Kỳ 172-CUỘC HẢI CHIẾN GIỮA NGƯỜI VIỆT VÀ NGƯỜI PHƯƠNG TÂY VÀO THẾ KỶ 17
Kỳ 172
CUỘC HẢI CHIẾN
GIỮA NGƯỜI VIỆT VÀ NGƯỜI PHƯƠNG TÂY
VÀO THẾ KỶ 17
Thế kỷ 16, người Tây phương với vũ khí hiện đại đã dòm ngó và thôn tính
các vùng đất ở phương Đông. Năm 1563 người Bồ Đào Nha xâm nhập Ma Cao, năm 1568
người Tây Ban Nha chiếm Philippines, người Hà Lan chiếm đảo Java.
Vào thế kỷ 19, người Pháp xâm chiếm Đại Nam, mở đầu bằng trận đánh tại
bán đảo Sơn Trà ở Đà Nẵng. Nhiều người cho rằng đây là cuộc đụng độ đầu tiên giữa
người Việt và Tây phương. Thế nhưng thực tế là hơn 200 năm trước, vào thế kỷ
17, người Tây phương đã có cuộc đụng độ với người Việt cả trên bộ lẫn trên biển…
Bối cảnh
Vào thế kỷ 17, chúa Nguyễn Phúc Nguyên đã mở thương cảng sầm uất nổi tiếng
thế giới lúc đó ở Hội An, rất nhiều thương gia phương Tây đến buôn bán tại đây.
Đầu tiên là người Bồ Đào Nha với nhiều chuyến tàu mua bán.
Đặc biệt, một người Bồ Đào Nha là Jean De La Croix đã giúp chúa Sãi
Nguyễn Phúc Nguyên mở lò đúc đại bác, giúp trang bị quân đội Đàng Trong thêm
hùng mạnh, không chỉ đánh bại cuộc xâm lăng của chúa Trịnh mà còn giúp Cao Miên
đánh bại quân Xiêm La (tức Thái Lan ngày nay), mở đường cho cuộc di dân vào
Nam.
Bức
vẽ Giao Chỉ quốc mậu dịch độ hải đồ (Vượt biển buôn bán với người Giao chỉ) do
người Nhật ở Hội An là Chaya Shinroku vẽ.
Người Hà Lan cũng muốn nhanh chóng có chân ở Đại Việt. Năm 1637, họ được
chúa Nguyễn Đàng Trong cho mở hiệu buôn ở Hội An. Trong khi đó tại Đàng Ngoài họ
được chúa Trịnh cho mở hiệu buôn ở Phố Hiến (Hưng Yên).
Việc cạnh tranh giữa các thương nhân Bồ Đào Nha và Hà Lan khiến họ quay
sang dựa vào mối quan hệ với chính quyền bản địa nhằm chiếm lợi thế trong kinh
doanh. Người Bồ Đào Nha có quan hệ tốt với chúa Nguyễn Đàng Trong nên tìm cách
nhờ cậy chúa Nguyễn; các thương nhân Hà Lan thì tìm cách gây ảnh hưởng đến chúa
Trịnh với lời hứa giúp đỡ về vũ khí.
Nửa đầu thế kỷ 17, hai chúa Trịnh – Nguyễn đua nhau tăng cường sức mạnh
cho thủy quân. Chúa Trịnh bố trí 68 tàu chiến tại cửa sông Cả. Chúa Nguyễn cũng
có cả trăm tàu chiến ở cửa sông Nhật Lệ.
Chúa Trịnh đã 3 lần đem đại quân tiến đánh Đàng Trong nhưng đều thất bại.
Nhận thấy Đàng Trong được người Bồ Đào Nha giúp đúc đại bác, uy lực rất mạnh ,
nên chúa Trịnh cũng tìm cách có được vũ khí phương Tây từ người Hà Lan.
Chúa Trịnh Tráng vì mưu lợi cho mình mà sẵn sàng nhượng cả đất đai cho
người Hà Lan. Nhà sử học Li Tana đã tìm được bức thư chúa Trịnh Tráng gửi cho
Toàn quyền Công ty Đông Ấn Hà Lan vào năm 1637:
“… Các ông có thể cho chúng tôi 2 hoặc 3 chiếc tàu, hoặc 200 lính thiện
xạ… Thêm vào đó, xin gởi cho chúng tôi 50 chiến thuyền cùng với số lính tuyển
chọn và những khẩu súng mạnh, và chúng tôi sẽ gửi một số lính tin cậy đến hướng
dẫn các chiến thuyền của các ông tới Quảng Nam. Đồng thời đạo quân của chúng
tôi sẽ tấn công Thuận Hóa… Sau khi chiến thắng chúng tôi sẽ ban tặng cho binh
lính các ông 20.000 tới 30.000 lạng bạc. Về phần các ông, chúng tôi sẽ trao xứ
Quảng Nam cho các ông cai trị. Các ông có thể chọn một số lính để xây dựng và
canh gác thành, chúng tôi sẽ truyền lệnh cho người dân ở đó làm lao dịch cho
các ông. Các ông có thể thu hoạch các sản phẩm trong vùng và gởi một phần cho
triều đình chúng tôi, như thế cả hai đều được hưởng lợi…”
Công ty Đông Ấn Hà Lan là công ty đa quốc gia đầu tiên trên thế giới,
là mẫu công ty đầy quyền lực, sở hữu gần như toàn bộ quyền lực của chính phủ
như phát động chiến tranh, thay mặt trong các đàm phán hiệp ước, thành lập thuộc
địa v.v… Ngày 14/5/1641, Toàn quyền Công ty Đông Ấn Hà Lan cho chúa Trịnh
Tráng biết rằng họ đã sẵn sàng đưa tàu chiến đến để giúp chúa Trịnh đánh Đàng
Trong.
Tàu
Hà Lan tấn công tàu Anh trong chiến dịch ở Chatham 1667. (Tranh của
Jan-van-Leyden vẽ năm 1669)
Rất có thể nhà Nguyễn biết được điều này nên năm 1641, chúa Nguyễn Phúc
Lan hạ lệnh bắt giam các thủy thủ trên 2 tàu Hà Lan bị nạn ngoài biển. Bên cạnh
đó, tại Hội An, một chủ cửa hiệu Hà Lan bị mất đồ, đã nghi ngờ và đánh chết một
người Việt làm công ăn lương. Tin tức loan ra khiến nhiều người phẫn nộ, dân
cùng quan phủ bắt giữ người Hà Lan và đốt cháy mọi thứ trong cửa hiệu.
Đầu năm 1642, Công ty Đông Ấn Hà Lan lợi dụng các thuyền chiến hiện đại
đã đến vùng biển phía Nam bắt 120 người ở Đà Nẵng, bố ráp từ vịnh Quy Nhơn trở
ra, đốt hàng trăm ngôi nhà cùng các kho thóc gạo, bắt 49 cư dân ven biển nhằm
yêu cầu chúa Nguyễn phải thả người (theo sách “Xứ Đàng Trong – lịch sử
kinh tế-xã hội Việt Nam thế kỷ 17-18” của tác giả Li Tana, Nguyễn Nghị dịch).
Sau đó Công ty Đông Ấn Hà Lan đàm phán cùng chúa Nguyễn nhằm trao đổi
người, trong khi phía Hà Lan trả hết người thì phía chúa Nguyễn chưa trả người,
lý do là vì bên chúa Trịnh cử đại diện của họ đến gặp công ty Đông Ấn Hà Lan
bàn việc đánh chúa Nguyễn. Chúa Nguyễn yêu cầu bên Hà Lan phải giao người đại
diện của chúa Trịnh thì mới chịu thả người.
Thế nhưng sau đó chúa Nguyễn Phúc Lan trực tiếp xem xét sự việc và đã hạ
lệnh thả hết số người Hà Lan. Tuy nhiên phía Công ty Đông Ấn của Hà Lan không hề
biết việc thả người này. Phải đến năm 1643, họ mới biết được việc này.
Cuộc
chiến đầu tiên giữa Đại Việt và Tây phương
Không biết chúa Nguyễn đã thả người, nên 5 tàu chiến Hà Lan với khoảng
200 thủy thủ và quân sĩ dưới sự chỉ huy của Van Liesvelt thẳng tiến đến Đà Nẵng,
tấn công quân đồn trú, bắt thêm người nhằm gây áp lực để chúa Nguyễn thả người
Hà Lan đang bị bắt giữ. Tuy nhiên cư dân đã phát hiện sớm và báo cho quan viên
địa phương. Khi thuyền Hà Lan cập bến đổ bộ lên bờ thì bị tấn công bất ngờ. Cuộc
chiến diễn ra cả trên biển lẫn trên bộ, Van Liesvelt cùng nhiều binh sĩ bị tử
trận.
Đây
có thể được xem là cuộc đụng độ đầu tiên giữa Đại Việt là quân Tây phương, kết
quả quân Hà Lan bị thất bại thảm hại.
Cuộc
hải chiến lịch sử
Sau sự việc này, Hà Lan quyết định hợp quân với chúa Trịnh để đánh chúa
Nguyễn. Năm 1643 đội tàu chiến của Hà Lan đến Đàng Ngoài hội quân với chúa Trịnh,
chia làm hai nhóm:
Nhóm tàu chiến Hà Lan thứ nhất đã đến trước hợp cùng 10 vạn quân của
chúa Trịnh Tráng chuẩn bị đánh Đàng Trong.
Nhóm thứ hai gồm 3 tàu chiến lớn của Hà Lan dưới sự chỉ huy của Pieter
Baeck khởi hành sau.
Thuyền của Hà Lan trên đường gặp bão, thay vì phải đến Đàng Ngoài thì lại
bị gió bão bão đánh dạt về hướng cảng Eco (tức Thuận An, Phú Vang, Thừa Thiên –
Huế ngày nay).
Theo các sách sử ghi chép lại thì lúc này chúa Nguyễn Phúc Lan cũng nhận
được tin chiến thuyền Hà Lan ra Đàng Ngoài, nhưng chưa dám quyết định có nên chặn
đánh bằng đường biển hay không vì các tàu chiến của Tây phương được trang bị rất
hiện đại. Các quan không ai dám lên tiếng vì e ngại sức mạnh của các tàu Tây
phương.
Chúa bèn tìm hỏi một người Hà Lan đang giúp việc cho mình, thì người
này trả lời rằng: “Tàu Hà Lan chỉ sợ mãnh lực và quân đội của trời thôi”.
Lúc này Thế tử Nguyễn Phúc Tần liền dẫn quân đi đánh.
Sách Đại Nam thực lục ghi chép như sau:
“Bấy giờ, giặc Ô Lan (tức Hà Lan)
đậu thuyền ngoài biển, cướp bóc lái buôn. Quân tuần biển báo tin. Chúa đương
bàn kế đánh dẹp. Thế tử (tức Nguyễn Phúc Tần) tức thì mật báo với chưởng cơ Tôn
Thất Trung (con thứ tư của Hy Tông), ước đưa thủy quân ra đánh. Trung lấy cớ
chưa bẩm mệnh, ngần ngại chưa quyết. Thế tử tự đốc suất chiến thuyền của mình
tiến thẳng ra biển. Trung bất đắc dĩ cũng đốc suất binh thuyền theo đi, đến cửa
biển thì thuyền của thế tử đã ra ngoài khơi. Trung lấy cờ vẫy lại, nhưng thế tử
không quay lại. Trung bèn giục binh thuyền tiến theo. Chiếc thuyền trước sau lướt
nhanh như bay, giặc trông thấy thất kinh hoảng sợ”.
Khi cách sông Gianh 5 dặm về phía Nam, quân Hà Lan bất ngờ khi thấy khoảng
50 thuyền chiến Đàng Trong đang đợi sẵn. Thế nhưng quân Hà Lan cũng không
lo lắng quá vì tàu chiến của họ rất mạnh và hiện đại, được trang bị trọng pháo,
đã chinh phục được Batavia và vùng quần đảo Indonesia.
Tàu
chiến Hà Lan. (Ảnh từ congly.vn)
Thế tử Nguyễn Phúc Tần lệnh cho các thuyền chiến bao vây tấn công 3 tàu
chiến Hà Lan. Các tàu Hà Lan trút hỏa lực tối đa. Một số tàu bị trúng đạn,
nhưng số tàu khác vẫn tiến lại gần tàu chiến Hà Lan. Nhờ nhỏ nhẹ nên tàu chúa
Nguyễn tiến rất nhanh.
Thấy tình thế nguy ngập, một tàu Hà Lan tìm cách tháo chạy, một tàu
khác lúng túng va vào đá khiến cả tàu và người chìm xuống biển. Tàu lớn nhất
không chạy kịp ở lại chống cự quyết liệt, quân chúa Nguyễn áp sát tràn được vào
tàu.
Tuyệt vọng, thuyền trưởng Pieter Baeck cho nổ kho thuốc súng trên tàu,
tử trận cùng quân sĩ. 7 thủy thủ nhảy xuống biển cố bơi thoát nhưng đều bị bắt.
Đây được xem là cuộc hải chiến đầu tiên giữa thủy binh Đại Việt với
phương Tây.
Thời điểm đó, việc tàu chiến hiện đại phương Tây bị một nước phương
Đông đánh bại được xem là một bất ngờ khiến các nhà sử học phương Tây rất ấn tượng
và đi vào nghiên cứu, TS Li Tana viết:
“Những người Hà Lan sống sót đã chỉ trích nặng nề viên chỉ huy của họ
là đã không lường trước được cuộc tấn công của kẻ địch. Trong cả hai trận chiến
(1642 và 1643 – PV), các cuộc tấn công bất ngờ của họ Nguyễn đã đặt người Hà
Lan vào thế thủ ngay từ giây phút đầu. Theo Tiền biên, họ Nguyễn đã chuẩn bị kỹ
lưỡng vì đã nhận được báo cáo từ một đội đặc biệt gọi là tuần hải, thêm vào là
các trạm gác dọc bờ biển…”.
Trần Hưng
Nhận xét
Đăng nhận xét