ĐÁNH CHUỘT SỢ VỠ BÌNH
ĐÁNH CHUỘT SỢ VỠ BÌNH
Ông
Lê Thanh Hải - Cựu Bí thư Thành uỷ TPHCM là nhân vật
thường
được ví với câu tục ngữ "Đánh chuột sợ vỡ bình"-Ảnh minh hoạ: ST
Hàng
ngàn năm qua, loài người luôn xem chuột là một thứ “giặc”. Nhưng tiêu diệt giống
vật đa nghi, tinh quái này không dễ. Người ta chế ra trăm ngàn thứ bẫy bả để
đánh chuột, chúng cũng tương kế tựu kế, tìm đủ cách để sinh tồn. Bởi vậy, đặt bẫy
dùng bả có khi chuột chẳng hề gì mà chó, mèo, gà, thậm chí là chính con người lại
phải mất mạng. Còn đánh đuổi chuột thì lắm khi chuột chẳng chết mà chum vại,
bát chén lại vỡ tan tành! Thế nên tục ngữ Việt Nam mới có câu “Ném chuột sợ vỡ
bình quý” (dị bản “Ném chuột còn ghê chạn bát”; “Ném chuột còn e chạn bát); và
tục ngữ Hán cũng có câu “Đầu thử kỵ khí” 投鼠忌器 (Ném chuột sợ vỡ đồ).
Về
điển tích “Đầu thử kỵ khí”, Truyện Giả Nghị trong sách Hán thư (Hán thư - Giả
Nghị truyện 漢書 - 價議傳) cho biết,
xưa có một phú ông đam mê đồ cổ, và sưu tập được rất nhiều. Trong số đó có một
món đồ cực quý hiếm, nghệ thuật tinh mỹ, gọi là liễn ngọc (nguyên văn “ngọc vu”
玉盂). Nhiều kẻ
sưu tầm đồ cổ giàu có khác rất thèm muốn. Chiều tối một ngày nọ, bỗng có con
chuột chui vào liễn ngọc tìm kiếm thức ăn. Phú ông nhìn thấy và vô cùng tức giận.
Trong cơn thịnh nộ, ông cầm hòn đá ném mạnh khiến con chuột kia chết ngay tức
khắc. Nhưng than ôi, chiếc bình ngọc quý của phú ông cũng vỡ tan tành. Lúc này,
phú ông mới cảm thấy nuối tiếc và vô cùng hối hận bởi hành vi vội vàng, lỗ mãng
của mình.
Điển
tích “Ném chuột sợ vỡ đồ” được vận dụng khá rộng rãi trong đời sống cũng như
các tác phẩm văn học từ cổ chí kim, với nhiều ẩn ý khác nhau. Xin nêu một vài
ví dụ:
Thời Tây Hán, Đại văn học gia Giả Nghị đã vận
dụng điển tích “Đánh chuột sợ vỡ đồ” để nói với vua Cảnh Đế: “Tục ngữ có câu “Đầu
thử kỵ khí”, ý nói một người cầm gậy muốn ném chuột, nhưng lại sợ làm vỡ đồ vật
ở ngay bên cạnh con chuột. Có khi đánh chuột không thành mà lại làm vỡ đồ. Ví
như đám bề tôi gần gũi Chúa thượng, dẫu có làm việc lầm lỗi hoặc phạm tội chăng
nữa, cũng không ai dám tố giác, càng không ai dám chửi rủa. Sở dĩ những hình phạt
như thích chữ lên mặt, hay xẻo mũi không thể đụng chạm đến những vị ấy được,
nguyên nhân cũng vì họ đều thân cận hai bên tả hữu Chúa thượng, phải tôn trọng
Chúa thượng vậy.” (Hán thư - Giả Nghị truyện - 漢書-價議傳).
Ai
từng đọc “Tam quốc diễn nghĩa” hẳn nhớ một đoạn trong Hồi 20 “Tào A Man ra săn
ruộng Hứa Điền, Đổng Quốc cữu vâng chiếu trong nội các”:
“…Đi
qua một cái gò, chợt thấy trong bụi gai một con hươu lớn chạy ra, vua bắn luôn
ba phát không tin, bèn ngoảnh lại bảo Tháo rằng:
-
Ngươi bắn đi!
Tháo
xin mượn cung ngọc tên vàng của vua, giương lên bắn một phát, tin ngay giữa
lưng, hươu ngã trong đám cỏ. Các đại thần và các tướng trông thấy lưng hươu có
tên bịt vàng, tưởng vua bắn tin, cùng chạy lên trước mặt vua reo: Vạn tuế!
Tào
Tháo tế ngựa ra đứng trước mặt vua để nhận lấy những lời chúc mừng.
Trăm
quan thấy vậy ai nấy đều tái mặt. Sau lưng Huyền Đức, Quan Vân Trường giận lắm,
mày tằm dựng ngược, mắt phượng giương to, cầm đao, thúc ngựa định ra chém Tào
Tháo. Huyền Đức biết ý, vội vàng vẫy tay đưa mắt. Quan Công thấy anh ra hiệu,
phải chịu đứng im.
Huyền
Đức ngoảnh lại mừng Tào Tháo rằng:
-
Thừa tướng bắn tài trong đời hiếm có!
Tháo
cười nói nhún rằng:
-
Ấy cũng nhờ phúc lớn của thiên tử.
Rồi
Tháo quay ngựa ngoảnh vào vua chúc mừng, nhưng từ đấy giữ lấy cung khảm ngọc,
không trả vua nữa.
Săn
bắn xong, Tháo mở một tiệc yến ở Hứa Điền, rồi rước vua về Hứa Đô. Khi các quan
tướng đâu đã về đấy rồi, Quan Vũ mới hỏi Lưu Bị rằng:
-
Thằng giặc Tào nó dối vua khinh trên, tôi toan giết nó để trừ hại cho nước, sao
anh lại ngăn tôi?
Lưu
Bị nói:
-
Ném chuột còn phải lo vỡ đồ quý, Tháo đứng cách vua chỉ có một đầu ngựa, mà những
người tâm phúc nó đi xúm xít cả chung quanh, nếu em nhân cơn giận làm liều
không nghĩ, nhỡ việc không xong, hại đến Thiên tử thì có phải tội tại chúng ta
không?”.
Câu
“Ném chuột còn phải lo vỡ đồ quý” của Lưu Bị (Bản dịch Phan Kế Bính, Bùi Kỷ hiệu
đính) nguyên văn chữ Hán trong “Tam Quốc diễn nghĩa” là “Đầu thử kỵ khí” (投鼠忌器).
Năm
Giáp Tý 1984, nhân cuộc xướng hoạ thơ vui “Năm Tý nói chuyện chuột” trên báo
Thanh Hoá, Nhà nghiên cứu Hoàng Tuấn Phổ có bài hoạ, trong đó câu “Tiếc lọ chê
ai đành chuột phá” chính là vận dụng tục ngữ “Đánh chuột sợ vỡ bình quý”:
Giống
chuột xưa nay vẫn sống đời
Con
đàn cháu lũ cứ sinh sôi!
Đồ
ăn bè cánh chia phần nhậu,
Của
để tớ thầy hợp sức lôi!
Tiếc
lọ chê ai đành chuột phá,
Hoài
cơm trách bạn để mèo xơi!
Triệt
đường ẩn nấp hang cùng hốc,
Cống
lỗ chi chi cũng hết nòi!
Như
vậy, câu tục ngữ “Đánh chuột sợ vỡ đồ” mang nhiều nghĩa bóng. Đại văn học gia
Giả Nghị vận dụng với ẩn ý: đôi khi buộc phải nương tay với kẻ phạm tội, bởi
chúng được sự sủng ái của bề trên; Lưu Bị dùng với nghĩa: trừng trị, tiêu diệt
kẻ thù cần phải khôn ngoan, tránh làm tổn hại chính mình; còn tác giả bài thơ
hoạ “Năm Tý nói chuyện chuột”, lại dùng với ý: không nên vì sợ tổn hại mà quá
nương tay với kẻ gây hại.
Ấy
chính là cái khó khi tiêu diệt loại kẻ thù mà chúng luôn tìm cách nương náu, dựa
dẫm, lẩn khuất vào chính những thứ mà mình đang cần bảo vệ.
HOÀNG
TUẤN CÔNG
Nhận xét
Đăng nhận xét