SÁCH GIÁO KHOA GIẢI THÍCH SAI ĐIỂN TÍCH TRONG TRUYỆN KIỀU
SÁCH GIÁO KHOA
GIẢI THÍCH SAI
ĐIỂN TÍCH TRONG TRUYỆN KIỀU
Chú thích giải nghĩa cụm từ "mua ngọc đến Lam Kiều" ở
SGK lớp 9 là: "Lam Kiều là tên một cây cầu ở huyện Lam Điền, tỉnh Thiểm
Tây, Trung Quốc. Huyện Lam Điền là nơi sản xuất ngọc quý. Câu này ý nói:
"đến đây cốt để mua được người đẹp". Nhưng cách giải nghĩa này rất
sai so với cách dùng điển tích của Nguyễn Du.
Truyện Kiều lấy bối cảnh năm Gia Tĩnh triều Minh để phản ánh thực
trạng xã hội thời phong kiến
Hơn 20 năm trước, khi học lớp 9 được các thầy cô dẫn từ sách giáo
khoa giảng vậy thì tôi cũng tin là như vậy. Nhưng sau này, khi có nhiều thời
gian tiếp xúc với sách ngoài nhà trường thì quả thực tôi không tin vào cách
giải thích ấy nữa.
Sách giáo khoa giải nghĩa "mua ngọc đến Lam Kiều" ở mục
(8)
Cách giải thích trong sách giáo khoa có vẻ giống như cách giải
thích trong cuốn Truyện Kiều chú giải của nhà nghiên cứu Lê Văn Hòe. Trong cuốn
đó, ông Hòe đã giải nghĩa khá dài về cụm từ "mua ngọc đến Lam Kiều" ở
trang 140 và 141 như sau:
"Mua ngọc đến Lam Kiều: mua ngọc, đến tận Lam Kiều mua (không
phải mua ngọc để đem đến Lam Kiều), ý nói đến tận nơi mỹ nhân để hỏi lấy mỹ
nhân, chớ không lờ mờ vẽ bò, mua bóng. Chữ mua ở miệng Mã giám sinh nói trắng
ra nghe trơ tráo và bất nhã làm sao?
Lam Kiều ở đây dùng theo nghĩa nơi sản xuất ra ngọc. Vì trên nói
"mua ngọc" và nói theo "Lam kiều" theo nghĩa ấy là nói sai.
Lẽ ra phải nói là Lam Điền mới đúng. Lam Điền là một trái núi ở về phía đông
huyện Lam Điền, tỉnh Thiểm Tây. Núi này có sản một thứ ngọc, rất đẹp nên cũng
có tên gọi là Ngọc sơn.
Lam Kiều thì ở phía đông nam huyện Lam Điền tỉnh Thiểm Tây, tương
truyền có động thần tiên (thần tiên quái), Bùi Hàng thời Đường gặp tiên nữ Vân
Anh ở Lam Kiều.
Lam Điền và Lam Kiều là hai nơi khác nhau, nhưng cùng là những địa
điểm trong huyện Lam Điền. Có lẽ do nhu cầu của gieo vần thơ, nên tác giả đã
phải dùng lầm chữ Lam Kiều, đáng lẽ phải viết Lam Điền"
Có thể thấy nhà nghiên cứu Lê Văn Hòe đã làm rõ được sự khác của
Lam Kiều và Lam Điền nhưng đáng tiếc là khi ông gần đi đến bản chất của điển
tích Lam Kiều thì ông không đào sâu tiếp mà lại lùi về theo hướng Lam Điền là
xứ ngọc nên cách lý giải đã đi sai hướng hoàn toàn, thậm chí còn cho rằng Nguyễn
Du dùng lầm chữ vì "bí cách gieo vần".
Đại thi hào Nguyễn Du là người không chỉ giỏi gieo vần mà còn có
kiến thức uyên thâm. Về xứ ngọc Lam Điền thì Nguyễn Du đâu phải không biết mà
ngay chính trong truyện Kiều, Nguyễn Du cũng viết về Lam Điền khi tả cảnh Kiều
đánh đàn khi đoàn tụ với Kim Trọng:
Khúc
đâu đầm ấm dương hòa
Ấy là hồ điệp hay là Trang sinh.
Khúc đâu êm ái xuân tình,
Ấy hồn Thục đế hay mình đỗ quyên?
Trong
sao châu nhỏ duềnh quyên,
Ấm
sao hạt ngọc Lam Điền mới đông!
(Câu 3.199 đến 3.204)
Chắc chắn Nguyễn Du biết rõ về ngọc Lam Điền nên không thể có
chuyện ông lại viết nhầm từ Lam Điền sang Lam Kiều trong câu: "Rằng mua
ngọc đến Lam Kiều" được. Vậy phải hiểu câu này sao cho đúng? Chúng ta hãy
đào sâu vào điển tích về Lam Kiều để tìm hiểu cách dùng từ, gieo vần của Nguyễn
Du.
Lam Kiều thực ra có trong điển tích để ám chỉ nơi có mỹ nhân chờ
nạp sính để kết duyên. Điển tích này có ghi ở Truyền kỳ dẫn trong Thái Bình
Quảng Ký như sau:
Đời Đường, Bùi Hàng đến miền Ngọc Chữ thăm người bạn cũ họ Thôi,
khi trở về Bùi Hàng đáp thuyền đi Tương Hán, nào ngờ cùng đi chung thuyền với
nàng Vân Kiều, người đẹp vào hàng quốc sắc. Bùi được nàng trao tặng bài thơ:
Nhất
ẩm quỳnh tương bách cảm sinh.
Huyền
sương đảo tận kiến Vân Anh.
Lam
Kiều tiện thị thần tiên quận.
Hà
tất kỳ khu thương ngọc kinh.
(Phan Như Xuyên dịch:
"Uống
rượu quỳnh tương trăm cảnh sinh
Huyền
sương giã thuốc thấy Vân Anh
Lam
Kiều vốn thực nơi tiên ở
Hà
tất nhọc nhằn đến Ngọc Kinh").
Bùi xem thơ, còn chưa hiểu hết ý ra làm sao. Về sau, đến đất Lam
Kiều nhân thấy cạnh đường có ngôi nhà lá, trong nhà có một bà lão bện dây gai.
Bùi bèn ghé vào xin nước uống, bà lão gọi Vân Anh đem nước ra mời, Bùi liền sực
nhớ lại câu thơ Vân Kiều tặng, trong bụng lấy làm nghi. Uống xong, Bùi thấy
bâng khuâng, cảm sắc đẹp của Vân Anh đi không dứt, bèn thác bệnh xin trọ lại,
bà lão bằng lòng.
Tối đến, Bùi Hàng đem chuyện Vân Anh ra hỏi bà lão và ngỏ ý muốn
đem hậu lễ đến đón nàng về làm vợ. Bà lão bảo: "Ta nay đã già, mọi việc
chỉ nhờ cậy một mình Vân Anh là cháu gái. Trước đây thần tiên có cho ta một
thìa linh dược cần có chày cối ngọc để giã mới dùng được. Bao giờ nhà ngươi có
đủ các thứ đó mang lại thì ta sẽ gả cho. Còn vàng bạc gấm, vóc ta không cần đến".
Bùi bái tạ ra về, quyết tâm mua cho bằng được chày cối ngọc và khi
mua được bèn mang đến Lam Kiều thì cưới được Vân Anh làm vợ.
Qua đó, có thể thấy câu: "Rằng mua ngọc đến Lam Kiều"
(câu 643) không phải là "đến Lam Kiều để mua ngọc" với ngọc để ám chỉ
Thúy Kiều như cách của nhà nghiên cứu Lê Văn Hòe hay SGK lớp 9 giải nghĩa mà
phải hiểu là "Mã giám sinh khoe mang đủ sính vật đến để dạm hỏi mỹ
nhân". Cách hiểu như thế vừa đúng với tinh thần điển tích "Lam Kiều
ngộ", vừa khéo với câu sau là "Sính nghi xin dạy bao nhiêu cho
tường" (câu 644).
Cũng cần nhắc thêm rằng Nguyễn Du rất hiểu về điển tích Lam Kiều
nên ông từng nhắc đến điển tích này 2 lần khi Kiều và Kim Trọng lần đầu gặp
nhau. Lần 1, đoạn diễn tả Kim Trọng mong nhớ Kiều, đi tìm chỗ ở của Kiều, có
câu:
"Bâng
khuâng nhớ cảnh nhớ người
Nhớ
nơi kỳ ngộ vội dời chân đi
Một
vùng cỏ mọc xanh rì
Nước
ngâm trong vắt thấy gì nữa đâu
Gió
chiều như giục cơn sầu
Vi
lô hiu hắt như màu khơi trêu
Nỗi
riêng nhớ ít tưởng nhiều
Xăm
xăm đè nẻo Lam Kiều lần sang".
(câu 259 đến 266)
Và lần 2 là khi Kiều sang tiếp xúc với Kim Trọng, có câu:
"Sinh rằng: Gió mát trăng trong
Bấy lâu nay một chút lòng chưa cam
Chày sương chưa nện cầu Lam
Sợ lần khân quá ra sàm sỡ chăng".
(Câu 455 đến 458)
Cả hai lần Lam Kiều được nhắc trước đều ám chỉ chuyện trai gái hẹn
hò, tính chuyện kết duyên, thậm chí Nguyễn Du còn nhắc luôn đến
"chày" đi cùng với cầu Lam (Lam Kiều) ở câu 454 đã cho thấy tác giả
biết rõ chuyện chày ngọc trong điển tích Lam Kiều.
Chúng ta có thể tin với một người tài hoa như Nguyễn Du thì ông
thuộc lòng các điển tích văn chương, văn hóa nên mới dùng câu: Rằng mua ngọc
đến Lam Kiều. Lớp hậu thế nếu không tìm tòi nghiền ngẫm từng câu thì không hẳn
ai cũng hiểu hết từng lớp từ, lớp ý trong mỗi câu thơ từ Kiều.
Anh
Tú
-------------------------------
Đoạn trích "Mã giám sinh mua Kiều" trong SGK lớp 9 tập 1
từ câu 623 đến 248 như sau:
Gần
miền có một mụ nào,
Đưa
người viễn khách tìm vào vấn danh.
Hỏi
tên, rằng Mã Giám sinh.
Hỏi
quê, rằng huyện Lâm Thanh cũng gần.
Quá
niên trạc ngoại tứ tuần,
Mày
râu nhẵn nhụi, áo quần bảnh bao.
Trước
thầy sau tớ lao xao
Nhà
băng đưa mối rước vào lầu trang.
Ghế
trên ngồi tót sỗ sàng,
Buồng
trong mối đã giục nàng kíp ra.
Nỗi
mình thêm tức nỗi nhà,
Thềm
hoa một bước, lệ hoa mấy hàng!
Ngại
ngùng dín gió e sương,
Nhìn
hoa bóng thẹn, trông gương mặt dày.
Mối
càng vén tóc bắt tay,
Nét
buồn như cúc, điệu gầy như mai.
Đắn
đo cân sắc cân tài,
Ép
cung cầm nguyệt, thử bài quạt thơ.
Mặn
nồng một vẻ một ưa,
Bằng
lòng khách mới tùy cơ dặt dìu.
Rằng:
Mua ngọc đến Lam Kiều,
Sính
nghi xin dạy bao nhiêu cho tường?
Mối
rằng: đáng giá nghìn vàng,
Nếp
nhà nhờ lượng người thương dám nài.
Cò
kè bớt một thêm hai,
Giờ
lâu ngã giá vàng ngoài bốn trăm.
Nhận xét
Đăng nhận xét