ĐÁNH BANH TA LÔNG KHÔNG CÒN MANH GIÁP
ĐÁNH BANH TA LÔNG
KHÔNG CÒN MANH GIÁP
KHÔNG CÒN MANH GIÁP
Đọc ca dao miền Nam, có những
lúc tủm tỉm cười, rồi giật mình...
Có thằng chồng say như trong chay ngoài bội
Ngó vô nhà như cái hội Tần vương!
"Ớ này, thế hội Tần vương
là cái hội gì?". Đọc Đại Nam quấc âm tự vị (1895) mới biết thuở ấy, ở vùng
đất phương Nam đã có câu thành ngữ "Đông như hội Tần vương" và giải
thích: "Hiểu là một hội rất đông. Có kẻ hiểu là hội vua Tần Thỉ Hoàng ở
bên Trung Quốc; có kẻ hiểu là hội nhóm thiên hạ tại Đế Thiên, Đế Thích cũng kêu
là hội vua Tần".
Hiểu nôm na rằng, nếu sử dụng
ngôn ngữ "thời thượng" hiện tại, ắt giới trẻ nói ngay: "Đông như
quân Nguyên" - một cách liên hệ với trang sử oanh liệt đời nhà Trần đã ba
lần đánh bọn giặc phương Bắc tan tành xác pháo, đánh banh ta-lông đến không còn
manh giáp… Xin dừng lại một chút, cụm từ "banh ta-lông" này rất ư lý
thú, cần vòng vo một chút vậy.
Banh trong tiếng Việt được hiểu
là mở rộng ra, mở bét ra, mở ra chành bành, phành ra; là làm bung ra, banh
chành, làm tanh banh đến hết cỡ thợ mộc, đến tan tành xí quách mới thôi.
Một khi "banh" đi
chung với "ta-lông" (talon:
mép lốp xe đạp, là dây triền ôm chặt vỏ vào bánh xe; gót (chân, giày)… mượn từ tiếng Pháp để trở thành
"banh ta-lông", lập tức trong quan hệ "Việt-Pháp giao
duyên", nó trở nên rất ư duyên dáng.
Vâng, rất ư duyên dáng.
Sực nhớ bài chòi Quảng Nam cũng
đáo để không kém. Bài chòi có cả thẩy 30 con bài được xếp thành 3 pho: Văn, Vạn,
Sách. Ba con còn lại xếp thành 3 cặp yêu: cặp Ông ầm, cặp Thái tử, cặp Bạch tuyết.
Ta hãy lưu ý đến con Bạch huê trong pho Vạn, dân gian miêu tả khéo lắm:
"Hoa phi đào phi cúc/ Sắc
phi lục phi hồng/ Trơ như đá vững như đồng/ Ai xô không ngã, ngọn gió lồng
không xao/ Mỉa mai cụm liễu cửa đào/ Ong qua muốn đậu, bướm vào muốn bu/ Bốn
mùa đông hạ xuân thu/ Khi búp, khi nở, khi xù, khi tươi/ Chúa xuân ngó thấy mỉm
cười/ Sắc hay vương vấn mấy người tài danh/ Có bông, có cuống, không cành/ Ở
trong có nụ, bốn vành có tua/ Nhà dân cho chí nhà vua/ Ai ai có của cũng mua để
dành/ Tử tôn do thử nhi sanh/ Bạch huê mỹ hiệu xin phành ra coi".
"Phành" tương tự
"banh" là dùng hai tay mà mở banh ra, vạch ra, không còn gì giấu giếm
nữa. Vì thế, lúc anh hiệu vừa cất tiếng du dương, thiên hạ chơi, xem bài chòi
đã cười ầm lên:
"Xu xoa chị bán mấy đồng/
Chị ngồi chị phạch cái mồng chị ra/ Con gà hắn tưởng hột ổ qua/ Hắn mổ cái đớp
chị la quớ làng".
Đừng nghiêm nghị, đạo mạo nhăn
mày nhíu trán làm chi, tiếng cười khỏe khoắn, lạc quan, tiếu táo trong quần
chúng lao động thiệt sảng khoái bởi họ nghĩ sao nói vậy, nói thiệt lòng mình,
không việc gì phải cứ giả vờ giả vịt nói trớ đi.
Từ "quớ làng" rất Quảng
Nam, tùy vùng miền có thể là bớ làng, ối làng…
Từ "phạch" với người
miền Trung cũng tựa như "phành/banh". Thật lạ, trong khi đó, Việt Nam
tự điển (1931) do Hội Khai Trí Tiến Đức lại không ghi nhận như nghĩa ta đã hiểu,
chỉ là: "Phạch: tiếng động của vật gì rộng bản đập xuống mà phát ra:
"Đập cái quạt đánh phạch một cái".
Hoàn toàn không có nghĩa thứ 2
như Việt Nam từ điển (1971) xuất bản tại miền Nam: "Phạch: Phành, vạch,
banh ra".
Cái từ "phạch" ấy, một
khi se duyên kết tóc với "phò" để đi vào tiếng lóng lại mang hàm
nghĩa khác hẳn.
Khác như thế nào? Xin không giải
thích, chỉ cần lật quyển Bát phố (NXB Hội Nhà văn - 2014) của Nguyễn Bảo Sinh,
đọc 2 câu thơ này ắt đoán ra ngay đó thôi:
"Sống mà phải xã giao nhiều
Mệt hơn phò phạch phải chiều lắm
anh".
Vừa rồi đi về Đà Nẵng, lúc xe chạy
dọc theo con đường song song với bãi biển Thanh Bình, bèn hỏi: "Từ khi cải
tạo lại làng chài truyền thống, bãi biển này có còn ai xuống tắm như thời mình
còn nhỏ không?". Câu trả lời: "Vẫn đông đen".
Rồi lúc đi ngang qua nhà hát
Trưng Vương, lại nghe: "Mỗi lần có chương trình mới lại đông đen". Do
có nhiều người nên tạo ra số lượng đông/ rất đông nhưng tại sao lại "đông
đen"? Đâu phải ai cũng mặc quần đen, áo đen nên tạo ra màu sắc ấy?
Nghĩ rằng, "đen" ở đây
phản ánh cái nhìn từ xa (hoặc gần đi nữa) là nhìn rồi đánh giá từ màu đen của
mái tóc. Nói cách khác, đen ở đây là đen đầu, nhiều cái đầu đen của nhiều người
cùng gộp lại mà thành.
LÊ MINH QUỐC
Nhận xét
Đăng nhận xét