình nhưng điều ấy vẫn không làm giảm đi sự thú
vị trong lòng người đọc.
Một cách khái
quát, nhân vật trong tiểu thuyết Kim Dung thường được chi làm 2 tuyến: chính
phái (hay bạch đạo) và tà phái (hay hắc đạo). Tuy nhiên, trong tác phẩm Kim
Dung không hề rơi vào chủ nghĩa công thức: những kẻ mà ông xếp vào hàng tà
thường là những chính nhân quân tử, những kẻ mà ông giới thiệu như là chính
nhân quân tử là là kẻ chẳng ra gì. Bất kỳ người Trung Quốc nào cũng gọi Minh
giáo (tức Bái hỏa giáo) từ Ba Tư truyền sang là tà đạo. Trong Ỷ thiên Đồ long
ký, Kim Dung đã chứng minh ngược lại: Minh giáo là một chính giáo, nồng nàn
tình cảm yêu nước, xả thân để cứu trăm họ ra khỏi ách thống trị của Mông Cổ.
Những Trương Vô Kỵ, Dương Tiêu, Vi Nhất Tiếu, Phạm Dao, Hân Thiên Chính... là
những con người quang minh lỗi lạc, hành sự trong sáng, sống rất người. Và
chính nghĩa thuộc về họ, chứ không phải thuộc về nhân vật Chu Nguyên Chương,
vốn đầy thủ đoạn chính trị, đã cướp công Minh giáo để lên ngôi mở ra nhà Minh.
Còn có ai đẹp hơn Quân tử kiếm Nhạc Bất Quần, chưởng môn phái Hoa Sơn trong
Tiếu ngạo giang hồ? Thế nhưng từ cuốn 9 trở đi, Nhạc Bất Quần dần dần hiện
nguyên hình là một kẻ độc ác; dùng con gái làm bậc thang để leo lên, giết cả
rể, lừa vợ, giết học trò, quyết chiếm được ngôi MInh chủ Ngũ Nhạc phái, tự
thiến để trở thành kẻ lại cái. Nguỵ quân tử vẫn nguy hiểm hơn chân tiểu nhân!
Những nhân
vật chính trong tác phẩm của Kim Dung thường là những con người bao dung, đôn
hậu, không hủ nho, câu nệ, không làm bộ làm tịch. Đó là Kiều Phong tự tử ngoài
Nhạn Môn quan để mưu cầu hòa bình cho trăm họ Tống-Liêu. Đó là tiểu anh hùng Hồ
Phỉ (Phi hồ ngoại truyện) tìm ra kẻ thủ giết cha mà vẫn không xuống tay hạ sát.
Đó là Quách Tĩnh (Xạ điêu anh hùng truyện) liều chết để giữ thành Tương Dương,
là Thạch Phá Thiên chỉ biết sống thuần phác khôn hề hại ai... Họ chính là mẫu
“người hùng” lý tưởng theo nhận thức đạo đức Trung Hoa.
Chúng ta
không nắm rõ lắm về thân thế Kim Dung. Nhưng truyện của ông thường danh tình
cảm cho những con người xuất thân rất tầm thường, những đứa bé mồ côi không cha
mẹ hoặc không biết ai là cha mẹ. Lệnh Hồ Xung, Hồ Phỉ, Thạch Phá Thiên, Trương
Vô Kỵ, Dương Qua...là những chàng trai, những cậu bé như vậy. Đời đã dạy họ
cách sống và vốn sống. Và họ đã thành người, những con người rất trung thực,
đạo đức.
Kim Dung đặt
tên cho những nhân vật mình rất hay. Có những nhân vật mà cái tên biểu hiện đầy
đủ tính cách của mình: Nhậm Ngã Hành (chỉ làm theo ý mình), Nhạc Bất Quần
(không chơi với ai) nhưng lại có rất nhiều bạn bè. Thông thường, trước mỗi tên
nhân vật, tác giả đặt cho một ngoại hiệu. Điều thú vị là loại nhân vật càng
xoàng xĩnh thì ngoại hiệu càng “kêu”: Đoạn ngạc tam quyền, Đoạt mệnh tam quền,
Nhất kiếm chấn Thiên Nam...Nhân vật có ngoại hiệu dài nhất là Giang dương đại
đạo vạn lý độc hành thái hoa dâm tặc khoái đao Điền Bá Quang (tướng cưới đường
sông biển, tên dâm tặc chuyên hãm hiếp phụ nữ, ngàn dặm đi một mình, đánh đao
rất nhanh) và Đả biến thiên hạ vô địch thủ kim diện Phật Miêu Nhân Phượng (đánh
khắp thiên hạ không ai địch nổi, Phật mặt vàng). Có ngoại hiệu làm cho người
đọc nhận lầm là 3 nhân vậtt khác nhau như Côn Lôn tam thánh Hà Túc Đạo (Ỷ thiên
Đồ long ký). Thực sự, “tam thánh” là lời người đời xưng tụng Hà Túc Đạo cầm
thánh, kỳ thánh, kiếm thánh chứ không phải là “3 ông thánh”. Có những nhân vật
thoạt đọc ngoại hiệu cứ tưởng là một người hoá ra 2 như Hoàng Hà Lão Tổ (Lão
Đầu Tử và Tổ Thiên Thu sống trên sông Hoàng Hà - Tiếu ngạo giang hồ). Những
nhân vật chính, siêu việt thuờng không có ngoại hiệu hoặc ngoại hiệu rất ngắn :
Kiều Phong, Hư Trúc, Đoàn Dự, Bắc cái Hồng Thất... Ngay cách đặt tên nhân vật
cũng đã nói lên tài năng của Kim Dung. Đây cũng là chỗ giúp người đọc phân biệt
truyệt thật của Kim Dung và những nguỵ tác.
Truyện của
Kim Dung thường có những nhân vật quái dị, mỗi nhân vật mang một phong cách
riêng, không giống ai. Đó là Tiêu Tương dạ vũ Mạc Đại tiên sinh (Tiếu ngạo
giang hồ), chưởng môn phái Hành Sơn, vẫn ăn mặc rách rưới, giấu thanh kiếmỏng
như lá lúa trong cây đàn; là Đoàn Dự, Du Thản Chi (Thiên Long bát bộ) suốt đời
si tình, chạy theo nhan sắc; là Vi Tiểu Bảo (Lộc Đỉnh ký) lưu manh nhưng chẳng
bao giờ cần che giấu tính lưu manh... Loại nhân vật này tiều biểu cho quan điểm
“hoà nhi bất đồng” (có hòa mình vẫn không giống được) của Nho giáo. Những nhân
vật của ông sống với cả tính cách, đặc điểm của mình. Họ có thể sống rất tố,
cũng có thể rất xấu những mỗi con người như vậy - dù chỉ xuất hiện trong một
đọan ngắn ngủi - vẫn để lại những ấn tượng sâu đậm trong lòng người đọc. Điều
ấy đã bao nhiều nhà văn làm được.
Kim Dung sử
dụng phong cách xây dựng nhân vật như một cách đánh lừa độc giả và gây cho độc
giả sự thú vị khi được “bị lừa” như vậy. Mở đầu Tiếu ngạo giang hồ là hình ảnh
tốt đẹp của Lâm Bình Chi. Sau đó, Lâm Bình Chi bị lâm nạn nhà tan, người chết,
phải lưu lạc tha hương. Ai cũng nghĩ Lâm Bình Chi là nhân vật trung tâm, con
người chính nân quân tử. Nhưng không! Đọc hết bộ sách chúng ta mới thấy cái rởm
đời của Lâm Bình Chi, cái chân thật của Lệnh Hồ Xung. Hạnh phúc thuộc về những
con người chân thật. Đọc Hiệp khách hành, ta cứ ngỡ Thạch Phá Thiên là một tên
tiểu ma đầu tàn bạo, dâm ác, lừa lọc. Nhưng không, cậu chỉ có một cái tội:
giống hệt người anh ruột tàn ác, dâm đãng Thạch Trung Ngọc. Chỉ có đôi mắt trẻ
thơ của A Tú mới nhìn ra được chỗ khác biệt tốt đẹp đó, điều mà tất cả mọi
người lớn không nhìn ra. Và cuối cùng, Thách Phá Thiên đã tìm ra được pho võ
công thượng thặng ẩn trong bài thơ Hiệp khách hành của Thi tiên Lý Bạch, không
phải do nghiên cứu được ý nghĩa của bài hành, mà nhờ chỉ nhìn nét viết (vì cậu
không biết chữ). Kim Dung muốn chứng mình một điều: cái chân thật, cái dốt nát
vẫn thắng được cái cơ tâm, cái hiểu biết rộng rãi nhất. Ai không thú vị với
những định đề như vậy?
Sẽ rất thiếu
sót nếu như chúng ta bỏ quên những nhân vật nữ trong tác phẩm Kim Dung. Tuy
mang danh là truyện võ hiệp nhưhng tác phẩm Kim Dung thực chất là những tiều
thuyết về tình yêu đôi lứa. Các nhân vật nữ của ông xuất thân trong xã hội
phong kiến nhưng sống và yêu rất lãng mạn - tất nhiên trong sự cho phép của lễ
giáo Trung Hoa. Đó là nhưng con người biết yêu say đắm và biết xả thân vì người
yêu: Nhậm Doanh Doanh - Lệnh Hồ Xung (Tiếu ngạo giang hồ), Triệu Mẫn – Trương
Vô Kỵ (Ỷ thiên Đồ long ký), Viên Tử Y - Hồ Phỉ (Lãnh nguyệt bảo đao), A Tú -
Thạch Phá Thiên (Hiệp khách hành), A Châu - Kiều Phong (Thiên Long bát bộ). Tuy
nhiên trong mọi tình huống, họ vẫn giữ được tiết sạch giá trong của người phụ
nữ phương Đông.
Nói như vậy,
không có nghĩa là Kim Dung vẫn giữ nhân vật nữ của mình bo bo trong vòng tư duy
cổ điển của lễ giáo Trung Hoa. Không, ông đã tạo ra những tình huống có vấn đề:
Kỷ Hiểu Phù đã hứa hôn với Hân Lợi Hanh nhưng lại thất thân với Dương Tiêu,
sinh ra đứa con gái và đặt tên là Bất Hối (không hối hận) (Ỷ thiên Đồ long ký).
Tiểu Long Nữ là sư phụ, đã bị kẻ khác cưỡng dâm nnhưng vẫn yêu say đắm đồ đệ
của mình là Dương Qua (Thiền điêu hiệp lữ). Những nhân vật nữ của ông biết đánh
kiếm, đánh chưởng, ám khí, ghen tuông, giận hờn, đau xót vì chia ly. Họ có một
vẻ đẹp riêng từ ngoại hình đến tâm hồn, rất lý tưởng, nhưng cũng rất thật.
Cũng có thể
nói Kim Dung là nhà văn lớn phương Đông thế kỷ XX. Về mặt trước tác, tác phẩm
của ông đồ sộ hơn bất cứ nhà văn nào khác. Bút pháp của ông lôi cuốn, hấp dẫn
người đọc một cách lạ lùng. Và hệ thống kiến thức của ông từ y học đấn địa lý,
lịch sử, võ thuật, tâm lý, bệnh học, tôn giáo... hoàn chỉnh một cách vô song.
Tiếc thay một nhà văn như vậy là chưa có tên trong những nhà văn được nhận giải
Nobel văn học. Nhưng dù gì đi nữa, những nhà văn khác cũng đã học tập được từ
Kim Dung nhiều kinh nghiệm tiểu thuyết. Ông xứng đáng là nhà văn bậc thầy của
những bậc thầy trong thế kỷ chúng ta.
Nhận xét
Đăng nhận xét