“NHÂN TÌNH” VÀ “TÌNH
NHÂN”
Nhân tình và tình nhân
là hai từ Việt gốc Hán có hai nghĩa khác nhau. Nhân tình人情 = tình người;
tình cảm giữa người với người; lòng dân, tình hình dân chúng; còn tình nhân 情人 = người tình;
người yêu.
Tuy nhiên, thực tế sử dụng
hai từ này trong tiếng Việt lại khá rắc rối. Nhiều người dùng đúng, nhưng cũng
không ít người nhầm lẫn, đánh đồng, hoặc không phân biệt rõ ràng giữa hai từ
“nhân tình” và “tình nhân”.
Từ điển tiếng Việt
(Hoàng Phê chủ biên) ghi nhận cách dùng trong thực tế như sau:
- tình nhân = “người
yêu. “Tình nhân lại gặp tình nhân, Hoa xưa ong cũ, mấy phân chung tình!” (TKiều)”.
- nhân tình = “người có
quan hệ yêu đương không chính đáng với người khác, trong quan hệ với người ấy.
có nhân tình ~ bỏ nhà theo nhân tình”.
- “tình nhân như nhân
tình. “…vợ ông phán mọc sừng đang bù khú
với tình nhân ở phòng bên cạnh…” (Vũ Trọng Phụng).
Cách dùng tùy tiện hai từ
nhân tình và tình nhân không chỉ tồn tại trong đời sống ngôn ngữ đại chúng mà
còn in dấu ấn vào chữ nghĩa của cả những người cầm bút.
Mở đầu bài thơ Ghen,
Nguyễn Bính Viết:
“Cô
nhân tình bé của tôi ơi
Tôi muốn môi cô chỉ mỉm
cười,
Những lúc có tôi, và mắt
chỉ,
Nhìn tôi những lúc tôi
xa xôi…”
Nếu hiểu nhân tình =
“người có quan hệ yêu đương không chính đáng với người khác, trong quan hệ với
người ấy”, như Hoàng Phê giảng, thì “Cô nhân tình bé của tôi ơi”, trong thơ
Nguyễn Bính hẳn là một phụ nữ ngoại tình, một kẻ đáng chê. Trong khi vào nội
dung bài thơ, thì “cô nhân tình” này là một cô người yêu có vẻ đẹp và tất cả sự
trong trắng, khiến nhà thơ phải “ghen” đến mức muốn giữ tất cả cho riêng mình:
“…Tôi muốn những đêm đông giá lạnh,
Chiêm bao đừng lẩn quất bên cô,
Bằng không tôi muốn cô đừng
gặp,
Một trẻ trai nào trong
giấc mơ...”
Như vậy, nếu đây là văn
bản đáng tin cậy, thì Nguyễn Bính đã dùng từ nhân tình với nghĩa không chuẩn
xác.
Với Vũ Trọng Phụng thì
khi viết “…vợ ông phán mọc sừng đang bù khú với tình nhân ở phòng bên cạnh…”,
ông đã dùng đúng hai chữ tình nhân (người tình) theo nghĩa và cú pháp của một từ
Việt gốc Hán. Trong khi nhân tình mà từ điển của Hoàng Phê đã giảng “người có
quan hệ yêu đương không chính đáng với người khác, trong quan hệ với người ấy”,
thực chất (hoặc có thể) là cách diễn dịch hai chữ nhân tình theo cú pháp tiếng
Việt thành người tình.
Đáng chú ý, con đường
đưa hai chữ nhân tình trở thành tình nhân-người tình đã được Việt Nam tự điển
(Hội Khai trí Tiến đức) ghi nhận: “nhân tình 人情 • Tình của người ta <>
Nhân-tình phản-phúc. Dùng sang tiếng Nam có nghĩa là người có tình-ái riêng với
nhau hay là lòng tư-túi nhận của đút lót <> Đem tiền cho nhân-tình. Người
kia bị kiện, nhưng đã có nhân-tình với quan.”.
Vậy nhân tình và tình
nhân có những nghĩa nào?
Xin liệt kê một số nghĩa
chính sau đây:
1-NHÂN TÌNH:
-Tình người: Thành ngữ
Hán Việt có câu Nhân tình thế thái (hoặc Thế thái nhân tình) có nghĩa là tình
người, thói đời. Cụ Tú Xương khi nói về tình người bạc bẽo cũng đã viết: “Đ.mẹ
nhân tình đã biết rồi, Lạt như nước ốc bạc như vôi”. Hay “Trước đèn xem truyện
Tây minh, Gẫm cười hai chữ nhân tình éo le” (Lục Vân Tiên). Ở đây, từ nhân tình
đã được dùng chính xác với nghĩa là tình người, lòng người.
-Dân tình: Tình hình
sinh hoạt của dân chúng; lòng dân, nguyện vọng của dân chúng (nghĩa cổ). Ví dụ
“Chuyến đi sang Pháp này, Trương Vĩnh Ký cũng thu thập, học hỏi được nhiều điều:
“Vĩnh Ký trong 9 tháng giúp theo Sứ sự, đều đặng hoàn toàn; nhơn đó mà lại được
quan sát nhơn tình, phong tục, châu lưu thành quách sơn xuyên…” (Trương Vĩnh Ký
hành trạng – Đặng Thúc Liêng).
-Người tình: Người có
quan hệ bất chính, khi cả hai (hoặc một trong hai) đang có vợ, có chồng. Ví dụ
“Ông ấy bắt nhân tình với một cô đang còn trẻ lắm”, hoặc “Ông ấy có nhân tình
nhân ngãi với...”.
Lưu ý, nhân tình với
nghĩa người tình, người yêu trong quan hệ luyến ái, yêu đương chân chính (như
cách dùng của Nguyễn Bính trong bài thơ Ghen) hầu như không được dùng trong đời
sống.
2-TÌNH NHÂN:
-Người tình: người có
quan hệ yêu đương không chính đáng với người khác, trong quan hệ với người ấy.
-Người yêu: người có
quan hệ tình cảm thắm thiết, có ý muốn chung sống và gắn bó cuộc đời với một
người nào đó (thường chỉ trai chưa vợ, gái chưa chồng). Theo đây, tình nhân là
tình nhân, chứ không thể trở thành nhân tình được. Thế nên, chúng ta nói Ngày lễ
tình nhân chứ không nói Ngày lễ nhân tình!
HOÀNG TUẤN CÔNG
Nhận xét
Đăng nhận xét