CẦU BÔNG – RẠCH CAO MIÊN và ĐẤT HỘ - ĐA KAO

CẦU BÔNG – RẠCH CAO MIÊN

ĐẤT HỘ - ĐA KAO

Người Khmer vẫn thường nói rằng ở Việt Nam nơi đâu có cây thốt nốt đều là đất cũ Cao Miên. Bạn chưa hiểu hết Sài Gòn nếu không biết tại lăng Ông gần chợ Bà Chiểu hãy còn sót lại rất nhiều loại cây này. Nó cho thấy đây có lẽ là một không gian làng cổ Khmer điển hình, tình cờ được lưu giữ vì nằm trong khuôn viên ngôi mộ của tả quân Lê Văn Duyệt.

Cách mộ 900m về phía nam theo đường Đinh Tiên Hoàng hiện nay là rạch Cao Miên và cầu Cao Miên đã được chỉ rõ trong sách “Hoàng Việt nhất thống dư địa chí” của Lê Quang Định (1806).

Khả năng rất lớn là cây cầu này đã bị phá hủy trong đợt Pháp đánh thành Gia Định năm 1859. Khi xây dựng lại, chắc bảng tên “deuxième pont” (cầu số 2) đã được gắn vào. Pont là cầu được Việt hóa thành Bông. Cầu số một (premier pont) ở vào vị trí cầu Thị Nghè ngày nay. Cầu số 3 trùng với Cầu Kiệu.

Cầu Bông nối qua Sài Gòn tại khu Đất Hộ. Chỉ cần nhìn vào bản đồ Quy thành của Olivier de Puymanel vẽ năm 1795 sẽ thấy ngay rằng tục danh Đất Hộ nghĩa là vùng đất (từng) có tường hộ thành (shield wall), bắt đầu từ chợ Đa Kao xuyên qua, chạy dọc đường Trần Quang Khải rồi vòng lên Lý Chính Thắng.

Đất Hộ hẳn đã được người Pháp ký âm vội vàng sau khi chiếm Sài Gòn. H là âm câm trong Pháp ngữ. K nên hiểu là phần ký âm của chữ Đất vì T giọng nam bộ sẽ nghe như K hoặc C [đấc] (1). Trong nhiều tài liệu, Đất Hộ được phiên thành Dakao hay Dakau. Nó cho thấy [ao] hay [au] dùng để diễn đạt Việt âm [ô] trong chữ Hộ. Như vậy đọc đúng phải là Dak – Ao hay Dak – Au. Đáng lưu ý là sau Đất Hộ, các ký âm có H ít nhiều đã chính xác và đầy đủ hơn như Biên Hòa, Bà Hom, Đức Hòa, Mỹ Hậu (xem bản đồ Sài Gòn 1867). Cũng tại bản đồ này núi Châu Thới vẫn mắc lỗi cũ viết thành Chau Toi, bỏ H như trong Dak Ao/Au.

Vài bạn đọc google rồi phản biện lập luận của chúng tôi bằng các tài liệu tài tử trên mạng. Chẳng hạn Đa Kao là Đất Cao. Nội dung ấy chỉ múa may, bóp mồm nặn miệng trên những con chữ mà thôi. Từ năm 1981 đến 1987 tác giả bài viết này học cấp 2 tại trường Lam Sơn, cấp 3 trường Võ Thị Sáu ở địa bàn đang tìm hiểu. Chúng tôi còn nhớ rất rõ ràng mỗi con dốc từng thả phanh hay phải gò lưng cật lực trên xe đạp theo chiều ngược lại, mỗi khi đi vào Đa Kao, Tân Định hay trung tâm Sài Gòn.

Ngoài ra, cũng như khi khảo sát địa danh Sài Gòn và Đồng Nai, chúng tôi xử lý Cầu Bông – Đất Hộ trong bản chất hệ thống và đặc biệt chú ý các giá trị động trải dài hơn 200 năm qua. Cụ Vương Hồng Sển gắn bó với mảnh đất này lâu đời hơn chúng tôi rất nhiều nhưng thiếu phương pháp nên đã không giải thích được Đất Hộ – Đa Kao là gì.

Không phải vô tình mà ngày nay con đường có cùng nền với bức tường hộ thành Gia Định xưa kia mang tên Trần Quang Khải, và giữa Đất Hộ có đền thờ Đức thánh Trần bốn mùa khói hương không dứt. Hai thiên tướng Đại Việt gốc Mân này là thần hộ quốc của cả nước Việt Nam, suốt từ khi tên gọi Việt Nam ra đời.

Rất tiếc, sự Việt hóa âm Pháp trong Cầu Bông và “làm sang kiểu Tây” gọi Đất Hộ bằng Đa Kao không dễ nhận ra vào những ngày đầu độc lập. Chiến dịch tẩy độc các địa danh Tây tại Sài Gòn của người Sài Gòn giữa thế kỷ 20 đã bỏ qua Cầu Bông và Đa Kao. Đến nay thì chắc chắn không còn cơ may sửa chữa. Trí thức “mới” tự xưng “cấp tiến” đang điên cuồng phủ phục dưới các dấu vết thực dân, từ viên gạch vỡ đến gốc cây xà cừ sần sùi cần bứng bỏ để xây dựng đại lộ tiến vào tương lai. Họ đang đánh đồng di tích với di sản và khóc thương hoài nhớ một thời cha ông họ là nô lệ trên chính quê hương mình!

TRƯƠNG THÁI DU

(1) Chuyển vị K từ Kao/Kau sang Da thành Dak được góp ý bởi bạn Nguyễn Hoài Vũ